Ograniczenia dla jednorazowego plastiku. Nowe obowiązki i opłaty [PORADNIK]

Obrót produktami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych będzie ograniczony. A to za sprawą obowiązującej od 24 maja br. ustawy z 14 kwietnia 2023 r. o zmianie ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 877). Implementuje ona dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz.U. UE z 2019 r., L 155, str. 1) – zwaną dyrektywą SUP.

Jak wskazano w preambule dyrektywy, produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych oraz narzędzia połowowe wykonane z takiego tworzywa stanowią zdecydowaną większość odpadów znajdowanych na plażach państw Unii Europejskiej. Dlatego, aby zmniejszyć ich negatywny wpływ na środowisko i zapobiec zaśmiecaniu, dyrektywa SUP swoim zastosowaniem objęła właśnie te rodzaje produktów.

W wyniku implementacji unijnych przepisów doszło do zmian nie tylko w ustawie o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. Nowelizacja zmieniła również ustawę o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Co ważne, nowe przepisy obejmą nie tylko podmioty wprowadzające do obrotu jednorazowe opakowania wykonane z tworzyw sztucznych– w tym m.in. przedsiębiorców zajmujących się handlem detalicznym, hurtownie i jednostki gastronomiczne – lecz także użytkowników końcowych ww. opakowań. Oni ,nabywając w nich żywność lub napoje po 1 stycznia 2024 r., będą musieli się liczyć z dodatkową opłatą. ©℗

Mniej śmieci, więcej recyklingu

Obowiązek znakowania plastikowych towarów, dodatkowe opłaty pobierane zarówno od firm, jak i od odbiorców końcowych plastikowych opakowań na żywność i napoje, a do tego obowiązek umożliwienia spakowania żywności i napojów w opakowania z alternatywnych surowców. To wszystko ma na celu jedno – ograniczenie plastiku w naszym życiu

Obowiązująca od 24 maja nowelizacja ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej wprowadza zmiany m.in. w:

• ustawie z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1903, ost.zm. Dz.U. z 2923 r. poz. 877),
• ustawie z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 160; ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 877).

Nowe przepisy mają ograniczyć wprowadzanie do obrotu produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. W tym celu ustawodawca wprowadził m.in. zakaz wprowadzania do obrotu niektórych produktów wskazanych w załączniku do ustawy zmienianej, obowiązek oznakowania innych, konieczność uiszczenia opłaty na pokrycie kosztów zbierania, uprzątania, transportu i przetwarzania odpadów powstałych z określonych produktów. A to nie wszystko. Nowe przepisy zobowiązują też przedsiębiorców prowadzących jednostki handlu detalicznego, hurtownie oraz jednostki gastronomiczne do:

• pobierania od 1 stycznia 2024 r. od użytkowników końcowych opłaty za opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na oferowane napoje lub żywność,
• zapewniania opakowań na żywność lub napoje wykonanych z surowców alternatywnych.

Przedsiębiorcy będą mieć też obowiązek wprowadzania do obrotu butelek jednorazowych o określonym udziale wagowym z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu oraz osiągania rocznego poziomu selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych.

Wśród przykładowych najważniejszych grup przedsiębiorców, dla których przepisy nowelizacji niosą najwięcej zmian, można wskazać na branżę gastronomiczną. Obejmować będą one zarówno prowadzących restauracje, bary lub food trucki, w których oferowane są posiłki w opakowaniach jednorazowego użytku, jak i przedsiębiorców wykonujących działalność cateringową. Nowe obowiązki dotyczą również:

• prowadzących sklepy i hurtownie, w których oferowane są napoje lub żywność pakowane na miejscu oraz opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych bez zawartości;
• wprowadzających do obrotu produkty wymienione w załącznikach do zmienianej ustawy, tj. zajmujących się np. produkcją lub sprowadzaniem na teren Polski zestawów piknikowych, lekkich toreb na zakupy z tworzywa sztucznego, wyrobów tytoniowych z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne;
• sprzedających produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do innych krajów członkowskich UE za pomocą umów zawieranych na odległość;
• wprowadzających do obrotu produkty w opakowaniach na napoje w postaci butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych oraz inne tego rodzaju pojemniki na napoje, a także przedsiębiorców wprowadzających narzędzia połowowe z tworzyw sztucznych.

Warto podkreślić, że zmiany obejmą również samych konsumentów – będą od 1 stycznia 2024 r. uiszczać opłatę za wykonane z tworzyw sztucznych opakowania jednorazowego użytku na żywność i napoje.

• Co kryje się pod pojęciem przedsiębiorcy wprowadzającego produkty do obrotu w świetle przepisów zmienianej ustawy?

Zmieniana ustawa odwołuje się do pojęcia przedsiębiorcy wywodzącego się z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy – Prawa przedsiębiorców. Chodzi o tego, który importuje produkty, w tym jednorazowego użytku, z tworzyw sztucznych, dokonuje wewnątrzwspólnotowego nabycia tych produktów (czyli, upraszczając, przywozu produktów z terytorium innego państwa członkowskiego UE na terytorium Polski) lub wytwarza te produkty i wprowadza je do obrotu na terenie kraju. Jest nim również podmiot wprowadzający do obrotu ww. produkty pod własnym oznaczeniem – rozumianym jako znak towarowy (w rozumieniu prawa własności przemysłowej) – lub pod własnym imieniem i nazwiskiem albo nazwą, których wytworzenie zlecił innemu przedsiębiorcy.

Nowe, nałożone przepisami obowiązki dotyczą zatem przedsiębiorców, którzy w ramach swojej działalności sprowadzają produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, zarówno z krajów członkowskich UE, jak i z państw trzecich, by wprowadzić je na rynek polski. Obejmą one również wytwarzających te produkty, który wprowadzają je do obrotu pod własnym oznaczeniem, oraz przedsiębiorców, którzy wprawdzie nie wyprodukowali tych produktów, lecz wprowadzają je do obrotu pod własnym oznaczeniem, czyli znakiem towarowym, imieniem i nazwiskiem lub nazwą. Zgodnie z uzasadnieniem do nowelizacji dzięki temu można będzie jednoznaczne wskazać, że w przypadku gdy produkty będą wytwarzane na zamówienie, np. dystrybutora, sieci handlowej (w ramach własnej marki), a następnie będą sprzedawane pod oznaczeniem tego zamawiającego, to wówczas podmiot, którego oznaczenie widnieje na produkcie, będzie odpowiedzialny za wypełnienie obowiązków wynikających ze zmienianej nowelizacją ustawy.

• Czym jest produkt jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych?

Zmieniane przepisy w ślad za dyrektywą SUP wprowadzają definicję tworzywa sztucznego oraz produktu jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego. Zgodnie z nią tworzywem sztucznym jest materiał składający się z polimeru w rozumieniu rozporządzenia REACH (Rozporządzenie [WE] nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów), do którego mogły zostać dodane dodatki lub inne substancje, który może funkcjonować jako główny składnik strukturalny produktów końcowych; z wyjątkiem polimerów naturalnych, które nie zostały chemiczne zmodyfikowane. A zatem jedynie polimery w pełni naturalne, które nie zostały chemiczne zmodyfikowane, nie podlegają definicji tworzywa sztucznego.

Z kolei pod pojęciem substancji niemodyfikowanej chemicznie należy rozumieć substancję, której struktura chemiczna pozostaje niezmieniona. Jak wskazano w wytycznych Komisji Europejskiej dotyczących stosowania dyrektywy SUP, objęte powyższą definicją powinny być również tworzywa sztuczne produkowane przy użyciu zmodyfikowanych polimerów naturalnych lub tworzywa sztuczne produkowane z biopochodnych, kopalnych lub syntetycznych substancji wyjściowych, które nie występują naturalnie. W związku z tym powyższa definicja powinna obejmować oparte na polimerach artykuły gumowe oraz biopochodne i ulegające biodegradacji tworzywa sztuczne, pochodzące zarówno z biomasy, jak i mające ulec biodegradacji z upływem czasu.

Jednak nie wszystkie produkty z tworzyw sztucznych objęte są nowelizacją. Kluczowa do określenia tego, do jakich produktów będą stosowane przepisy nowelizacji, jest definicja produktu jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Ta wprowadzona do zmienianej ustawy jest powtórzeniem analogicznej definicji zawartej w dyrektywie SUP. Zgodnie z nią produktem jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych jest produkt, który w całości lub w części wykonany jest z tworzyw sztucznych i który nie został przeznaczony, zaprojektowany ani wprowadzony do obrotu, tak aby osiągnąć w ramach jego cyklu życia wielokrotne użycie przez zwrócenie go do celu powtórnego napełniania lub ponownego użycia do tego celu, do którego był pierwotnie przeznaczony.

• Co oznacza, że produkt powinien być wykonany w całości lub w części z tworzyw sztucznych?

W dyrektywie SUP nie przewidziano żadnego progu, od którego dany produkt można zakwalifikować jako częściowo wykonany z tworzyw sztucznych. Dlatego pomocna w tym przypadku jest ocena jakościowa danego produktu. I tak w świetle wytycznych Komisji Europejskiej za produkty częściowo wykonane z tworzyw sztucznych, które są objęte zakresem tej definicji, należy uznać zarówno produkty jednorazowego użytku z papieru lub kartonu mające powłokę lub wykładzinę z tworzywa sztucznego, jak i wielomateriałowe opakowania w postaci kartonów na napoje. Zatem – jak wskazano w uzasadnieniu projektu nowelizacji – przykładowo zarówno kubek jednorazowego użytku wykonany w całości z tworzyw sztucznych, jak i kubek wykonany częściowo z papieru, ale zawierający warstwę z tworzywa sztucznego, będą stanowiły produkt jednorazowego użytku wykonany z tworzywa sztucznego. Produktem takim mogą też być jednorazowe wielomateriałowe opakowania na żywność.

• Jak należy rozumieć to, że produkt ma być przeznaczony do jednorazowego użytku?

Jednorazowy użytek oznacza, że dany produkt nie został pierwotnie zaprojektowany oraz przeznaczony do tego, by mógł być kilkukrotnie wykorzystany. Zgodnie z wytycznymi KE przydatne do ustalenia tego, czy dany produkt należy uznać za jednorazowego czy wielokrotnego użytku, są cechy jego projektu, czyli np. możliwość wyczyszczenia i naprawy. Oceny tej można również dokonać, analizując oczekiwany okres funkcjonalności danego produktu, np. czy można go wykorzystać kilkukrotnie bez utraty jego fizycznych właściwości lub jakości – oraz badając, czy konsumenci wykorzystują go jako produkt wielokrotnego lub jednorazowego użytku. Przykładem produktów wielokrotnego użytku z tworzyw sztucznych są np. bidony na wodę, które zostały zaprojektowane i przeznaczone do ponownego użycia poprzez możliwość ich wielokrotnego napełnienia, co nie powoduje utraty ich fizycznych właściwości. Co ważne, bidony na wodę są postrzegane przez konsumentów jako produkty wielokrotnego użytku i są w ten sposób przez nich używane.

Nowelizacja wprowadza wiele istotnych zmian przede wszystkim dla przedsiębiorców z branży gastronomicznej i sklepów spożywczych mających tzw. garmażerkę. Tak więc nowe obowiązki będą dotyczyć nie tylko prowadzących restaurację, oferujących dania na wynos w opakowaniach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, lecz także prowadzących food trucki, którzy w ramach swojej działalności zazwyczaj sięgają po tego rodzaju opakowania. Nie należy również zapominać o podmiotach zajmujących się cateringiem, w tym dostarczających przygotowane przez siebie gotowe dania do biur, oraz firm zajmujących się cateringem dietetycznym oferującym tzw. dietę pudełkową. Nowymi regulacjami będą objęte również wskazane w nowelizacji jednostki handlu detalicznego lub hurtowego, czyli sklepy, w których oferowane są żywność lub napoje pakowane na miejscu.

Konieczna ewidencja opakowań

Przedsiębiorcy prowadzący jednostkę handlu detalicznego, hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, w których oferowane są produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w postaci opakowań na napoje lub żywność, już w momencie wejścia w życie nowelizacji zostali zobowiązani do prowadzenia ewidencji nabytych i wydanych użytkownikom końcowym w danym roku kalendarzowym opakowań (określonych w załączniku nr 6 do zmienianej ustawy, o których poniżej). Obowiązek ten dotyczy również przedsiębiorców pakujących i oferujących za pomocą urządzeń vendingowych napoje lub żywność w tych opakowaniach. Przepisy nowelizacji dotyczące ewidencji wchodzą w życie 24 maja 2023 r., więc od tego momentu przedsiębiorcy objęci tym obowiązkiem będą zobowiązani do prowadzenia wspomnianej ewidencji. Niestety w uzasadnieniu do nowelizacji nie określono szczegółów dotyczących tego, w jaki sposób ma być ona prowadzona. Wskazano jedynie, że może być przygotowana w formie elektronicznej lub papierowej. Przy czym przedsiębiorcy, którzy zarządzają więcej niż jedną jednostką handlu detalicznego, hurtowego lub jednostką gastronomiczną, prowadzą oddzielnie dla poszczególnych jednostek ewidencję wydanych użytkownikom końcowych jednorazowych plastikowych opakowań.

Ważne! Przedsiębiorcy prowadzący dwie restauracje w tym samym mieście będą zobowiązani do przygotowania odrębnej ewidencji dla każdej z prowadzonych placówek gastronomicznych.

Przedsiębiorcy zobowiązani do prowadzenia ewidencji będą składać również roczne sprawozdanie o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami w systemie BDO. Ponadto ustawodawca nakazał im przechowywanie informacji zawartych w ewidencji przez pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą. Oznacza to, że ewidencja przygotowana w 2023 r. powinna być przechowywana do końca 2028 r.

Za brak prowadzenia ewidencji, nieprowadzenie jej odrębnie dla każdej zarządzanej przez danego przedsiębiorcę jednostki oraz za nieprzechowywanie informacji zawartych w ewidencji w powyżej wskazanym okresie grozi administracyjna kara pieniężna. Jej wysokość waha się od 500 zł do nawet 20 tys. zł. Kary będą wymierzane w drodze decyzji przez właściwego, ze względu na miejsce prowadzenia działalności, wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej. W związku z tym nieprawidłowości związane z prowadzeniem ewidencji mogą zostać ujawnione w trakcie kontroli przeprowadzanej przez Inspekcję Handlową.

Uwaga: Przy ustalaniu wysokości kary za brak prowadzenia ewidencji nabytych i wydanych użytkownikom końcowym w danym roku kalendarzowym plastikowych produktów jednorazowego użytku organ uwzględni stopień szkodliwości naruszenia, rodzaj, zakres, okres trwania naruszenia oraz dotychczasową działalność podmiotu.

Opłata od konsumentów…

Za jakie konkretnie opakowania będzie pobierana opłata od konsumentów, a co za tym idzie, kto powinien ją pobierać? Wygląda to tak:

▶ Przedsiębiorcy prowadzący jednostkę handlu detalicznego, hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, w której oferowane są produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w postaci opakowań na napoje lub żywność, zgodnie z nowelizacją są zobowiązani do pobrania opłaty od użytkownika końcowego nabywającego tak zapakowaną żywność lub napoje albo same te opakowania. Z kolei użytkownikiem końcowym jest podmiot nabywający napoje lub żywność w tego rodzaju opakowaniach w celu ich wykorzystania na potrzeby własne, bez dalszej odsprzedaży. W uzasadnieniu do nowelizacji wskazano, że opłata ma być pobierana od produktów oferowanych zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie.

Rodzaje produktów, od których będzie pobierana opłata, zostały określone w załączniku nr 6 do zmienianej ustawy. Obejmują one następujące rodzaje wykonanych z tworzyw sztucznych opakowań jednorazowego użytku na żywność lub napoje:

• kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka;
• pojemniki na żywność, w tym takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczenia w nich żywności, która jest:

a) przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,

b) zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika oraz

c) gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzenie, gotowanie czy podgrzewanie

– w tym pojemniki na żywność typu fast food lub inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność

Z kolei dyrektywa SUP wymienia przykładowe rodzaje pojemników na żywności, które można uznać za produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Są to:

• pojemniki na żywność typu fast food lub zawierające zimną lub podgrzaną żywność;
• pudełka na posiłki, kanapki, wrapy i sałatki lub pojemniki na żywność świeżą lub przetworzoną, niewymagającą dalszej obróbki, taką jak owoce, warzywa lub desery.

Obowiązek pobrania opłaty od odbiorcy końcowego nie jest natomiast związany z pojemnikami na żywność:

• zawierającymi żywność suszoną lub zimną wymagającą dalszej obróbki,
• zawierającymi więcej niż jedną porcję żywności lub
• zawierającymi jedną porcję żywności sprzedawanymi w ilości większej niż jedna sztuka.

Co ważne, w uzasadnieniu do nowelizacji wskazano, że opłata nie będzie pobierana od żywności pakowanej fabrycznie, np. jogurtu czy paczki orzechów. Doliczenie opłaty konieczne będzie natomiast w przypadku zakupu zupy w restauracji nadającej się do bezpośredniego spożycia zapakowanej na wynos do pojemnika wykonanego z tworzywa sztucznego.

▶ Przedsiębiorcy pakujący i oferujący za pomocą urządzeń vendingowych napoje lub żywność w ww. opakowaniach są zobowiązani do pobierania ww. opłaty od konsumentów także w przypadku automatów vendingowych znajdujących się w innych miejscach niż jednostki handlu detalicznego, hurtowego lub gastronomicznego, czyli przykładowo w zakładach pracy.

Przepisy dotyczące obowiązku pobierania powyższej opłaty będą stosowane od 1 stycznia 2024 r. Przy czym szczegółowe stawki zostaną ustalone w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy. Na stronie Rządowego Centrum Legislacji 10 maja br. został już zamieszczony projekt rozporządzenia w tej sprawie. Zgodnie z jego propozycjami opłata za jedną sztukę produktu jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w przypadku kubków na napoje ma wynosić 0,20 zł (łącznie z jego pokrywką lub wieczkiem), a za pojemniki na żywność – 0,25 zł. Rozporządzenie ma wejść w życie 1 stycznia 2024 r. Od tego samego momentu mają być też stosowane przepisy dotyczące obowiązku pobierania wspomnianej wyżej opłaty.

Uwaga: Maksymalna wysokość opłaty za sztukę opakowania nie powinna przekraczać 1 zł.

Przedsiębiorcy, którzy zostali zobowiązani do pobrania opłaty od klientów, będą ją wnosić na odrębny rachunek bankowy prowadzony przez marszałka województwa właściwego ze względu na miejsce jej pobrania, w terminie do 15 marca roku następującego po roku kalendarzowym, w którym została ona pobrana. W związku z tym po raz pierwszy opłata będzie wnoszona na powyższy rachunek do 15 marca 2025 r. Przy czym kontrolą tego, czy przedsiębiorca pobiera od konsumentów opłatę, zajmie się Inspekcja Handlowa. Taka kontrola będzie mogła być przeprowadzona po raz pierwszy w 2024 r.

…i kary za brak jej pobrania

Za niepobieranie opłat przez przedsiębiorców objętych tym obowiązkiem właściwy wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej może wymierzyć administracyjną karę pieniężną w wysokości od 500 zł do 20 tys. zł. Natomiast kontrola wysokości i poprawności pobranej opłaty będzie prowadzona przez właściwych marszałków, którym w tym zakresie przysługują uprawnienia organów podatkowych.

Jakie będą jednak konsekwencje związane z wniesieniem opłaty w niższej wysokości lub zignorowaniem obowiązku dotyczącego jej wniesienia? Marszałek województwa będzie uprawniony do określenia w drodze decyzji wysokości zaległej opłaty, stosując stawkę opłaty z danego roku kalendarzowego. W przypadku niewykonania tej decyzji marszałek województwa będzie określał – również w drodze decyzji – dodatkową opłatę w wysokości odpowiadającej 50 proc. kwoty niewniesionej opłaty. Wprowadzone zmiany mają na celu zmniejszenie stosowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Konieczność uiszczenia opłaty ma zniechęcić konsumentów do nabywania tego rodzaju produktów na rzecz opakowań wykonanych z alternatywnych tworzyw lub opakowań wielokrotnego użytku.

Koniec posiłków w styropianie i plastikowych sztućców

Nowelizacja przewiduje zakaz wprowadzania do obrotu wykonanych ze styropianu pojemników na żywność lub na napoje, a także kubków. Dotyczy to także wykonanych z tworzyw sztucznych sztućców, talerzy, słomek czy mieszadełek do napojów. Co ważne, do 24 maja 2023 r., czyli do momentu wejścia w życie opisywanych zmian, wspomniane produkty mogły zostać wprowadzone na rynek. Jeżeli miało to miejsce, produkty te mogą być sprzedane kupującym na terenie kraju, oddane nieodpłatne lub wykorzystane na potrzeby własne do wyczerpania ich zapasów. Oznacza to, że jeszcze przez jakiś czas będą one dostępne na rynku. Jednak po wyczerpaniu tych zapasów powstanie konieczność zastąpienia ich produktami wykonanymi z innych materiałów lub produktami wielokrotnego użytku. I tak zamiennikami będą mogły być sztućce wykonane z drewna lub otrębów pszennych oraz słomki papierowe lub wykonane ze słomy, a także talerze papierowe lub z pulpy roślinnej, np. wykonane z trzciny cukrowej.

Trzeba zapewnić opakowania alternatywne

Nowelizacja nakłada jeszcze jeden obowiązek na przedsiębiorców prowadzących jednostki handlowe lub gastronomiczne, w których oferowane są produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w postaci opakowań na napoje lub żywność (nie dotyczy on przedsiębiorców pakujących i oferujących za pomocą urządzeń vendingowych napoje lub żywność w tych opakowaniach). Otóż ci przedsiębiorcy muszą zapewnić nabywcom dostępność w sprzedaży opakowań wielokrotnego użytku lub opakowań wytworzonych z innych materiałów niż tworzywa sztuczne, w tym ulegające biodegradacji. Obowiązek ten będzie obowiązywał od 1 lipca 2024 r.

A co to są opakowania alternatywne? Za takie, zgodnie z nowelizacją, możemy uznać z jednej strony produkty wykonane z tworzyw sztucznych wielkokrotnego użytku, czyli np. kubki na napoje wydawane za pobraniem kaucji i napełniane ponowne, z czym można się spotkać choćby podczas imprez masowych. Mogą to być również opakowania wykonane z innych materiałów niż tworzywa sztuczne, np. opakowania papierowe. Zgodnie z nową definicją produktu jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych zaliczane do nich są również opakowania jednorazowego użytku wykonane częściowo z tworzywa sztucznego i z innego materiału. Zatem np. kubka jednorazowego użytku wykonanego z papieru, ale zawierającego warstwę z tworzywa sztucznego, nie można uznać za opakowanie alternatywne. Takie samo ograniczenie dotyczy też opakowań wielomateriałowych w postaci opakowań z papieru lub kartonu mających powłokę z tworzywa sztucznego zapewniającą ochronę przed wodą lub tłuszczem.

Opakowaniami alternatywnymi będą również opakowania podlegające naturalnemu rozkładowi oraz wykonane z materiałów pochodzenia naturalnego. Mogą to być np. oferowane na rynku opakowania z pulpy roślinnej wykonane z trzciny cukrowej lub opakowania z pulpy drzewnej.

Ustawa nowelizująca wprowadza też wymagania, jakie będą musiały spełnić podmioty wprowadzające do obrotu jednorazowe opakowania na napoje wykonane z tworzyw sztucznych.

Konieczny udział tworzyw sztucznych z recyklingu

Wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje będących butelkami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 l będzie zobowiązany do zapewnienia, aby opakowania te (łącznie z ich zakrętkami i wieczkami z tworzyw sztucznych) zawierały udział wagowy wynoszący:

• od 2025 r. – 25 proc. tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu (jeśli głównym ich składnikiem jest politereftalan etylenu –PET);
• od 2030 r. – 30 proc. tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu (dotyczy opakowań bez względu na użyty rodzaj tworzyw sztucznych).

Obowiązek ten nie będzie dotyczył wszystkich typów opakowań na napoje, a jedynie butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 l. Nie będzie on zatem obejmować np. butelek z tworzyw sztucznych wielorazowego użytku, butelek wykonanych z tworzyw sztucznych o pojemności powyżej 3 l czy szklanych lub metalowych butelek na napoje. Wskazany powyżej udział wagowy tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w opakowaniach wspomnianych produktów stanowi wyrażona w procentach wartość ilorazu masy tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu wykorzystanych w danym roku kalendarzowym do wytworzenia przedmiotowych opakowań oraz masy wprowadzonych do obrotu w tym samym roku kalendarzowym takich opakowań (do 2030 r. dotyczy tylko tych, których głównym składnikiem jest PET).

Odpowiedni poziom selektywnego zbierania

Wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje będących butelkami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 l jest zobowiązany do osiągnięcia rocznego poziomu selektywnego zbierania tych odpadów opakowaniowych wynoszącego:

• od 2025 r. – 77 proc.,
• od 2029 r. – 90 proc.

Powyższy obowiązek wprowadzający może wykonać samodzielnie albo za pośrednictwem organizacji odzysku opakowań. Warto podkreślić, że rozwiązania, które mają ułatwić selektywną zbiórkę tego rodzaju odpadów opakowaniowych – związane z wprowadzeniem systemu kaucyjnego – mają zostać uregulowane w ramach odrębnej nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami. Przy czym jej projekt jest obecnie na etapie przedsejmowym.

A co, jeśli nie uda się wypełnić wskazanych wyżej obowiązków? Otóż przedsiębiorcy, którzy nie osiągnęli określonego udziału wagowego tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w opakowaniach na nowe produkty lub poziomu selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych, będą zobowiązani do wniesienia opłaty produktowej. Szczegółowe stawki tej opłaty zostaną określone w rozporządzeniu. Przy czym zgodnie z przepisami ustawy o gospodarce opakowaniami rozliczenie wykonania obowiązków następuje na koniec roku kalendarzowego, a opłata produktowa powinna zostać wniesiona do 15 marca następującego po roku kalendarzowym, którego opłata dotyczy. Pierwszy raz do rozliczenia z wykonania obowiązku dojdzie więc w marcu 2026 r.

Obowiązkowa ewidencja

Przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 l będą zobowiązani do prowadzenia ewidencji obejmującej informacje o:

• masie butelek, które dany przedsiębiorca wprowadził w określonym roku kalendarzowym;
• udziale wagowym tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w tych butelkach.

Ewidencja ta powinna być prowadzona z podziałem na butelki, których głównym składnikiem jest politereftalan etylenu (PET) oraz na pozostałe butelki. Dopuszczalna jest forma elektroniczna lub papierowa. Przepisy nowelizacji dotyczące prowadzenia ewidencji weszły w życie 24 maja 2023 r.

W przypadku nieprowadzenia powyższej ewidencji w zakresie masy i rodzaju butelek wprowadzonych do obrotu albo prowadzenia jej w sposób niewłaściwy wojewódzki inspektor ochrony środowiska albo marszałek województwa będą mogli oszacować powyższe wartości. Warto podkreślić, że w przypadku gdy dany przedsiębiorca nie będzie prowadził lub będzie wykonywał w sposób nieprawidłowy ewidencję w zakresie udziału wagowego tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w tego typu butelkach, uznaje się, że udział ten nie został zapewniony. Będzie się to wiązało z koniecznością uiszczenia opisanej powyżej opłaty produktowej za brak wypełnienia tego obowiązku.

Ponadto wprowadzający przedmiotowe produkty są zobowiązani do posiadania dokumentów potwierdzających wykonanie obowiązku zapewnienia odpowiedniej ilości materiałów pochodzących z recyklingu w nowych opakowaniach oraz do przechowywania ich przez pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego dokumenty dotyczą.

Pojemniki z przymocowanymi zakrętkami lub wieczkami

Przedsiębiorcy wprowadzający produkty w jednorazowych opakowaniach na napoje (oczywiście chodzi tu o pojemniki z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 l) od 1 lipca 2024 r. będą musieli obowiązkowo przymocowywać zakrętki i wieczka do tych pojemników, tak by pozostały przymocowane podczas całego etapu zamierzonego użytkowania napoju. Po wskazanym terminie nie będzie możliwe wprowadzanie do obrotu pojemników, których zakrętki lub wieczka nie będą przymocowane. Przy czym obowiązek ten nie będzie obejmował:

• szklanych i metalowych pojemników, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych,
• metalowych zakrętek i wieczek posiadających uszczelkę z tworzyw sztucznych,
• pojemników na napoje o pojemności powyżej 3 l.

Przedsiębiorcy, który po 1 lipca 2024 r. będzie wprowadzał do obrotu produkty niespełniające powyższych wymagań, będzie grozić kara pieniężna w wysokości od 10 tys. zł do nawet 500 tys. zł. Kary te będzie mógł wymierzyć w drodze decyzji wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

• Butelka czy pojemnik, wieczko czy zakrętka – jak to rozróżniać?

W uzasadnieniu do nowelizacji oraz w dyrektywie SUP nie wprowadzono szczegółowego rozróżnienia między pojemnikami na napoje a butelkami na napoje. Obowiązek przymocowania zakrętek i wieczek – w przeciwieństwie do wcześniej opisanych obowiązków dotyczących m.in. selektywnej zbiórki oraz ewidencji – obejmuje pojemniki na napoje jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 l, a nie wprost butelki. Wskazówek dotyczących interpretacji tych pojęć należy szukać w wytycznych Komisji w sprawie stosowania dyrektywy SUP. I tak pojemniki stanowią szerszą grupę pojęciową i obejmują również butelki. Przykładowo pojemnikiem jest karton na mleko lub sok, tubka na jogurt pitny. Natomiast butelki zostały opisane jako sztywne pojemniki na napoje o wąskiej szyjce. Tym samym wszystkie butelki są pojemnikami na napoje, natomiast nie wszystkie pojemniki na napoje to butelki. W związku z tym, biorąc pod uwagę wytyczne Komisji, obowiązek przytwierdzenia zakrętek i wieczek będzie obejmował szerszą grupę opakowań, a nie tylko same butelki. Dodatkowo w wytycznych KE zwrócono uwagę na rozróżnienie pomiędzy pojemnikiem na napoje a pojemnikiem na żywność. Wynika z nich, że obowiązkiem przytwierdzenia zakrętki lub wieczka nie będzie objęty pojemnik z tworzywa sztucznego zawierający jogurt, w przeciwieństwie do pojemnika z tworzywa sztucznego zawierającego jogurt pitny, który został uznany za pojemnik na napój. W praktyce powyższe rozróżnienie może w przyszłości powodować pewne trudności w rozstrzygnięciu, które z opakowań jednorazowego użytku zostaną objęte tym obowiązkiem.

Niestety, nie ma również jednoznacznych kryteriów, które pozwalałyby odróżnić wieczka od zakrętek. Zgodnie z potocznym rozumieniem wieczka są zrywane i nie jest możliwe ich ponowne założenie, inaczej niż w przypadku zakrętek, które pozwalają na wielokrotne zamykanie danego pojemnika.

• Jakie zmiany czekają przedsiębiorców wprowadzających do obrotu napoje w pojemnikach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych?

Nowelizacja przewidziała nowe obowiązki dla wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje będących pojemnikami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych – czyli upraszczając – dla przedsiębiorców produkujących lub sprowadzających do Polski na handel lub własny użytek napoje w opakowaniach z tworzyw sztucznych, które to opakowania nie są przeznaczone do ponownego wykorzystania. W ustawie o gospodarce opakowaniami został dodany nowy typ opakowań: opakowania na napoje. Zgodnie z definicją ustawową są to opakowania na płyn przeznaczony do bezpośredniego wypicia, bez konieczności poddania go obróbce, w szczególności na wodę, sok, nektar, mleko, jogurt i inny pitny produkt mleczny, napój alkoholowy, z wyłączeniem płynów będących produktami leczniczymi, wyrobami medycznymi oraz żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego.

Ten określony powyżej rodzaj opakowań został objęty stosowaniem dyrektywy SUP ze względu na to, że butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych są najczęściej występującym odpadem znajdowanym na plażach Unii Europejskiej. Ma to wynikać z nieskutecznych systemów selektywnej zbiórki i niewielkiego uczestnictwa konsumentów w tych systemach.

Dyrektywa SUP poza produktami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych przewiduje również ograniczenia dotyczące wprowadzania do obrotu narzędzi połowowych z tworzyw sztucznych, ze względu na ich znaczący wpływ na zanieczyszczenie środowiska morskiego.

Jak wskazano w uzasadnieniu do nowelizacji poniższe przepisy stanowią wdrożenie rozszerzonej odpowiedzialności producenta w odniesieniu do narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne.

Ramka 1

Przepisy w tym zakresie, które mają być stosowane od 1 stycznia 2024 r., obejmą przedsiębiorców, którzy:

• importują, sprowadzają z innych krajów członkowskich UE i wprowadzają do obrotu narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne;
• wytwarzają takie produkty i wprowadzają je do obrotu pod własnym oznaczeniem;
• wprowadzają do obrotu takie produkty pod własnym oznaczeniem, których wytworzenie zlecili innemu podmiotowi.

Nie będą zaś dotyczyły podmiotów, które wprawdzie wprowadzają do obrotu tego rodzaju narzędzia, lecz jednocześnie prowadzą działalność połowową w rozumieniu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1380/2013 z 11 grudnia 2013 r. w sprawie wspólnej polityki rybołówstwa, zmieniającego rozporządzenia Rady (WE) nr 1954/2003 i (WE) nr 1224/2009 oraz uchylającego rozporządzenia Rady (WE) nr 2371/2002 i (WE) nr 639/2004 oraz decyzję Rady 2004/585/WE. A więc zajmują się poszukiwaniem ryb; wydawaniem, wystawianiem, holowaniem i wybieraniem narzędzi połowowych, wciąganiem połowu na pokład; przeładunkiem i zatrzymywaniem połowu na pokładzie; przetwarzaniem na pokładzie połowu; patroszeniem, umieszczaniem w sadzach, tuczeniem i wyładowywaniem ryb i produktów rybołówstwa.

Dodatkowe koszty

Przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne będą zobowiązani do finansowania kosztów selektywnego zbierania tych narzędzi stanowiących odpady, które zostały dostarczone do przedsiębiorców prowadzących portowe urządzenia do odbioru odpadów albo do przedsiębiorców prowadzących inne równoważne systemy zbierania. Koszty te będą ustalane pomiędzy przedsiębiorcą wprowadzającym do obrotu narzędzia a prowadzącym portowe urządzenia do odbioru odpadów lub inne równoważne systemy zbierania. Ponadto ww. przedsiębiorcy będą musieli wnosić opłatę na publiczne kampanie edukacyjne (więcej o opłacie dot. publicznych kampanii edukacyjnych w części: „Szczególne obowiązki dla wprowadzających niektóre produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych”).

Określony poziom zbierania odpadów

Począwszy od 2024 r. ww. przedsiębiorcy będą zobowiązani do osiągnięcia rocznego, minimalnego (określonego procentowo w wartościach wagowych ustalonych odrębnie dla każdego kolejnego roku kalendarzowego) poziomu zbierania do celów recyklingu narzędzi połowowych stanowiących odpady. W przypadku nieosiągnięcia wymaganych poziomów przedsiębiorcy będą zobowiązani do ponoszenia opłaty produktowej do 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, którego opłata dotyczy. W związku z tym w przypadku nieosiągnięcia powyższych poziomów opłata po raz pierwszy będzie wnoszona do 31 marca 2025 r.

To nie wszystko. Kolejnym obowiązkiem będzie prowadzenie od 1 stycznia 2024 r. ewidencji, która będzie musiała zawierać informacje o masie wprowadzonych do obrotu w danym roku kalendarzowym narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne oraz o masie zebranych takich narzędzi stanowiących odpady zgodnie z formatem danych określonych w decyzji wykonawczej Komisji nr 2021/958 z 31 maja 2021 r. ustanawiającej format zgłaszania danych i informacji dotyczących wprowadzonych do obrotu narzędzi połowowych oraz zebranych narzędzi połowowych stanowiących odpady w państwach członkowskich i format sprawozdania z kontroli jakości zgodnie z art. 13 ust. 1 lit. d i art. 13 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904. Taki spis będzie mógł być prowadzony w postaci papierowej lub elektronicznej. Przy czym dodatkowo będzie istniała konieczność przechowywania danych zawartych w ww. ewidencji przez pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą te informacje. W przypadku nieprowadzenia ewidencji lub prowadzenia jej w sposób nieprawidłowy właściwy marszałek województwa będzie mógł sam oszacować masę wprowadzonych do obrotu tego typu narzędzi w danym roku kalendarzowym. Zaś brak finansowania kosztów selektywnego zbierania plastikowych narzędzi połowowych stanowiących odpady oraz nieprowadzenie ewidencji zgodnie z formatem danych, o którym mowa powyżej, od 1 stycznia 2024 r. będzie grozić administracyjna kara pieniężna. Wymierzać ją będzie (w drodze decyzji) właściwy inspektor ochrony środowiska. Jej wysokość będzie wynosić od 10 tys. zł do nawet 100 tys. zł.

Rozszerzenie odpowiedzialności producentów

Nowelizacja zmieniająca ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami wprowadza system rozszerzonej odpowiedzialności producentów ograniczony obecnie do przedsiębiorców wprowadzających do obrotu określone w załącznikach do zmienianej ustawy produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Część przedsiębiorców wprowadzających te produkty będzie zobowiązana do ponoszenia opłaty na pokrycie kosztów zbierania, transportu oraz zagospodarowania odpadów. Będą musieli je też odpowiednio znakować oraz łożyć na kampanie informacyjne

Nowe opłaty mające pokryć koszty gospodarowania odpadami dotyczą produktów wymienionych w załączniku 9 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. Chodzi tu o produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowiące:

1. pojemniki na żywność, tj. pojemniki takie jak pudełka (z pokrywką lub bez) stosowane w celu umieszczania w nich żywności, która jest:

a) przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,

b) zazwyczaj spożywana bezpośrednio z pojemnika oraz

c) gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie

– w tym pojemniki na żywność typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność;

2. paczki i owijki wykonane z elastycznych materiałów zawierające żywność przeznaczoną do bezpośredniego spożycia z paczki lub owijki bez żadnej dalszej obróbki;

3. pojemniki na napoje o pojemności do 3 l, tj. pojemniki stosowane do przechowywania napojów, takie jak butelki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka, z wyłączeniem szklanych lub metalowych pojemników na napoje, których zakrętki i wieczka są wykonane z tworzyw sztucznych;

4. kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka;

5. lekkie torby na zakupy z tworzywa sztucznego, które są oferowane w jednostkach handlu detalicznego lub hurtowego o grubości materiału poniżej 50 mikrometrów;

6. chusteczki nawilżane, tj. uprzednio nawilżone chusteczki przeznaczone do higieny osobistej i uprzednio nawilżone chusteczki do użytku domowego;

7. balony, z wyjątkiem balonów do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań;

8. wyroby tytoniowe z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne oraz tego rodzaju filtry sprzedawane do używania łącznie z wyrobami tytoniowymi.

Wysokość

Opłaty określone dla każdego z powyższych produktów jednorazowego użytku zgodnie z projektem rozporządzenia zamieszczonego 10 maja na stronach Rządowego Centrum Legislacji wynoszą:

• w odniesieniu do produktów wymienionych w pkt 1–5 – 0,20 zł za 1 kg,
• w przypadku produktów określonych w pkt 6–8 – 0,01 zł za sztukę.

Co ważne, produkty umieszczone łącznie w jednym opakowaniu będą traktowane jak jedna sztuka, np. 1 paczka chusteczek nawilżanych zawierająca 10 sztuk będzie traktowana jak jedna sztuka danego produktu.

Coroczne opłaty, o których mowa powyżej, będą obliczane jako iloczyn powyższej stawki opłaty (określonej rozporządzeniem) oraz odpowiednio masy albo liczby wprowadzanych do obrotu produktów w danym roku kalendarzowym przez konkretnego przedsiębiorcę.

Ważne! Przepisy dotyczące obowiązku uiszczania opłat pokrywających koszty gospodarowania odpadami będą stosowane od 1 stycznia 2024 r. Opłaty te mają być wnoszone na odrębny rachunek bankowy prowadzony przez właściwego marszałka województwa do 15 marca roku następującego po roku kalendarzowym, którego dotyczy opłata, czyli po raz pierwszy opłata powinny zostać wniesiona do 15 marca 2025 r.

Kary

Jeśli przedsiębiorca nie wniesie opisywanej opłaty albo wniesie ją w niższej wysokości, marszałek województwa będzie uprawniony do określenia w drodze decyzji wysokości zaległej opłaty, stosując stawkę opłaty z danego roku kalendarzowego. W przypadku niewykonania tej decyzji marszałek województwa będzie określał, również w drodze decyzji, dodatkową opłatę w wysokości odpowiadającej 50 proc. kwoty niewniesionej opłaty.

Przykład 1

Przedsiębiorcy wprowadzający wymienione wyżej produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych również będą mieli obowiązek prowadzenia ewidencji obejmującej informacje o wprowadzonych do obrotu produktach, zawierających w zależności od rodzaju ich masę albo liczbę. Dopuszczalne ma być prowadzenie ewidencji zarówno w formie elektronicznej, jak i papierowej.

Przedsiębiorcy wprowadzający pojemniki na żywność lub kubki na napoje jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych muszą pamiętać, by ich ewidencja tych produktów była prowadzona zgodnie z formatem danych określonych w decyzji wykonawczej KE. Przepisy nowelizacji dotyczące ewidencji weszły w życie 24 maja 2023 r., a to oznacza, że przedsiębiorcy już są zobowiązani do prowadzenia wspomnianego rejestru.

Dodatkowo konieczne będzie przechowywanie informacji zawartych w ewidencji przez pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, którego dotyczą. A zatem informacje potrzebne do opracowania ewidencji za rok 2023 powinny być przechowywane do końca 2028 r. I w tym przypadku również zaniedbania i zaniechania zagrożone są administracyjną karą pieniężną. Jej wysokość waha się od 10 tys. zł do nawet 100 tys. zł. Karę będzie mógł wymierzyć w drodze decyzji właściwy wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

Przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienione w załączniku nr 8 do ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej zostali też zobowiązani do umieszczenia na opakowaniach tych produktów lub na samych produktach oznakowania na zasadach określonych w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) z 17 grudnia 2020 r. ustanawiającym zasady dotyczące zharmonizowanych specyfikacji w odniesieniu do oznakowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w części D załącznika do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko i zgodnie ze wzorami określonymi w tym rozporządzeniu. Akt ten zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące oznakowania poszczególnych produktów, w tym wzory oznakowań, kolory oraz sposób i ich umiejscowienie.

I tak zgodnie z ww. załącznikiem nr 8 obowiązkowe oznaczenia – wskazujące, że dany produkt zawiera tworzywa sztuczne lub został z nich wykonany, ewentualnie, że dany element produktu zawiera tworzywa sztuczne lub został z nich wykonany – obowiązkowo musi się znaleźć na:

• podpaskach higienicznych, tamponach oraz aplikatorach do tamponów;
• chusteczkach nawilżanych, tj. uprzednio nawilżonych chusteczkach przeznaczonych do higieny osobistej i uprzednio nawilżonych chusteczkach do użytku domowego;
• wyrobach tytoniowych z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne i filtry zawierające tworzywa sztuczne sprzedawane do używania łącznie z wyrobami tytoniowymi;
• kubkach na napoje.

Za brak umieszczenia odpowiedniego oznaczenia na powyższych produktach właściwy wojewódzki inspektor ochrony środowiska w drodze decyzji będzie mógł wymierzyć administracyjną karę pieniężną w wysokości od 10 tys. zł do nawet 100 tys. zł.

Ważne: Produkty wymagające oznakowania, które zostały wprowadzone do obrotu przed 24 maja 2023 r. bez wymaganego oznakowania, mogą być obecnie sprzedawane albo przekazywane nieodpłatnie nabywcom na terytorium kraju lub wykorzystane na użytek własny do wyczerpania zapasów tych produktów.

Kolejnym elementem związanym z systemem rozszerzonej odpowiedzialności producenta jest obowiązek finansowania publicznych kampanii edukacyjnych przez wprowadzających do obrotu:

• wyroby tytoniowe z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne oraz tego rodzaju filtry sprzedawane do używania łącznie z wyrobami tytoniowymi – stawka opłaty 0,01 zł za 10 opakowań wprowadzonego do obrotu produktu;
• chusteczki nawilżane przeznaczone do higieny osobistej oraz do użytku domowego – stawka opłaty 0,01 zł za opakowanie wprowadzonego do obrotu produktu;
• balony (z wyjątkiem balonów przeznaczonych do użytku przemysłowego lub innych profesjonalnych zastosowań) – stawka opłaty 0,01 zł za opakowanie wprowadzonego do obrotu produktu;
• lekkie torby na zakupy z tworzywa sztucznego, które są oferowane w jednostkach handlu detalicznego lub hurtowego o grubości materiału poniżej 50 mikrometrów – stawka opłaty 0,05 zł za 1 kg wprowadzonego do obrotu produktu;
• podpaski higieniczne, tampony oraz aplikatory do tamponów – stawka opłaty 0,01 zł za opakowanie wprowadzonego do obrotu produktu;
• narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne – stawka opłaty 0,05 zł za 1 kg wprowadzonego do obrotu produktu.

Opłata będzie wyliczana jako iloczyn odpowiedniej stawki opłaty określonej dla każdego produktu oraz masy lub liczby sztuk wprowadzonych do obrotu w danym roku kalendarzowym. Pieniądze z tego źródła przedsiębiorcy powinni przekazać – do 1 marca – na odrębny rachunek bankowy właściwego urzędu marszałkowskiego albo przeznaczyć (w tym samym terminie) na publiczne kampanie edukacyjne (nie dotyczy to przedsiębiorców wprowadzających wyroby tytoniowe z filtrami). Przy tym podmioty, które zdecydują się na sfinansowanie ww. kampanii, będą zobowiązane do składania sprawozdania w ramach rocznego sprawozdania o produktach, opakowaniach i gospodarowaniu odpadami składanych w systemie BDO.

Natomiast za brak uiszczenia tej opłaty albo nieprzeznaczenie jej na publiczne kampanie edukacyjne może zostać nałożona przez właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska – w drodze decyzji – administracyjna kara pieniężna, która może wynieść od 10 tys. zł do nawet 500 tys. zł Kontrola w zakresie powyższego obowiązku ma być przeprowadzana przez właściwy WIOŚ.

Ważne! Kampanie edukacyjne przeprowadzane przez producentów plastikowych produktów jednorazowego użytku powinny mieć na celu informowanie społeczeństwa m.in. o dostępności alternatywnych produktów wielokrotnego użytku, dobrych praktykach dotyczących gospodarowania odpadami oraz o negatywnym wpływie nieodpowiedniego zagospodarowania odpadów pochodzących z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na środowisko, w szczególności na środowisko morskie.

Czarna lista produktów

Zakazem wprowadzania do obrotu zostały już objęte nie tylko produkty związane z gastronomią. Ma on również zastosowanie do wyrobów wykonanych z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych. Podmioty, które się nie dostosują do zakazu, zostaną ukarane

W załączniku nr 7 noweli ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami wskazano produkty jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych, które zostały objęte zakazem wprowadzania do obrotu. Ograniczeniem będą objęte:

• sztućce (widelce, noże, łyżki, pałeczki);
• talerze; mieszadełka do napojów;
• słomki (z wyjątkiem słomek przeznaczonych do celów medycznych);
• patyczki higieniczne (z wyjątkiem patyczków przeznaczonych do celów medycznych);
• patyczki mocowane do balonów i służące do tego, aby balony się na nich opierały, w tym mechanizmy do tych patyczków (przeznaczone dla konsumentów).

Wspomniane wyżej wyjątki dotyczą patyczków higienicznych i słomek, które są przeznaczone do celów medycznych w rozumieniu definicji wyrobu medycznego określonej w rozporządzeniu Parlamentu i Rady UE 2017/745 z 5 kwietnia 2017 r. Zakazem wprowadzenia do obrotu nie będą więc objęte narzędzia, aparaty i urządzenia (lub ich części składowe), które są przewidziane przez producenta do stosowania pojedynczo lub łącznie u ludzi, do co najmniej jednego z następujących szczególnych zastosowań medycznych: w diagnozowaniu, monitorowaniu, profilaktyce, prognozowaniu, leczeniu lub łagodzeniu choroby.

Zakaz obejmie również następujące rodzaje produktów jednorazowego użytku wykonanych ze styropianu:

• pojemniki na żywność, takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczenia w nich żywności, która jest:

a) przeznaczona do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos;

b) zazwyczaj jest spożywana bezpośrednio z pojemnika oraz

c) gotowa do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie – w tym pojemniki na żywność typu fast food lub inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia (z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność);

• pojemniki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka;
• kubki na napoje, w tym ich zakrętki i wieczka.

Zakazem wprowadzania do obrotu objęte będą ponadto wszelkie wyroby wykonane z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych, czyli z materiału z tworzyw sztucznych zawierających dodatki, które pod wpływem utleniania prowadzą do rozpadu tych materiałów na mikrofragmenty lub do ich rozkładu chemicznego.

• Co oznacza zakaz wprowadzania do obrotu?

Przez wprowadzenie do obrotu należy rozumieć „pierwsze dostarczenie produktu na terytorium kraju w ramach działalności gospodarczej, odpłatnie lub nieodpłatnie, do celów dystrybucji, konsumpcji, stosowania lub użytkowania, w tym na potrzeby własne”. Definicja ta obejmuje szeroki zakres czynności takich jak np. produkcja czy import. Działania te nie muszą mieć charakteru odpłatnego. Pojęcie to mieści w sobie również sprowadzenie na teren kraju produktów w celu ich zastosowania na potrzeby własne, a więc nie tylko w celach handlowych.

Zakaz dotyczy wyłącznie wprowadzania produktu w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Objęci są nim zatem przedsiębiorcy, ale już nie konsumenci, którzy – o ile uda im się nabyć „zakazany” produkt – mogą z nim wjechać na teren kraju.

Zakazem objęte są wspomniane wyżej produkty pochodzące z:

• importu z państw trzecich,
• wewnątrzwspólnotowego nabycia z innego kraju członkowskiego Unii Europejskiej oraz
• produkcji na terenie Polski.

Omawiany zakaz wchodzi w życie 24 maja 2023 r. Zgodnie z nowelizacją produkty objęte zakazem, które zostały wprowadzone do obrotu przed dniem jego wejścia w życie, mogą być sprzedawane albo przekazywane nieodpłatnie nabywcom na terytorium kraju lub wykorzystywane na użytek własny do wyczerpania zapasów tych produktów.

WAŻNE! Przedsiębiorcom wprowadzającym do obrotu zakazane produkty grozi administracyjna kara pieniężna w wysokości od 10 tys. zł do nawet 500 tys. zł. Nakładać ją będzie właściwy wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

Różni przedstawiciele

Nowelizacja wprowadza dwa rodzaje przedstawicieli producentów produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne. Takie osoby lub spółki będą wypełniać obowiązki wprowadzających do obrotu

Kto może wyznaczyć autoryzowanego przedstawiciela? Prawo do tego – zgodnie ze znowelizowanymi przepisami – ma producent, którego siedziba lub miejsce zamieszkania mieści się na terytorium innego niż Polska państwa członkowskiego UE lub państwa trzeciego oraz który zajmuje się zawodowo sprzedażą produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne. Nie ma znaczenia wykorzystywana technika sprzedaży (dotyczy to również sprzedaży na odległość, np. przez internet).

Zatem prawo do wyznaczenia autoryzowanego przedstawiciela ma zagraniczny podmiot gospodarczy prowadzący sprzedaż na terenie Polski bez względu na to, czy jego siedziba mieści się na terytorium Unii Europejskiej, czy państwa niebędącego członkiem UE. Co ciekawe, wbrew powszechnemu rozumieniu producentem nie musi być podmiot, który wytwarza produkty z tworzyw sztucznych. Za producenta bowiem zostanie uznany też podmiot, który będzie się zajmował sprzedażą tego typu produktów, a więc np. hurtownie czy sklepy internetowe prowadzące sprzedaż do Polski. Przy czym autoryzowany przedstawiciel producenta będzie odpowiadał za wykonywanie na terytorium Polski obowiązków producenta związanych z wprowadzaniem do obrotu produktów lub narzędzi przewidzianych w ustawie. Autoryzowanym przedstawicielem może być osoba fizyczna lub spółka prawa handlowego, która ma miejsca zamieszkania albo siedzibę na terytorium Polski oraz posiada wpis do rejestru BDO.

Ważne: W celu wyznaczenia autoryzowanego przedstawiciela konieczne jest zawarcie umowy w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Odpowiedzialność producenta

W przypadku zawarcia umowy z autoryzowanym przedstawicielem producent będzie działać w zakresie nowych obowiązków ustawowych wyłącznie za pośrednictwem wybranej osoby/spółki, która będzie ponosić odpowiedzialność za ich wykonanie. Tak więc przedsiębiorca wprowadzający do obrotu w Polsce produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne pochodzące od producenta, który wyznaczył autoryzowanego przedstawiciela, co do zasady nie będzie musiał wykonywać obowiązków wprowadzającego. Ale jeśli producent nie przekaże autoryzowanemu przedstawicielowi wszystkich danych dotyczących wprowadzonych do obrotu produktów, to sam będzie odpowiadał za wypełnienie ustawowych obowiązków (w zakresie produktów, o których nie poinformował przedstawiciela).

Przykład 2

• Czy zagraniczny producent, którego towary są sprzedawane na terenie Polski, zawsze musi wyznaczyć autoryzowanego przedstawiciela?

Nie, jest to jego przywilej, a nie obowiązek. Jeśli nie zawrze umowy z wybranym autoryzowanym przedstawicielem, to będzie zobowiązany do samodzielnego wypełniania obowiązków w związku z wprowadzeniem do obrotu na teren Polski produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne.

Z kolei upoważnionych przedstawicieli będzie wskazywać producent, którego miejsce zamieszkania albo siedziba mieści się na terytorium Polski oraz który zajmuje się zawodowo w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej sprzedażą produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, napełnionych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne, za pomocą umów zawieranych na odległość.

W związku z tym polscy przedsiębiorcy prowadzący na odległość sprzedaż wspomnianych wyżej produktów do innego państwa członkowskiego UE mają obowiązek (a nie jedynie możliwość) wyznaczenia swojego upoważnionego przedstawiciela. Taka osoba/spółka będzie w ich imieniu wykonywała obowiązki nałożone dyrektywą SUP oraz odpowiednim aktem prawa krajowego danego państwa implementującego tę dyrektywę.

Wyznaczenie upoważnionego przedstawiciela następuje również na podstawie umowy zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Sposób funkcjonowania upoważnionego przedstawiciela regulują akty prawne państw członkowskich, w których został on wyznaczony.

Ważne! Podmiotowi, który nie wywiąże się z obowiązku wskazania upoważnionego przedstawiciela, grozi administracyjna kara pieniężna w wysokości od 10 tys. zł do nawet 100 tys. zł. Może ona zostać nałożona w drodze decyzji przez właściwego wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Obowiązkowy wpis do BDO

Nowelizacja rozszerzyła krąg podmiotów, którzy są zobowiązani do rejestracji w Bazie danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (dalej: BDO). Przedsiębiorców tych czeka też m.in. składanie rocznych sprawozdań

Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami do rejestru będą musieli się zgłosić przedsiębiorcy, którzy:

1. prowadzą jednostkę handlu detalicznego, hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, w której żywność i napoje są pakowane w opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub oferowane są te opakowania;

2. za pomocą urządzenia vendingowego oferują i pakują napoje lub żywność w opakowaniach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych;

3. wprowadzają do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, o których mowa w załącznikach do ustawy;

4. wprowadzają do obrotu narzędzia połowowe wykonane z tworzyw sztucznych;

5. prowadzą odzysk lub recykling odpadów pochodzących z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne;

6. dokonują eksportu oraz wewnątrzwspólnotowej dostawy odpadów powstałych z produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne;

7. prowadzą portowe urządzenia do odbioru odpadów ze statków lub prowadzący inne równoważne systemy zbierania;

8. oraz autoryzowani przedstawiciele producentów mających siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego UE lub państwa trzeciego, którzy zajmują się zawodowo na terytorium Polski sprzedażą produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne (bez względu na wykorzystywaną technikę sprzedaży).

Przedsiębiorcy wymienieni w punktach 1–4 oraz autoryzowani przedstawiciele są zobowiązani do złożenia wniosku o wpis do rejestru BDO w terminie trzech miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 24 sierpnia 2023 r. Co ważne, mogą oni prowadzić działalność bez posiadania takiego wpisu do dnia jego uzyskania, jeśli złożyli wniosek w terminie, o którym mowa powyżej. Przedsiębiorcy wymienieni w pozostałych punktach będą podlegać pod ten obowiązek szybciej – od 24 maja 2023 r. Za wpis do rejestru należy uiścić opłatę rejestrową. Ponadto przedsiębiorcy wprowadzający powyższe produkty lub narzędzia do końca lutego każdego roku, muszą uiszczać roczną opłatę za dany rok.

Ważne! Rejestr BDO to inaczej Baza danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami. Pozwala na gromadzenie informacji o odpadach, opakowaniach i produktach objętych wpisem i ma zapewnić elektroniczną realizację obowiązków rejestrowych, ewidencyjnych i sprawozdawczych.

Przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu:

• produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienione w załącznikach do zmienianej ustawy lub
• narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne oraz
• autoryzowani przedstawiciele producentów

będą zobowiązani do umieszczania numeru rejestrowego BDO na dokumentach związanych z wykonywaniem przez nich działalności (w zakresie objętym wpisem do rejestru BDO). Chodzi tu np. o faktury VAT lub umowy zawierane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej przez tych przedsiębiorców.

Warto pamiętać, że niektórzy przedsiębiorcy zostali zobowiązani do składania rocznych sprawozdań o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami z nich powstającymi, których sposób sporządzania został uregulowany w ustawie o odpadach. Obowiązkiem tym objęci są przedsiębiorcy, którzy:

• prowadzą jednostkę handlu detalicznego, hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, w której żywność i napoje są pakowane w opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub oferowane są te opakowania;
• za pomocą urządzenia vendingowego oferują i pakują napoje lub żywność w opakowaniach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych;
• wprowadzają do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienione w załącznikach do ustawy;
• wprowadzają do obrotu narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne;
• oraz autoryzowani przedstawiciele producentów mających siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium innego państwa członkowskiego UE lub państwa trzeciego, którzy zajmują się zawodowo sprzedażą produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne na terytorium Polski (bez względu na wykorzystywaną technikę sprzedaży). Sprawozdanie składane przez nich powinno zawierać informacje wskazane w ustawie o odpadach. Dane te są zależne od rodzaju opisanej powyżej działalności i dotyczą przykładowo masy i liczby wprowadzonych do obrotu produktów, ilości nabytych i wydanych opakowań oraz wysokości należnych opłat na pokrycie kosztów zagospodarowania odpadów.

Sprawozdanie już za bieżący rok (czyli w terminie do 15 marca 2024 r.) będą musieli złożyć jako pierwsi przedsiębiorcy wprowadzający do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, prowadzący jednostki, w których są oferowane opakowania jednorazowego użytku na napoje lub żywność (wykonane z tworzyw sztucznych), oferujący te opakowania za pomocą urządzeń vendingowych oraz autoryzowani przedstawiciele producentów sprzedający produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Wspomniany dokument będzie musiał obejmować okres od dnia wejścia w życie ustawy, czyli od 24 maja 2023 r., do 31 grudnia 2023 r. W sprawozdaniach przygotowanych za 2023 r. nie pojawią się z kolei informacje o wysokości należnych opłat, ponieważ przepisy dotyczące nowych opłat wprowadzonych w ramach nowelizacji dla powyższych grup przedsiębiorców będą stosowane od 1 stycznia 2024 r.

Z kolei sprawozdanie za rok 2024 – w terminie do 15 marca 2025 r – będą składać przedsiębiorcy wprowadzający narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne oraz autoryzowanych przedstawicieli producentów sprzedających tego rodzaju narzędzia, to oni pierwsze.

Roczne sprawozdania składane w systemie BDO przez wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje będących butelkami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych powinny w przyszłości zawierać informacje o:

• masie tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu wykorzystanych do wytworzenia tych opakowań,
• osiągniętym poziomie udziału wagowego tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w wytworzonych opakowaniach,
• osiągniętym poziomie selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych,
• wysokości należnej opłaty produktowej w przypadku nieosiągnięcia powyższych poziomów. ©℗