Subskrybuj nas na Youtube
Zaległości w nauce wywołane lekcjami na odległość nie są problemem tylko na tu i teraz dla uczniów. Mogą mieć potężne przełożenie na rynek pracy i PKB – ostrzegają eksperci UW w raporcie o ekonomicznych skutkach zamknięcia szkół podczas pandemii.
Eksperci Uniwersytetu Warszawskiego i Banku Światowego spróbowali oszacować długofalowe efekty wysłania polskich uczniów na naukę zdalną. Przypomnijmy: Polska była w czołówce krajów, których placówki edukacyjne pozostawały najdłużej zamknięte. U nas były to 43 tygodnie. Szkoły nie były też przygotowane do prowadzenia nauki na odległość. To ma i będzie miało przełożenie na umiejętności poznawcze dzieci i młodzieży. I odbije się na ich pozycji na rynku pracy – przekonują badacze.
Punktem odniesienia dla analizy były cykliczne badania PISA nadzorowane przez OECD, które mierzą postępy 15-latków w takich dziedzinach jak matematyka, czytanie ze zrozumieniem, nauki przyrodnicze. Naukowcy zestawili je z wynikami warszawskich uczniów w wieku 15–17, które osiągali w 2021 r.
– Wykorzystaliśmy oszacowania związku wyników PISA i wskaźników rozwoju gospodarczego. Symulacje wskazują, że powstała luka edukacyjna może przełożyć się na straty dla gospodarki wartości rzędu 7 proc. PKB z 2021 r. (179 mld zł) – wyjaśnia dr Tomasz Gajderowicz, współautor badań z Evidence Institute i Wydziału Nauk Ekonomicznych UW.
Inni nasi rozmówcy przekonują jednak, że nie musi być tak źle. Gospodarka podlega dziś tak dynamicznym zmianom, że nie sposób przewidzieć, jak będzie wyglądał rynek pracy za dekadę.
– Powstają nowe stanowiska, inne się kończą – komentuje Małgorzata Lelińska, dyrektorka departamentu funduszy unijnych i edukacji cyfrowej Konfederacji Lewiatan. Przypomina, że pandemia przyczyniła się do rozpowszechnienia pracy zdalnej, hybrydowej, ale i rozwoju nowych technologii, czyli czegoś, w czym młode pokolenie jest dobre. Zarazem jednak dzisiejsze szkoły są przepełnione, brakuje nauczycieli, a przez to indywidualnego podejścia do ucznia. A to upośledza rozwój umiejętności cyfrowych i matematycznych, będących podstawą przyszłych zawodów.
Zapytane przez nas MEiN przekonuje, że dołożyło wszelkich starań, by zlikwidować negatywne skutki nauki zdalnej.
Nauka zdalna w pandemii
Badacze Uniwersytetu Warszawskiego i Banku Światowego nie pozostawiają złudzeń. Z ich raportu, powstałego na podstawie badań PISA nadzorowanych przez OECD, wynika, że edukacja zdalna w pandemii odbije się na przyszłych pokoleniach pracowników. Nie obejdzie się też bez strat dla całej gospodarki.
Przypomnijmy: badania PISA mierzą postępy 15-latków w takich porównywalnych dziedzinach, jak: matematyka, czytanie ze zrozumieniem, nauki przyrodnicze. Naukowcy zestawili je z wynikami warszawskich uczniów w wieku 15-17 lat, które ci osiągali w 2021 r.
- Żeby skutecznie leczyć, trzeba dobrych badań. Żeby mieć pełen obraz sytuacji w edukacji, standaryzowane badania diagnostyczne powinny zostać przeprowadzone w skali całego kraju. Szkoda, że resort nie był nimi zainteresowany - ocenia dr Tomasz Gajderowicz, współautor badań z Evidence Institute i Wydziału Nauk Ekonomicznych UW. Wyniki warszawskich uczniów, którzy przed pandemią należeli do światowej czołówki, wypadły w 2021 r. o ok. 20-40 pkt słabiej na skali PISA niż w badaniach przedpandemicznych. To strata, która przekłada się na równowartość około dwóch zaprzepaszczonych lat edukacji. To dramatycznie niższe wyniki, niż uzyskiwali uczniowie jeszcze w 2018 r. Doktor Gajderowicz zwraca uwagę, że z dużym prawdopodobieństwem w mniejszych miastach i na wsiach luka edukacyjna jest jeszcze większa, szczególnie w samorządach, gdzie nie wszyscy mieli odpowiedni sprzęt, internet.
Mechanizm przełożenia się luki edukacyjnej na gospodarkę i zarobki wynika natomiast wprost z produktywności. W uproszczeniu: niższy poziom kapitału ludzkiego w gospodarce (który buduje się poprzez edukację) oznacza nieco niższą produktywność - mniej efektywne działanie na rynku pracy.
- Owszem, nie wiemy, jak zmieni się rynek pracy i jak będzie wyglądał za kilka lat - zaznaczają badacze. - Wydaje się jednak, że podstawowe umiejętności, które są mierzone w międzynarodowych badaniach PISA, jak czytanie ze zrozumieniem, rozumowanie matematyczne czy wiedza o świecie, dalej będą podstawą na rynku pracy - zaznacza dr Gajderowicz, który zwraca też uwagę, że nie tylko pandemia przyczyni się do pogorszenia perspektyw dla dzisiejszych uczniów. Choć, jak zwracają uwagę eksperci, Polska na tle innych krajów długo utrzymywała zamknięte szkoły w pandemii. W sumie przez 43 tygodnie. Przed nami są Czechy - 46 tygodni. W większości krajów natomiast, jak wynika z danych UNESCO, czas zamknięcia szkół stacjonarnych nie przekraczał 40 tygodni. Autorzy raportu zaznaczają, że negatywne skutki spowoduje też reforma edukacji z 2016 r., w wyniku której zmniejszono o rok czas wspólnej edukacji ogólnokształcącej dla wszystkich. Dziś po szkole podstawowej szybciej dochodzi do rozwarstwienia. W poprzednim systemie 15-latkowie byli w trzeciej klasie gimnazjum, po której dopiero dokonywali wyborów różnorodnych ścieżek edukacyjnych. Dziś uczniowie w tym wieku wybór mają za sobą i już są rozproszeni w szkołach branżowych, liceach i technikach.
Zachód poradził sobie lepiej z nauką zdalną?
Doktor Tomasz Gajderowicz podkreśla: dużym uproszczeniem byłoby powiedzenie, że lepiej z edukacją w pandemii poradziły sobie bogate kraje Zachodu. Jako przykład naszego regionu podaje Estonię, która doskonale poradziła sobie z przejściem na naukę zdalną. Z drugiej strony mieliśmy np. Francję czy Szwecję, które zdecydowały się na szybkie otwieranie szkół, zwłaszcza podstawowych.
Eksperci przyglądali się uczniom z Warszawy, ale poza nią może być jeszcze gorzej.
Małgorzata Lelińska, dyrektorka departamentu funduszy unijnych i edukacji cyfrowej Konfederacji Lewiatan, podaje jeszcze jeden czynnik: stan psychiczny dzieci. Niezadbanie o dobrostan długofalowo również może mieć negatywne konsekwencje.
- Dzieci wróciły do przepełnionych szkół. Standard i jakość nauki nie są takie jak przed laty. System edukacji nie jest nastawiony na dbanie o zdrowie psychiczne dzieci. To się przekłada na uczenie, kreatywność - podkreśla.
Jerzy Wiśniewski, ekspert ds. polityki edukacyjnej, zastrzega, że mówienie o tym, co będzie, jest obarczone grzechem spekulacji. Zaraz jednak zaznacza, że Ministerstwo Edukacji nie wyciągnęło lekcji z pandemii. - Owszem, mieliśmy godziny czarnkowe, czyli dodatkowe zajęcia, ale ze szkół płyną sygnały, że nie przyniosły one rezultatów. Dlaczego? Bo były próbą wtłoczenia na szybko do głów tego, co nie udało się na zdalnym. Zniechęconym uczniom przez równie zniechęconą i zmęczoną kadrę - ocenia. I wylicza, że poza przedmiotem biznes i zarządzanie zabrakło zmian jakościowych, czyli wykorzystania nowoczesnych narzędzi w nauce, postawienia szerzej na projektowe myślenie.
Poproszone o ocenę raportu Ministerstwo Edukacji nie zgadza się z tak radykalną diagnozą postawioną przez autorów opracowania. - MEiN podjęło wiele działań mających na celu zmniejszenie negatywnych skutków pandemii dla uczniów, np. poprzez dodatkowe godziny zajęć, które mogły realizować szkoły (w tym zajęcia edukacyjne, sportowe), a także w zakresie zwiększonej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Celem, który przyświeca wszystkim tym działaniom, jest realne dobro uczniów, a nie jedynie aspekt utylitarny, który polegałby na sprowadzeniu całej edukacji do kwestii związanych z rynkiem pracy i zatrudnieniem - podkreśla Adrianna Całus-Polak, rzeczniczka MEiN.
/>
Opinie
Dobra szkoła byłaby odpowiedzią
/>
Nie znam badań, zktórych bezspornie wynikałoby, że wperspektywie nadchodzących lat pandemia przełoży się na gorszą jakość pracowników wchodzących na rynek pracy. Są natomiast takie, które pokazują, że dzieci zobszarów objętych wojną, mające nawet wieloletnie braki wnauce, są wstanie je nadrobić, jeśli trafią do dobrej szkoły.
Niestety, wpolskiej edukacji nie dzieje się dobrze. Ito co najmniej od dwóch dekad. Edukacja jest wfazie zmian, które raz pchają ją wkierunku demokratycznym, ainnym razem wkierunku zwanym pruskim modelem kształcenia. Ta chwiejność ma przełożenie na jakość nauczania iw efekcie skutkuje tym, że polska szkoła jest… nijaka. Do tego scentralizowany model edukacji powoduje, że nie uwzględnia się indywidualnych potrzeb dzieci, które przecież przebywają wróżnych środowiskach. To, który system jest lepszy, zależy od tego, jaką gospodarkę chcemy mieć. Jeśli nowoczesną, opartą na nowych technologiach, to model edukacji stawiający na kreatywne myślenie iwspółdziałanie jest zdecydowanie bardziej komplementarny.
Odnosząc się do cytowanych wyżej badań, nie uważam, by pandemia ireforma edukacji miały aż tak negatywny wpływ na przyszłe pokolenia iPKB. Nie wiemy, jak rynek pracy będzie wyglądał za dekadę czy dwie. Nie można też jednoznacznie stwierdzić, że na edukacji zdalnej stratne jest całe pokolenie. Tu, znów, trzeba wziąć pod uwagę indywidualne cechy dzieci iśrodowiska, wktórym żyją: rodziny, nauczycieli.
©℗
Problemem są niewłaściwe wybory młodzieży
/>
Przyszłe wynagrodzenie będzie zależało od tego, jaki będzie przyszły rynek pracy. Dziś np. do niektórych zawodów wchodzą ludzie gorzej wykształceni niż dekadę temu, ale osiągają proporcjonalnie lepsze zarobki od osób po lepszych szkołach. Paradoks? Prędzej namacalny skutek braku rąk do pracy. Co do wpływu luki edukacyjnej na PKB to pamiętajmy, że owysokości tego ostatniego decyduje wiele czynników. Wtym import, eksport, polityka finansowa. Nie uważam za słuszne, by wyodrębniać tylko czynnik edukacyjny. Bardzo ryzykowna jest teza, że edukacja zdalna wpandemii będzie miała tak dalekosiężne konsekwencje. Problem zedukacją ijej przełożeniem na gospodarkę jest innego rodzaju. Chodzi oto, że przez lata młodzież nie była diagnozowana pod kątem predyspozycji zawodowych. Ponosimy ogromne koszty tego, że uczniowie wybierają niewłaściwe kierunki kształcenia. Uczą się tego, co chcą, co jest popularne wśród rówieśników, anie tego, co wynika zzapotrzebowania rynkowego. Brakuje promocji mniej atrakcyjnych zawodów. Stąd mamy próby sprowadzania pracowników zodległych krajów. Choćby spawaczy, bardzo potrzebnych ibardzo deficytowych. Jako BCC przekonaliśmy dyrektorów kilku szkół, że akurat tego zawodu można uczyć atrakcyjnie, zwykorzystaniem nowych technologii. Co ztego, skoro nie ma chętnych do nauki. Tymczasem młodym trzeba uświadomić, że rynek pracy szybko zweryfikuje ich wybory. Luka, zktórą mamy dziś do czynienia, dotyczy niewłaściwego wykorzystania zasobów ludzkich. ©℗
Model edukacji zdecydowanie do poprawy
/>
Problem jest dużo bardziej ponury, niż wynika zcytowanego raportu. To kwestia całego modelu edukacyjnego, opartego na podawaniu iprzyswajaniu wiedzy oraz kadrze nauczycielskiej, która pracuje zwykle woderwaniu od realiów naszego świata. Świata, wktórym rozwój nauki jest błyskawiczny, wiedza przyrasta lawinowo. Tymczasem my tkwimy wsystemie, gdzie króluje zasada: zakuć, zdać, zapomnieć. Uczeń jest przytłaczany wiedzą, która itak wpraktyce nie jest mu potem potrzebna. Nie ma natomiast wyrabiania umiejętności poruszania się wśród informacji, pracy zróżnymi źródłami. Wmoim przekonaniu pandemia nie jest więc czynnikiem szczególnie destrukcyjnym, ale tym, co powinno zmobilizować nas do zmiany całego modelu edukacji. Jest taki czarny humor przekazywany przez pracodawców, do których trafia młodzież na praktyki: strach dać im młotek do ręki, by sobie krzywdy nie zrobili. To metafora, ale trafna, która odnosi się do większości branży.
W Polsce brakuje wizji, jak będzie wyglądała nasza gospodarka za kilka lat. Jak ją dopasować do przepływu strategicznych towarów, usług, myśli technologicznych. Zmienia się gospodarka w skali globalnej, zmienia się też rynek pracy. Teraz dodatkowo mamy do czynienia z niżem demograficznym, spadającą populacją. Przybywa rozwiązań wykorzystujących sztuczną inteligencję. Dziś cenniejsze byłyby wyliczenia, jakie straty dla PKB niesie niedostosowanie systemu edukacji do tych wyzwań, azwłaszcza zły system wynagradzania polskich naukowców. ©℗
Not.: PO, PN