Subskrybuj nas na Youtube
Jego zdaniem pobierania zasiłków nie można uznać za okres pracy w szczególnych warunkach. Od lat nie zmienia takiej interpretacji przepisów, mimo że została ona wielokrotnie skrytykowana przez Sąd Najwyższy.
Najważniejszym, a zarazem budzącym najwięcej sporów warunkiem do otrzymania wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) jest 15 lat stażu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Co ważne, ubezpieczony musiał legitymować się takim stażem już 1 stycznia 1999 r., a więc w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej. Problem polega jednak na tym, że ustawa uległa od tego czasu zmianie. Na mocy dodanego później art. 32 ust. 1a okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, nie wlicza się do wymaganych 15 lat. ZUS nie wlicza więc do tego okresu np. miesięcy, za które pracownik pobierał zasiłek chorobowy, mimo że sądy od lat kwestionują taką praktykę i konsekwentnie zmieniają decyzje na korzyść odwołujących się. Świadczy o tym nie tylko bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, lecz także liczne rozstrzygnięcia sądów powszechnych, chociażby z tego roku. [ramka]
Ważny stan prawny na 1999 rok
Pracujący w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą przejść na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, jeśli osiągnęli odpowiedni wiek (55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn), mają za sobą wystarczająco długi okres zatrudnienia (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), a także na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymują się 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach (o szczególnym charakterze). Jak wynika z orzecznictwa, ZUS wydając decyzje, najczęściej kwestionuje istnienie właśnie tego 15-letniego stażu. Problematyczny jest okres od 14 listopada 1991 r. do 1 stycznia 1999 r. Zgodnie z cytowanym art. 32 ust. 1a, który wszedł w życie 1 lipca 2004 r., do stażu pracy w szczególnych warunkach nie można zaliczyć tych dni, gdy pracownik nie wykonywał pracy i pobrał wynagrodzenie (np. wynagrodzenie chorobowe) lub świadczenia chorobowe z ubezpieczeń społecznych (np. zasiłek chorobowy lub macierzyński). Jak widać, niedoliczenie tych okresów szczególnie uderza w kobiety, które mogły w tym czasie nie wykonywać pracy nawet przez kilka miesięcy z powodu urodzenia dziecka.
ZUS odmawiając uwzględnienia tych okresów w wymaganym stażu pracy, dokonuje literalnej wykładni par. 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zgodnie z którym taką pracą jest tylko praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu, co zdaniem ZUS w kontekście art. 32 ust. 1a nie może oznaczać pobierania zasiłków. Sądy zwracają jednak uwagę na brzmienie samego art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej, który stanowi, że ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Przepis wyraźnie odnosi się do stanu prawnego obowiązującego w dniu wejścia ustawy, tj. 1 stycznia 1999 r., na który to dzień sporny art. 32 ust. 1a nie istniał. Dlatego przy jego stosowaniu nie można uwzględniać przepisu, który wszedł w życie kilka lat później.
Sąd Najwyższy niejednokrotnie wyjaśniał, że osiągnięcie do 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalanie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego. W wyroku z 13 lipca 2011 r., sygn. akt I UK 12/11 SN m.in. opisuje sytuację osób wymienionych w art. 184 ustawy emerytalnej jako ekspektatywę prawa podmiotowego, które polega na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa (15-letni staż w szczególnych warunkach), które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe. Prawo to zostanie przyznane, gdy ubezpieczony osiągnie odpowiedni wiek emerytalny. Skoro więc jedna z przesłanek została spełniona już 1 stycznia 1999 r., nie można ponownie jej badać z uwzględnieniem aktualnie obowiązujących przepisów.
Warto złożyć odwołanie
Ubezpieczonym, w przypadku których nieosiągnięcie 15-letniego stażu w szczególnych warunkach zostało spowodowane niezaliczeniem okresów pobierania zasiłków czy wynagrodzenia chorobowego, nie pozostaje nic innego, jak złożyć odwołanie do sądu zgodnie z pouczeniem w decyzji. Jest niemal pewne, że prawo do wcześniejszej emerytury otrzymają, bo, jak widać, sądy raczej nie wyłamują się z przyjętej linii orzeczniczej.
Warto wtedy pamiętać o zwróceniu uwagi, czy ZUS wypłacił odsetki od tak przyznanej emerytury. Sąd bowiem przyznaje ją wstecznie – od miesiąca złożenia wniosku, ale nie wcześniej niż od spełnienia wszystkich przesłanek. Postępowanie przed ZUS i sądem może trwać nawet kilka miesięcy, kwota zaległej emerytury może więc być wysoka. Odsetki zaś w takiej sprawie mają być wypłacone od dnia, w którym decyzja powinna być wydana, a więc 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności (w praktyce – złożenia ostatniego niezbędnego dokumentu). Odsetki w takiej sprawie są należne, gdy jedyną przyczyną odmowy emerytury była zła interpretacja przepisów, co uznaje się za zawinione działanie organu.
Poprosiliśmy o wypowiedź ZUS w tej sprawie, ale do dnia zamknięcia numeru jej nie otrzymaliśmy.
!Przy ustalaniu 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach należy brać pod uwagę przepisy obowiązujące 1 stycznia 1999 r., a nie ich późniejsze brzmienie.
PRZYKŁAD
Skuteczne odwołanie
Pan Krzysztof pracował jako kierowca samochodu ciężarowego w przedsiębiorstwie budowlanym od 1 lutego 1980 r. do 31 maja 1995 r. Stanowisko to jest zaliczane do wykazu prac w szczególnych warunkach. W marcu 1993 r. złamał nogę i przez 6 miesięcy był niezdolny do pracy. Poza tym okresem nie był zatrudniony na stanowisku zaliczanym do wykazu.
W dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej (1 stycznia 1999 r.) spełniał warunek posiadania 15-letniego stażu pracy (15 lat i 4 miesiące).
W 2015 r. ukończył 60 lat i wystąpił do ZUS o przyznanie wcześniejszej emerytury w trybie art. 184 ustawy emerytalnej. ZUS jednak odmówił przyznania mu tego świadczenia, uznając jedynie 14 lat i 10 miesięcy lat pracy w szczególnych warunkach, bo nie zaliczył do tego okresu 6 miesięcy pobierania zasiłku chorobowego w 1993 r.
Pan Krzysztof odwołał się do sądu. Sąd uwzględnił odwołanie i zmienił decyzję ZUS, przyznając panu Krzysztofowi prawo do wcześniejszej emerytury. Argumentował, że staż pracy w szczególnych warunkach należy oceniać w świetle stanu prawnego z 1 stycznia 1999 r., kiedy nie obowiązywał jeszcze przepis wyłączający z tego okresu czasu pobierania zasiłku.
Sądy są zgodne...
Artykuł 32 ust. 1a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie ma zastosowania do stanów powstałych przed jego wejściem w życie. Przepis ten wprowadza istotną zmianę w dotychczasowym stanie prawnym, określając szczegółowo okresy, które nie są do niego wliczane (na przykład okresy niezdolności do pracy spowodowane chorobą). Takiego rozróżnienia nie można było w żaden sposób wywieść w drodze wykładni dotychczasowych przepisów.
Wyrok Sądu Najwyższego z 7 lutego 2006 r., sygn. akt I UK 154/05
Osiągnięcie do 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 u.e.r.f.u.s., wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 u.e.r.f.u.s., obowiązujących od 1 lipca 2004 r.
Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 13 kwietnia 2016 r., sygn. akt III AUa 1858/15
Wykonywaniem pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 184 u.e.r.f.u.s. są również przerwy w pracy spowodowane różnymi przyczynami i to zarówno leżącymi po stronie pracodawcy, jak i wynikającymi z przepisów (urlop wypoczynkowy, niezdolność do pracy z powodu choroby), za które pracownikowi wypłacono wynagrodzenie. Wykonywanie pracy w rozumieniu ww. przepisu należy rozumieć jako wykonywanie umowy o pracę, a w treści tego pojęcia mieszczą się także usprawiedliwione nieobecności w pracy.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 12 maja 2016 r., sygn. akt III AUa 1313/15
Osiągnięcie do dnia 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 u.e.r.f.u.s. (m.in. 15 lat pracy w warunkach szczególnych), wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 u.e.r.f.u.s., obowiązujących od dnia 1 lipca 2004 r. Przepis art. 184 u.e.r.f.u.s. stanowi bowiem samoistną podstawę nabycia prawa do emerytury. Ma on zastosowanie wobec ubezpieczonych, którzy w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli pełny staż ubezpieczeniowy (25 lat mężczyzna), w tym wymagany okres pracy w szczególnych warunkach (15 lat), lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego, co oznacza, że ci ubezpieczeni mogą realizować prawo do emerytury na poprzednich zasadach, po osiągnięciu (nawet po dniu 31 grudnia 2008 r.) wieku emerytalnego.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 18 kwietnia 2016 r., sygn. akt III AUa 317/15
Osiągnięcie do dnia 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy, obowiązujących od dnia 1 lipca 2004 r.
Wyrok Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UK 313/09
Podstawa prawna
Art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.).
Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 121 poz. 1264).
Par. 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8 poz. 43).
