Czy odprawa dla zwalnianego nauczyciela należy się, gdy jest on zatrudniony w innej placówce? [PORADNIA OŚWIATOWA]

Na jakich zasadach nauczyciel, który złożył wniosek o emeryturę, może skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia? Czy odprawa dla zwalnianego nauczyciela należy się, gdy jest on zatrudniony w innej placówce? Jak obliczać godziny ponadwymiarowe osobie realizującej je zarówno w bibliotece, jak i przy tablicy? Na jakich zasadach wypłacać ekwiwalent za niewykorzystany urlop zatrudnionemu po przerwie na kolejną umowę na zastępstwo?

Karta nauczyciela (dalej: KN) nie rozstrzyga wprost uprawnienia do urlopu dla poratowania zdrowia pracującego emeryta lub nauczyciela, który dopiero złożył wniosek o emeryturę, co oznacza, że formalnie jeszcze na niej nie jest. Niemniej jednak zgodnie z art. 73 ust. 2 KN nauczycielowi, któremu do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Z regulacji tej wynika, że przydzielenie przez dyrektora urlopu dla poratowania jest możliwe do pewnego momentu kariery zawodowej nauczyciela, tj. tylko do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Tu wskazać należy, że w myśl art. 88 ust. 1 KN nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, a nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy przejść na emeryturę.

Z kolei z art. 73 ust. 2 KN wynika, że prawo nauczyciela do uzyskania tego urlopu w istocie wygasa z dniem nabycia uprawnień emerytalnych. Odnosząc się do postawionego pytania, należy więc wskazać, że KN od pewnego momentu wstrzymuje nauczycielom prawo do korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. A jest nim nabycie przez nauczyciela uprawnień emerytalnych. Nie ma znaczenia, czy w następstwie nabycia tych uprawnień nauczyciel złożył potem wniosek o przejście na emeryturę i na nią przeszedł.

Rozstrzygający w tym zakresie jest art. 20 ust. 2 Karty nauczyciela (dalej: KN), który w takich przypadkach, w zakresie wysokości należnego świadczenia, jednoznacznie odwołuje się do ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej: ustawa o zwolnieniach grupowych). Zgodnie z art. 8 ustawy o zwolnieniach grupowych pracownikowi, w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości:

• jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
• dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
• trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

Należy podkreślić, że w przypadku przywołanych wyżej przepisów nie ma żadnych dodatkowych dyspozycji dotyczących miejsca wypłaty odprawy. W tym wypadku zatem każdy stosunek pracy musi być traktowany odrębnie i bez znaczenia dla danego pracodawcy jest to, że nauczyciel jest równocześnie zatrudniony w innej placówce. Dodać należy, że w sytuacji opisanej w pytaniu nie ma zastosowania art. 87 ust. 1 KN, zgodnie z którym nauczycielowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, jeżeli nie uzyskał z tego tytułu odprawy przewidzianej w art. 28 KN, przyznaje się odprawę w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia – w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy. Co ważne, w przepisie tym wyszczególnia się zamknięty katalog przypadków, których on dotyczy (ustanie pracy w związku z przejściem na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne). Nie ma możliwości rozszerzania tego przepisu na inne, niewymienione w nim sytuacje.

Nauczyciel realizuje pensum łączone w wymiarze 25 godzin. Ponieważ nauczyciel faktycznie pracuje łącznie 31 godzin, oznacza to, że ma 6 godzin ponadwymiarowych. Wyliczając liczbę godzin ponadwymiarowych, na początku należy obliczyć pensum cząstkowe.

Nauczyciel realizuje z języka polskiego 9 godzin. Wynosi ono zatem 0,5 obowiązkowego wymiaru czasu pracy. Obliczamy to, dzieląc 9 godzin przez 18-godzinne pensum na stanowisku nauczyciela języka polskiego. Ponadto realizuje on w bibliotece 22 godziny. Wynosi to 0,73 obowiązkowego wymiaru czasu pracy. Obliczamy to, dzieląc 22 godziny przez 30-godzinne pensum na stanowisku nauczyciela bibliotekarza.

Następnie ustalamy łączny wymiar realizowanego czasu pracy w wartościach dziesiętnych: dodajemy do siebie pensa cząstkowe. W tym wypadku będzie to zatem 0,5 + 0,73 = 1,23.

Łącznie realizowane przez nauczyciela godziny (tj. 31) dzielimy przez ustalony wyżej łączny wymiar realizowanego czasu pracy w wartościach dziesiętnych (tj. 1,23), czyli 31 : 1,23 = 25.

Zgodnie z art. 42 ust. 7 pkt 3 Karty nauczyciela (dalej: KN) organ prowadzący szkołę lub placówkę określa tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin. W praktyce oznacza to uprawnienie i obowiązek samorządu terytorialnego do określania zasady pozwalającej na obliczenie pensum dla takiego nauczyciela i odpowiednio ewentualnych godzin ponadwymiarowych. Wątpliwości w zakresie tygodniowego obowiązkowego wymiaru czasu pracy nie występują, o ile wymiar ten jest jednakowy, a nauczyciel naucza np. historii i języka polskiego w wymiarze 10 i 8 godzin. Każda godzina zajęć dydaktycznych powyżej łącznie zliczonego wymiaru godzin (18 godzin) będzie godziną ponadwymiarową.

Inaczej jest jednak w sytuacji, gdy tygodniowa liczba godzin obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych (tzw. pensum), wskazana w art. 42 KN, jest różna na przydzielonych stanowiskach. Tygodniowy obowiązkowy wymiar czasu pracy na stanowisku nauczyciela języka polskiego wynosi np. 18 godzin, a dla nauczyciela bibliotekarza 30 godzin. Jeżeli w danej sytuacji nauczyciel realizuje np. 9 godzin języka polskiego i 15 godzin w bibliotece, to łącznie wykonuje on 24 godziny.

Wątpliwość, czy nauczyciel w tej sytuacji realizuje godziny ponadwymiarowe, rozstrzyga uchwała organu prowadzącego. W praktyce w aktach tych stosuje się zasadę proporcjonalności. Nauczyciel realizujący zatem 15 godzin w bibliotece wykonuje zajęcia w wymiarze 0,5 obowiązkowego wymiaru czasu pracy (jeżeli 30 godzin = 1,00, to 15 godzin = 0,5 obowiązkowego wymiaru czasu pracy). Jeżeli ten sam nauczyciel realizuje jednocześnie 9 godzin języka polskiego, to analogicznie również jest to 0,5 etatu. Oznacza to że ww. przypadku nauczyciel realizuje pełen wymiar czasu pracy i nie ma ani jednej godziny ponadwymiarowej (0,5 + 0,5 = 1). Odpowiednio każda przydzielona dodatkowo godzina ponad ten wymiar będzie już jego godziną ponadwymiarową lub godziną doraźnych zastępstw. Jeżeli wyżej wskazany nauczyciel realizowałby 10 godzin języka polskiego i 15 godzin biblioteki, to razem realizowałby 25 godzin, czyli 1,06 etatu, a to już oznacza jedną godzinę ponadwymiarową (przy uwzględnieniu zasady pełnej proporcjonalności przy ustalaniu relacji pomiędzy obliczaniem wymiarów obowiązkowego wymiaru czasu pracy dla dwóch różnych stanowisk).

Poprawne ustalenie wymiaru pensum nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin pozwala wyliczyć wysokość należnego wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Przy czym ich istnienie (lub nie) zależy w znacznym stopniu od lokalnej uchwały wydanej na podstawie art. 42 ust. 7 pkt 3 KN. Przyjmuje się, że w przypadkach, w których nie uregulowano tej kwestii na poziomie przepisów samorządowych, nie ma możliwości przyznawania nauczycielom zadań na dwóch różnych stanowiskach o różnych wymiarach pensum.

Przepisy KN nie umożliwiają rozliczania należnego wynagrodzenia za pracę na stanowiskach o zróżnicowanym pensum w układzie godzinowym, np. inna stawka za godzinę pracy w bibliotece, a inna za godzinę języka polskiego. Nauczyciel ma bowiem wynagrodzenie zasadnicze stałe i jest one uzależnione co do zasady od stopnia awansu i posiadanych kwalifikacji (art. 30 ust. 2 KN). Nie zmienia tego stanu okoliczność, że nauczyciel realizuje raz wyższy wymiar pensum, a później, w kolejnym roku, niższy (tym bardziej jeżeli łączy dwa wymiary pensum jednocześnie). Są to bowiem wyłącznie ruchy w wewnętrznej strukturze czasu pracy nauczyciela, za które otrzymuje wynagrodzenie.

Zgodnie z art. 66 ust. 2 Karty nauczyciela (dalej: KN) w razie niewykorzystania przysługującego urlopu wypoczynkowego z powodu rozwiązania stosunku pracy nauczycielowi przysługuje ekwiwalent pieniężny za okres niewykorzystanego urlopu. W KN brak jest jednak regulacji szczególnych w zakresie urlopu dotyczących przypadku, gdy z nauczycielem jest zawierana kolejna umowa o pracę bezpośrednio po rozwiązaniu dotychczasowej umowy. W tym zakresie należy więc stosować regulacje ogólne kodeksu pracy. Zasadą jest, że rozliczenia urlopu wypoczynkowego dokonuje się osobno dla każdej umowy o pracę. Po zakończeniu każdej umowy jest więc podstawa do tego, aby naliczyć i wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. W przepisach ogólnych dopuszczono również, aby strony postanowiły o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania w stosunku pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej z tym samym pracodawcą bezpośrednio po rozwiązaniu poprzedniej umowy z tym pracodawcą. Wobec powyższego są możliwe dwa rozwiązania, tj. rozliczenie urlopu i wypłata ekwiwalentu urlopowego po zakończeniu:

• pierwszej umowy o pracę,
• drugiej (ostatniej) umowy o pracę – pod warunkiem że strony umowy podejmą decyzję o wykorzystaniu urlopu w kolejnym stosunku pracy (ustalenie w tym zakresie może nastąpić w formie ustnej lub pisemnej).

Nauczyciel zatrudniony przez okres krótszy niż 10 miesięcy w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do określonego w umowie okresu prowadzenia zajęć. Natomiast nauczyciel zatrudniony w szkole, w której nie są przewidziane ferie szkolne, w przypadku ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego.©℗