"Projekt ustawy ma charakter korygujący, ale dotyczy niezwykle istotnych zagadnień dla rozwoju sektora nauki" - mówiła podczas prac nad projektem nowelizacji posłanka PO Urszula Augustyn. Oprócz zmian dotyczących ustawy o finansowaniu nauki nowela zmienia przepisy także kilku innych ustawach m.in. o: Narodowym Centrum Nauki, Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, Polskiej Akademii Nauk.

Nowelizacja wprowadza do ustawy pojęcie Polskiej Mapy Drogowej Infrastruktury Badawczej (PMDIB). Pojęcie to funkcjonowało już w systemie szkolnictwa wyższego, ale nie miało bezpośredniego umocowania w polskim systemie prawa. Na mapie znajdą się najważniejsze, strategiczne dla polskiej nauki obiekty i urządzenia badawcze. Decyzję o wpisaniu przedsięwzięcia na PMDIB będzie podejmował minister nauki. Wnioski o umieszczenie na mapie będą mogły składać jednostki i konsorcja naukowe, centra naukowo-przemysłowe, centra naukowe PAN.

Podczas prac nad projektem nowelizacji ustawy Prawo i Sprawiedliwość zabiegało, aby pojęcie Polskiej Mapy Drogowej Infrastruktury Badawczej zastąpić Planem Przedsięwzięć Rozwoju Aparatury Badawczej. Jednak pomysł ten nie zyskał poparcia Sejmu.

Do ważniejszych zmian, przyjętych na wniosek m.in. Krajowej Rady Doktorantów, należy też zmiana definicji osoby rozpoczynającej karierę naukową oraz definicji młodego naukowca, który w roku ubiegania się o środki finansowe nie ukończył 35. roku życia. Zgodnie z zapisami zawartymi w noweli ten okres będzie można wydłużyć o czas, w którym naukowiec przebywał np. na urlopie rodzicielskim, wychowawczym albo pobierał zasiłek chorobowy w związku z długotrwałą niezdolnością do pracy. Łączny czas takich przerw w pracy nie może przekroczyć jednak dwóch lat.

"W projekcie określono podstawowe kryteria, jakie będą stosowane przy podziale środków na naukę. Kładziony będzie nacisk na poziom naukowy prac i ich znaczenie dla rozwoju nauki, a także praktyczną użyteczność uzyskanych wyników. Przy podziale środków istotną rolę pełniła będzie też kategoria naukowa jednostki naukowej, a w ramach wspierania inwestycji brane będzie pod uwagę szczególne znaczenie inwestycji dla celów polityki naukowej i naukowo-badawczej" - mówiła podczas drugiego czytania ustawy w Sejmie posłanka Augustyn. Nowelizacja przyspieszy też stosowanie procedur związanych z rozdzieleniem środków na utrzymanie potencjału badawczego jednostek naukowych. Umożliwi to zastosowanie algorytmu, bez konieczności zasięgania dodatkowych opinii ekspertów.

Nowelizacja wprowadzi też system informacji o nauce, komplementarny do istniejącego już w systemie POL-on systemu informacji o szkolnictwie wyższym. Uwzględnione zostaną w nim informacje m.in. o osiągnięciach naukowych jednostek, otrzymanych przez nie patentach, zorganizowanych konferencjach naukowych, wydawanych czasopismach. Dostęp do większości z tych danych będzie otwarty i powszechny.

Doprecyzowane zostaną też zapisy dotyczące procedur odwoławczych od decyzji np. ws. przyznania środków finansowych na naukę. Odwołanie będzie możliwe w przypadku naruszenia procedury konkursowej i innych naruszeń formalnych, a nie - jak do tej pory - od merytorycznej oceny ekspertów. Taki zapis był krytykowany m.in. przez NSZZ "Solidarność" oraz Radę Główną Instytutów Badawczych. Sejm odrzucił jednak zgłoszoną przez PiS poprawkę, aby przyczyną odwołania mogły być też "błędy merytoryczne". "Taka zmiana powinna wyeliminować dotychczasową polemikę z ocenami niezależnych ekspertów oraz ułatwić postępowanie odwoławcze" - argumentowała podczas drugiego czytania noweli w Sejmie poseł Urszula Augustyn.

Z postępowania o przyznanie środków finansowych na naukę będą wyłączone jednostki naukowe, pozostające pod zarządem komisarycznym bądź w stanie likwidacji. Podczas trzeciego czytania noweli ustawy w Sejmie PiS zabiegał jednak, aby wnioskodawca znajdujący się pod zarządem komisarycznym nie był wykluczony z możliwości ubiegania się o środki. "Jednostka objęta likwidacją lub zarządem komisarycznym nie jest całkowicie wykluczona z dostępu do środków budżetowych na naukę. Może np. korzystać ze środków związanych z restrukturyzacją, które służą procesom naprawczym" - podkreślał podczas prac nad nowelizacją wiceminister nauki Marek Ratajczak.

Nowelizacja wprowadza też poprawkę rozszerzającą pojęcie badań naukowych. Wprowadzenie tych zmian wynikało z konieczności dostosowania definicji badań naukowych do rozporządzeń Komisji Europejskiej. Zaproponowane przepisy - jak mówił podczas prac nad projektem wiceminister Ratajczak - wprowadzają do pojęcia badań naukowych obszary działalności, które dotąd uważano za działalność przemysłową.

Znowelizowane przepisy umożliwią finansowanie zadań, mających wpływ na upowszechnianie i promocję wiedzy oraz osiągnięć naukowych. Wydawcy czasopism, w tym uczelnie i jednostki naukowe, które udostępniają publikowane treści przez internet, mogą otrzymać środki finansowe m.in. na stworzenie anglojęzycznych wersji publikacji, udział zagranicznych recenzentów w ocenie publikacji. Środki finansowe na działalność upowszechniającą naukę mogą otrzymać też biblioteki naukowe, które nie wchodzą w skład jednostek naukowych.

Projekt założeń do nowelizacji ustawy o zasadach finansowania nauki, w listopadzie 2012 r. zaprezentowała ówczesna minister nauki i szkolnictwa wyższego Barbara Kudrycka. W grudniu 2013 r. przyjął go rząd, a 17 stycznia br. został przesłany do Sejmu. Podczas sejmowych prac nad rządowym projektem nowelizacji, ze względów legislacyjnych przygotowano też uzupełniający go projekt Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży. Z obydwu projektów przygotowano jedno sprawozdanie, dlatego dalsze prace legislacyjne prowadzone były na jednym dokumencie.

W piątek za przyjęciem nowelizacji ustawy głosowało 273 posłów, 142 było przeciw, a jeden wstrzymał się od głosu.