Data złożenia wniosku zdecyduje o rodzaju emerytury dla nauczyciela

Urodziłam się 14 września 1963 r. Na 31 grudnia 2008 r. legitymowałam się 30-letnim stażem ogólnym (przy zaliczonej pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16. roku życia) i wymaganym wymiarem stażu nauczycielskiego, ponieważ przez całe życie zawodowe byłam nauczycielką. Na jakich zasadach będzie wyliczona moja emerytura? Kiedy powinnam złożyć wniosek?

Nauczycieli w pewnym zakresie dotyczą jeszcze szczególne zasady przechodzenia na emeryturę. Niektórzy mają bowiem prawo do tzw. emerytury bez względu na wiek (NE). Dotyczy ono osób urodzonych między 31 grudnia 1948 r. a 1 stycznia 1969 r. W tym zakresie art. 47 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna) odsyła do art. 88 Karty nauczyciela. Zgodnie z nim emerytura na specjalnych zasadach przysługuje osobom z tej grupy wiekowej, które wszystkie wymagane warunki – z wyjątkiem warunku rozwiązania umowy o pracę – spełniły do 31 grudnia 2008 r. Zatem uprawnienia do omawianej emerytury uzyskają nauczyciele, którzy do 31 grudnia 2008 r. udowodnili 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej, a nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – jeżeli mają 25-letni staż emerytalny, w tym 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej w szkolnictwie specjalnym.

Trzeba przy tym zaznaczyć, że przy ustalaniu 20-letniego okresu pracy nauczycielskiej przy tablicy nie uwzględnia się następujących okresów:

• niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tj. okresów:

‒ urlopu dla poratowania zdrowia,

‒ pozostawania w stanie nieczynnym,

‒ przebywania na urlopie udzielonym w związku z dalszym kształceniem się,

‒ niezdolności do pracy,

‒ pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego,

‒ pobierania zasiłku opiekuńczego,

‒ pobierania zasiłku macierzyńskiego;

• okresów służby wojskowej, okresów urlopu wychowawczego lub bezpłatnego – bez względu na okres, w którym przypadają (zarówno przed 15 listopada 1991 r., jak i po 14 listopada 1991 r.).

Wykonywanie pracy nauczycielskiej

Kolejnym warunkiem przejścia na wcześniejszą emeryturę nauczycielską bez względu na wiek jest warunek wykonywania pracy nauczycielskiej ostatnio przed przejściem na emeryturę oraz rozwiązania na wniosek nauczyciela stosunku takiej pracy.

Należy podkreślić, że rozwiązanie stosunku pracy musi nastąpić na własny wniosek nauczyciela. Przy czym warunek ten jest spełniony również wtedy, gdy stosunek pracy ustał z inicjatywy dyrektora szkoły z powodu całkowitej lub częściowej jej likwidacji albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, które uniemożliwiają dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Ponadto emerytura nauczycielska bez względu na wiek może również przysługiwać nauczycielowi w przypadku wygaśnięcia jego stosunku pracy wskutek upływu okresu pozostawania w tzw. stanie nieczynnym lub w razie wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy przed upływem stanu nieczynnego.

Emerytura taka przysługuje również w przypadku rozwiązania stosunku pracy na podstawie porozumienia stron, z tym że wiosek o rozwiązanie stosunku pracy musi złożyć sam nauczyciel. Prawo do emerytury nabywa też nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony, jeżeli złoży wniosek o rozwiązanie umowy o pracę przed upływem okresu, na jaki zawarta była umowa. Jeżeli umowa o pracę na czas określony wygaśnie w związku z upływem okresu, na jaki została zawarta, brak jest podstaw do przyznania emerytury na podstawie art. 88 Karty nauczyciela.

Warunek rozwiązania stosunku pracy dotyczy każdego stosunku pracy w charakterze nauczyciela, bez względu na wymiar czasu pracy. Dlatego nauczyciel zatrudniony jednocześnie w kilku szkołach lub placówkach w celu nabycia prawa do emerytury na podstawie Karty nauczyciela powinien rozwiązać – na swój wniosek – stosunek pracy we wszystkich szkołach (placówkach). Należy pamiętać, że nie dotyczy to zatrudnienia niebędącego pracą nauczycielską w rozumieniu Karty nauczyciela, np. zatrudnienia w szkole niepublicznej niemającej uprawnień szkoły publicznej.

Rozwiązanie umowy o pracę – w przypadku tego ostatniego zatrudnienia – umożliwi podjęcie wypłaty emerytury przyznanej na podstawie art. 88 Karty nauczyciela. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy emerytalnej prawo do emerytury ulega zawieszeniu do czasu rozwiązania wszystkich stosunków pracy, jakie zostały nawiązane przed przejściem na to świadczenie.

Wobec nauczycieli zatrudnionych w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych nie mają zastosowania przepisy Karty nauczyciela, a więc warunkiem przyznania nauczycielowi emerytury bez względu na wiek jest rozwiązanie przez niego stosunku pracy na zasadach określonych w kodeksie pracy, tzn. poprzez wypowiedzenie umowy o pracę przez nauczyciela lub rozwiązanie stosunku pracy na podstawie porozumienia stron, pod warunkiem że wniosek o rozwiązanie stosunku pracy w trybie porozumienia stron złoży sam nauczyciel.

ZUS przyzna świadczenie NE tylko tym nauczycielom, którzy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Jeżeli wniosek o emeryturę bez względu na wiek zostanie zgłoszony przed osiągnięciem powszechnego podwyższonego wieku emerytalnego, to wysokość świadczenia zostanie obliczona w myśl dotychczasowych zasad.

W tym kontekście trzeba jeszcze wspomnieć o szczególnych przypadkach wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela.

Dyrektor szkoły w razie:

1) całkowitej likwidacji szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy;

2) częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny; nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia.

Wypowiedzenie jest bezskuteczne w przypadku złożenia przez nauczyciela, w terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy, pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy wygasa. Wygaśnięcie stosunku pracy powoduje dla nauczyciela skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w zakresie świadczeń przedemerytalnych.

W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócenia do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym w razie powstania możliwości podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku, pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji. Odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy.

Ważna cezura

W opisywanym w pytaniu przypadku, gdy nauczycielka złoży wniosek o emeryturę przynajmniej na jeden dzień przed ukończeniem wieku emerytalnego, tj. przed 14 września 2023 r., i przed tym dniem rozwiąże stosunek pracy, jej emerytura zostanie obliczona według starych zasad. A to oznacza, że wysokość jej świadczenia składałaby się z:

• 24 proc. kwoty bazowej,
• po 1,3 proc. podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów składkowych – z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
• po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy pełny rok okresów nieskładkowych – z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Złożenie wniosku 14 września 2023 r. spowodowałoby brak możliwości wyliczenia świadczenia według starych zasad. Emerytura zostałaby obliczona po nowemu według zreformowanych zasad, a więc na podstawie zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek. ©℗