Poradnia ubezpieczeniowa

Upływ terminu do wniesienia odwołania od decyzji o odmowie umorzenia nie zamyka drogi do ponownego ubiegania się o ulgę. Jeżeli sytuacja finansowa przedsiębiorcy pogorszy się np. wskutek braku zapłaty od kontrahenta, może on ponownie złożyć wniosek o umorzenie zadłużenia lub o rozłożenie go na raty, przedstawiając nowe dowody potwierdzające zmianę warunków ekonomicznych.

Z opisu sprawy wynika, że przedsiębiorca bezskutecznie ubiegał się o umorzenie zaległości składkowych, zapewne na podstawie przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.) oraz rozporządzenia w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (dalej: r.s.z.u.n.).

Zgodnie z art. 28 ust. 3a u.s.u.s. należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.

Natomiast par. 3 r.s.z.u.n. wskazuje, że umorzenie może nastąpić, gdy zobowiązany wykaże, że jego stan majątkowy i sytuacja rodzinna uniemożliwiają spłatę należności, ponieważ pociągnęłaby ona zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny. Przepis wymienia przykładowo takie sytua cje jak:

1) pozbawienie możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;

2) poniesienie strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia;

3) przewlekła choroba zobowiązanego lub konieczność opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny.

Warto zwrócić uwagę na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 listopada 2018 r. (sygn. akt I GSK 2171/18). NSA podkreślił, że zmiana sytuacji ubezpieczonego i wystąpienie nowych okoliczności mogą stanowić podstawę do wystąpienia z ponownym wnioskiem o umorzenie należności, nawet jeśli wcześniejsza decyzja była negatywna. Takie rozstrzygnięcia nie mają bowiem charakteru ostatecznego (waloru res iudicata) – można więc ponawiać wnioski, a ZUS ma obowiązek każdorazowo rozstrzygać je w świetle aktualnej sytuacji wnioskodawcy (materialnej, zdrowotnej, rodzinnej).

Uwaga! Decyzje ZUS w zakresie umorzenia należności mają charakter uznaniowy. Oznacza to, że nawet poważne trudności finansowe, rodzinne czy zdrowotne nie gwarantują pozytywnego rozstrzygnięcia (por. wyrok WSA w Łodzi z 12 lutego 2025 r., sygn. akt III SA/Łd 686/24).

Jak długo ZUS może egzekwować przedawnione składki zabezpieczone hipoteką

ZUS może prowadzić egzekucję z nieruchomości obciążonej hipoteką przymusową nawet po przedawnieniu należności składkowych. Skarga na postanowienie oddalające zarzuty nie ma w tym przypadku uzasadnienia prawnego. Wykreślenie hipoteki jest możliwe tylko wtedy, gdy dług zostanie w całości spłacony lub decyzja stanowiąca podstawę jej wpisu zostanie uchylona lub uznana za nieważną.

ZUS ma w tym wypadku rację, jego stanowisko znajduje oparcie w obowiązujących przepisach. Nie ma podstaw do skutecznego kwestionowania postanowienia oddalającego zarzuty, ponieważ wpis hipoteki uzasadnia prowadzenie egzekucji składek, nawet jeżeli te formalnie się przedawniły. Brak jest również podstaw prawnych do wnioskowania do sądu o wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej.

Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że ZUS oddalił zarzuty zgłoszone przez przedsiębiorcę w toku postępowania egzekucyjnego. Zgodnie z art. 33 par. 1 i 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji zobowiązany może wnieść zarzuty do wierzyciela (za pośrednictwem organu egzekucyjnego), powołując się m.in. na nieistnienie lub wygaśnięcie obowiązku.

W orzecznictwie sądowym podkreśla się jednak, że zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym służą ocenie dopuszczalności prowadzenia egzekucji na podstawie wystawionego tytułu wykonawczego, a nie badaniu zasadności samego obowiązku. W wyroku z 14 stycznia 2025 r. (sygn. akt III SA/Łd 332/24) WSA w Łodzi wskazał, że takie „zarzuty mają charakter wpadkowy – nie zmieniają tytułu wykonawczego, a jedynie jego egzekwowalność”.

W odniesieniu do zabezpieczenia hipotecznego istotne znaczenie mają art. 34–35 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.), które stosuje się odpowiednio do należności składkowych. Z art. 34 o.p. wynika m.in. hipoteka przymusowa powstaje z chwilą wpisu do księgi wieczystej i zabezpiecza zobowiązanie aż do jego wygaśnięcia lub usunięcia z obrotu decyzji stanowiącej podstawę wpisu. Samo przedawnienie należności nie powoduje automatycznego wykreślenia hipoteki – nadal można dochodzić zaspokojenia długu z nieruchomości nią obciążonej.

Uwaga! WSA w Szczecinie w wyroku z 2 kwietnia 2025 r. (sygn. akt I SA/Sz 580/24) uznał, że należności składkowe zabezpieczone hipoteką mogą być egzekwowane z przedmiotu zabezpieczenia, mimo że uległy przedawnieniu. WSA wskazał również, że sąd nie jest właściwy do umarzania należności ubocznych (np. odsetek czy kosztów egzekucyjnych) ani do wykreślania hipoteki przymusowej z nie ruchomości.

Co grozi przedsiębiorcy, który nie płaci składek i ma sprawę w sądzie karnym

Przedsiębiorca, który nie płacił składek, może zostać ukarany grzywną za wykroczenie przeciwko przepisom ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Jednak złożenie wniosku o spłatę ratalną i rozpoczęcie regulowania zaległości może znacząco złagodzić ocenę sądu, a w niektórych przypadkach doprowadzić do odstąpienia od kary.

Z przedstawionych okoliczności wynika, że przedsiębiorca naruszył obowiązki wynikające z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.), w szczególności jej art. 47, który zobowiązuje płatnika do terminowego opłacania składek i składania dokumentów rozliczeniowych. Brak wpłat skutkuje powstaniem zaległości składkowych, a konsekwencje mogą mieć charakter także wykroczeniowy.

Uwaga! Zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 1a u.s.u.s. płatnik, który nie opłaca składek w terminie, podlega karze grzywny do 46 000 zł. Odpowiedzialność ta dotyczy osób działających w imieniu płatnika (np. właścicieli firm, członków zarządu).

W orzecznictwie, m.in. w wyroku Sądu Rejonowego w Szczytnie z 30 sierpnia 2018 r. (sygn. akt II W 365/18), wskazuje się, że samo nieuiszczanie składek w terminie wystarcza do przypisania winy, nawet jeśli przyczyną były przejściowe trudności finansowe. Niemniej jednak sąd może potraktować złożenie wniosku o układ ratalny jako okoliczność łagodzącą, zwłaszcza jeśli przedsiębiorca podejmuje realne działania w celu spłaty zadłużenia.

Zgodnie z art. 33 kodeksu wykroczeń przy wymiarze kary uwzględnia się m.in. stopień winy, warunki osobiste i majątkowe sprawcy oraz jego zachowanie po popełnieniu wykroczenia. W praktyce oznacza to, że dobrowolna próba uregulowania długu (np. poprzez wniosek o raty) może skutkować odstąpieniem od wymierzenia kary lub orzeczeniem grzywny w symbolicznej wysokości.

Kiedy ZUS może odmówić zasiłku chorobowego po rozwiązaniu umowy zlecenia

W opisanej sytuacji stanowisko ZUS należy uznać za błędne. Sam fakt formalnego trwania drugiej umowy zlecenia nie jest wystarczający do stwierdzenia, że zleceniobiorca kontynuuje działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia ubezpieczeniem chorobowym.

Podstawą do rozstrzygnięcia sprawy są przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: u.ś.p.).

Zgodnie z art. 6 u.ś.p. zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Jednocześnie art. 7 ust. 1 u.ś.p. stanowi, że świadczenie to może przysługiwać również po ustaniu tytułu ubezpieczenia, jeżeli niezdolność do pracy trwała nieprzerwanie co najmniej 30 dni i powstała nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu.

ZUS, odmawiając prawa do świadczenia, powołał się zapewne na art. 13 ust. 1 pkt 2 u.ś.p., zgodnie z którym zasiłek chorobowy nie przysługuje, jeśli osoba niezdolna do pracy kontynuuje działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia ubezpieczeniem chorobowym lub zapewniającą prawo do świadczeń w okresie choroby.

W orzecznictwie sądowym przyjmuje się jednak, że sama formalna ważność umowy cywilnoprawnej nie przesądza o jej wykonywaniu, a tym samym – o istnieniu tytułu do ubezpieczenia. Istotne znaczenie ma faktyczne wykonywanie pracy lub uzyskiwanie przychodu.

Na poparcie tego stanowiska warto przytoczyć wyrok Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z 13 maja 2025 r. (sygn. akt IX U 424/24). Sąd rozpatrywał odwołanie od decyzji ZUS, który odmówił prawa do zasiłku chorobowego z powodu istnienia innej, formalnie trwającej umowy zlecenia. Ustalono jednak, że umowa ta była umową sezonową, faktycznie niewykonywaną w okresie choroby, a płatnik składał tzw. raporty zerowe. W takiej sytuacji sąd uznał, że brak jest tytułu do ubezpieczenia, a decyzja ZUS była bezzasadna.

W uzasadnieniu sąd podkreślił, że prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia ma charakter ochronny. Jeśli ubezpieczony nie uzyskuje faktycznie żadnego przychodu, a druga umowa nie jest realizowana, nie można mu odmówić świadczenia tylko dlatego, że formalnie istnieje niewykonywana umowa cywilnoprawna.

Uwaga! W orzecznictwie (np. wyrok SN z 5 grudnia 2019 r., sygn. II UK 282/18) konsekwentnie podkreśla się, iż tytuł do ubezpieczeń społecznych powstaje wówczas, gdy umowa jest rzeczywiście wykonywana, a nie tylko zawarta. ©℗