Asystenci międzykulturowi pomogą uczniom, którzy nie znają języka polskiego

Od 1 września br. szkoły będą mogły zatrudnić osoby, których zadaniem będzie wspieranie dzieci pochodzących z innych krajów niż Polska. Będą miały one status pracownika samorządowego, ale nie będą musiały potwierdzać znajomości języka polskiego dokumentami wymienionymi w przepisach.

Wśród wielu nowości, które wynikają z ustawy z 15 maja 2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja), są przepisy doprecyzowujące i poszerzające wsparcie dla uczniów niebędących obywatelami polskimi. Do najważniejszych zmian należy wprowadzenie możliwości zatrudnienia w szkole asystenta międzykulturowego. Ma to pomóc dzieciom, które nie znają jeszcze wystarczająco naszego języka, uzyskać lepsze wyniki w nauce oraz poprawić przepływ informacji między nimi a środowiskiem szkolnym.

Dodatkowe stanowisko

Przypomnijmy, że dzieci obcokrajowców mają prawo do nauki na podstawie art. 165 ust. 1 prawa oświatowego (dalej: p.o.). Zgodnie z nim osoby niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki:

• w publicznych lub niepublicznych przedszkolach,
• w publicznych innych formach wychowania przedszkolnego,
• w publicznych szkołach podstawowych, publicznych szkołach artystycznych oraz w publicznych placówkach, w tym placówkach artystycznych, na warunkach dotyczących obywateli polskich – gdy podlegają obowiązkowi szkolnemu (do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej).

Już od roku szkolnego 2021/2022 uczniowie niemający obywatelstwa polskiego mają zapewnioną dodatkową i bezpłatną naukę języka polskiego przez maksymalnie 24 miesiące, którą organizuje im organ prowadzący szkołę. Mają też prawo do pomocy udzielanej przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia, zatrudnioną w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora szkoły (art. 165 ust. 8 p.o.). Pomocy tej szkoła udziela jednak nie dłużej niż przez okres 12 miesięcy.

Od 1 września 2024 r., zgodnie z dodanym art. 165 ust. 8a p.o., w szkole będzie mógł być zatrudniony asystent międzykulturowy. Do jego zadań będą należeć:

• pomoc dzieciom w kontaktach ze środowiskiem szkolnym,
• współpraca z rodzicami dzieci oraz
• współdziałanie ze szkołą.

Przy czym wsparcie asystenta ma dotyczyć uczniów, którzy nie są obywatelami polskimi i podlegają obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, a którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

I o ile zatrudnienie w szkole osoby w charakterze pomocy nauczyciela, udzielającej wsparcia w edukacji i wychowaniu cudzoziemskich dzieci jest obligatoryjne (art. 165 ust. 8 p.o.), to utworzenie stanowiska asystenta kulturowego będzie dobrowolne. A zatem szkoła będzie mogła go zatrudnić, o ile będzie miała na ten cel środki, ale nie musi.

 Jaki status będzie miała osoba zatrudniona na stanowisku asystenta międzykulturowego?

Asystent międzykulturowy nie będzie nauczycielem, a więc nie będzie podlegał Karcie nauczyciela. Natomiast będzie miał status pracownika samorządowego. Przy zatrudnianiu na to stanowisko należy stosować przepisy rozporządzenia ministra rodziny, pracy i polityki społecznej w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania oraz rozporządzenia prezesa Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych.

Wymogi wobec zatrudnianego

Asystent będzie mógł zarówno mieć obywatelstwo polskie, jak i być obcokrajowcem. Podstawowe wymogi dla każdego pracownika samorządowego – niezależnie od stanowiska – ustanawia art. 6 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych (dalej: u.p.s.). Pracownikiem samorządowym może być zatem osoba, która co do zasady łącznie:

1) jest obywatelem polskim,

2) ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,

3) ma kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Przy czym od zasady, że pracownik samorządowy musi mieć obywatelstwo polskie, jest odstępstwo. Możliwość taką przepisy przewidują dla osób, które są obywatelami UE lub obywatelami innych państw, którym na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium RP. Ponieważ obywatele Ukrainy legalnie przebywający w Polsce mogą podejmować zatrudnienie, to również ich obejmuje taka możliwość i mogą oni pracować w samorządach, ale co do zasady muszą znać język polski i potwierdzić to stosownym dokumentem, którym obecnie może być (zgodnie z art. 11 ust. 3 u.p.s):

• certyfikat znajomości języka polskiego poświadczający zdany egzamin z języka polskiego na poziomie średnim ogólnym lub zaawansowanym, wydany przez Państwową Komisję ds. Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego;
• dokument potwierdzający ukończenie studiów wyższych prowadzonych w języku polskim;
• świadectwo dojrzałości uzyskane w polskim systemie oświaty;
• świadectwo nabycia uprawnień do wykonywania zawodu tłumacza przysięgłego wydane przez ministra sprawiedliwości (rozporządzenie prezesa Rady Ministrów w sprawie rodzajów dokumentów potwierdzających znajomość języka polskiego przez osoby nieposiadające obywatelstwa polskiego, ubiegające się o zatrudnienie w służbie cywilnej).

Ponadto przepisy stanowią, że osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego może zostać zatrudniona na stanowisku, na którym wykonuje pracę, która nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i na pełnieniu funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa. Warunkiem jest znajomość języka polskiego potwierdzona dokumentem określonym w przepisach o służbie cywilnej (art. 11 ust. 3 u.p.s.).

Jednak w przypadku asystenta międzykulturowego w najbliższym roku szkolnym wprowadzono wyjątki od powyższych wymogów. Zgodnie z dodanym od 1 września br. art. 57a ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: specustawa) w roku szkolnym 2024/2025 na stanowisku asystenta międzykulturowego może być zatrudniona osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego. Wystarczy, że zna język polski w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. Ponadto nie stosuje się wobec niej wymogu znajomości języka polskiego potwierdzonej dokumentem, o którym mowa w art. 11 ust. 3 u.p.s. Taki wymóg zniesiono wcześniej dla osób zatrudnionych na stanowisku pomocy nauczyciela (art. 57 specustawy).

Czekając na rozporządzenie

Aby szkoły prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego mogły zatrudnić na stanowisko asystenta międzykulturowego, konieczna jest jeszcze nowelizacja rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. Ta, która zacznie obowiązywać od 1 lipca br., mimo że przewiduje utworzenie nowych rodzajów stanowisk, nie wymienia wśród nich stanowiska asystenta międzykulturowego (rozporządzenie Rady Ministrów z 22 maja 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych). Zatem w najbliższym czasie należy się spodziewać kolejnej nowelizacji tego aktu wykonawczego. Musi ona wskazać wymagane kwalifikacje, staż oraz poziom wykształcenia, gdyż obecnie nie wiadomo, kto stanowisko asystenta międzykulturowego może pełnić. ©℗