Wcześniejsza emerytura dla nauczycieli, czyli powrót art. 88 Karty nauczyciela. Co może oznaczać?

Na 1 lutego zostało zaplanowane spotkanie ministra edukacji Przemysława Czarnka ze związkami zawodowymi na temat przywrócenia wcześniejszych emerytur dla nauczycieli. Czego mogą spodziewać się pedagodzy?

100 000 – nawet tylu nauczycieli, zdaniem ministra edukacji i nauki, może stracić pracę w następstwie zmian demograficznych, które są coraz bardziej widoczne w szkołach. Eksperci polemizują z tymi wyliczeniami i wskazują, że będzie to około 20 000 osób. Mimo tych rozbieżności MEiN powraca do obietnicy złożonej w i rozpoczyna prace nad przywróceniem wcześniejszych emerytur dla nauczycieli.

Największy problem ma dotyczyć szkół średnich. "[Niż demograficzny – przyp. red.] będzie powodował, że będzie kilkaset tysięcy dzieci mniej w szkołach w perspektywie kilku następnych lat. To z pewnością odbije się na liczbie godzin nauczycieli w szkołach, więc trzeba wracać do tego rozwiązania, które zostało zlikwidowane w 2009 r., czyli w czasach, w których rządzili nasi poprzednicy - pan Donald Tusk, pani Katarzyna Hall" – przekonywał minister Czarnek. Jednocześnie podkreśla, że wśród tematów do rozmów ze związkami zawodowymi pozostaje kwestia możliwości pracy w szkołach przez nauczycieli, którzy skorzystają z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę.

Minister zapowiada jednak wprost powrót artykułu 88 Karty nauczyciela.

Wcześniejsza emerytura – co to jest art. 88 KN

Rozwiązanie, które zostało zlikwidowane przez Platformę Obywatelską, o którym mówił minister to zrezygnowanie z zapisów artykułu 88 Karty nauczyciela. Zgodnie z jego zapisami na wcześniejszą emeryturę mogli przechodzić pedagodzy, którzy mieli trzydziestoletni staż pracy, w tym przepracowali 20 lat w pracy w szczególnym charakterze. Nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich chcący przejść na wcześniejszą emeryturę musieli legitymować się dwudziestopięcioletnim stażem pracy, w tym dwudziestoletnim w pracy w szczególnym charakterze.

Podstawę wyliczania wysokości takiej emerytury stanowiły zasady ogólne określone w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z tą różnicą , że do wliczało się do niej również wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, dodatki, świadczenia w naturze, jeśli ze świadczeń tych nauczyciel nie korzysta po przejściu na emeryturę lub rentę, oraz wszystkie nagrody uzyskane przez nauczyciela za osiągnięcia zawodowe.

Wysokość wcześniejszej emerytury

Jak wynika z archiwalnych danych ZUS, zdecydowana większość nauczycieli korzystała z możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę. W 2007 roku uprawnienie to uzyskało 26 300 nauczycieli i skorzystało z niego 24 500 osób. Główną zachętą była przede wszystkim wysokość świadczenia. Średnia wysokość wcześniejszej emerytury była tylko nieznacznie niższa od średniej dla wszystkich emerytur wypłacanych przez ZUS nauczycielom. W 2007 roku średnia wysokość nauczycielskiej emerytury wynosiła 1512 zł brutto, a wcześniejsza wynosiła 1423 zł brutto. Wynagrodzenia nauczycieli z przygotowaniem pedagogicznym w tamtym czasie wynosiły od 1418 zł na najniższym stopniu awansu zawodowego do 2380 zł w przypadku nauczycieli dyplomowanych.

Zapytaliśmy ZUS, czy dysponuje już symulacjami dotyczącymi wysokości ewentualnych wcześniejszych emerytur po przywróceniu tego przywileju. W odpowiedzi, rzecznik, poinformował nas, że nie posiada takich danych.

Świadczenie kompensacyjne

Pozostałością po wcześniejszych emeryturach dla nauczycieli pozostają świadczenia kompensacyjne. Różni je przede wszystkim krąg uprawnionych. Aby otrzymać świadczenie kompensacyjne trzeba nie tylko legitymować się odpowiednim stażem pracy nauczycielskiej, ale także mieścić się w wyznaczonych widełkach wiekowych. Z punktu widzenia wysokości świadczenia, pozostaje ono mniej atrakcyjne niż wcześniejsza emerytura. W październiku 2022 roku przeciętne nauczycielskie świadczenie kompensacyjne wynosiło 3 336,65 zł, podczas gdy wynagrodzenia nauczycieli kształtowały się w zakresie 3424 zł - 4224 zł brutto.

Co na to związki?

Związki zawodowe przychylnie wypowiadają się o możliwości przywrócenia art. 88 Karty nauczyciela. ZNP w liście do Przemysława Czarnka pisze: „Obecnie ZNP oczekuje na projekt zmian ustawowych, które przywrócą nauczycielom prawo do emerytury bez względu wiek (art. 88 Karty Nauczyciela).”

- Nauczyciele jako jedyny zawód w Polsce nie ma praktycznie żadnej ochrony w wieku przedemerytalnym. Nauczyciela można nawet rok przed emeryturą wyrzucić z pracy. Kodeks pracy chroni każdego pracownika czteroletnim okresem ochrony przed zwolnieniem z pracy, a niestety rzeczywistość oświatowa po odebraniu nam art. 88, pokazuje, że zwolnienie nauczyciela przed emeryturą jest możliwe – mówił z kolei Ryszard Proksa w wywiadzie dla portalu Silesia24

- Możemy zacząć od rozmowy o statusie zawodowym, jeżeli przywrócimy pewne elementy ochronne, które spowodują, że nauczyciele, którzy stracą pracę, nie wylądują na bruku, bo będą mieli jakąś ochronę – dodał przewodniczący KSOiW NSZZ „Solidarność”.