Specustawa o COVID-19 zwolniła ich z tego obowiązku na poprzedni rok akademicki. Ale jeśli ktoś chce uzyskać stypendium socjalne od 1 października, musi spełniać określone kryteria i przynieść dokument potwierdzający niskie dochody.
Ustawa z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 695; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1493) zwolniła wprawdzie studentów z konieczności przedstawiania takiego zaświadczenia, lecz jedynie do 30 września 2020 r. Od 1 października 2020 r. ponownie będzie miał zastosowanie art. 88 ust. 4 prawa o szkolnictwie wyższym i nauce. Mówi on, że rektor albo komisja przyznająca stypendium socjalne może odmówić wsparcia, jeśli student – mimo nieprzekraczania określonego dochodu na osobę w rodzinie – nie dołączy do wniosku zaświadczenia o sytuacji dochodowej i majątkowej swojej i rodziny wystawionego przez ośrodek pomocy społecznej (OPS) lub centrum usług społecznych. Nie oznacza to jednak, że w takiej sytuacji student zawsze spotka się z odmową przyznania świadczenia. Może otrzymać stypendium, jeśli komisja uzna, że jego wyjaśnienia dotyczące powodu braku zaświadczenia są uzasadnione albo że w inny, wystarczający sposób udokumentował źródła utrzymania rodziny.

Bez wywiadu i jednolitego formularza

Nie obowiązuje żaden jednolity formularz wniosku o wydanie zaświadczenia o sytuacji dochodowej i majątkowej studenta i jego rodziny. Uczelnie starają się, jak mogą: tworzą własne wzory druków wniosku, wprowadzając je do obiegu prawnego jako załączniki obowiązującego regulaminu świadczeń dla studentów, podpowiadając jednocześnie podstawę prawną takiego żądania: art. 217 par. 1 oraz par. 2 pkt 1 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.) oraz art. 88 ust. 4 prawa o szkolnictwie wyższym i nauce. Tym samym OPS są zobligowane do wydania zaświadczenia w trybie k.p.a. Otrzymanie stypendium socjalnego należy bowiem zakwalifikować do interesu prawnego studenta, prawo o szkolnictwie wyższym i nauce wymaga zaś urzędowego potwierdzenia określonych faktów. Sytuację utrudnia jednak to, że w przypadku studentów nie ma obowiązku przeprowadzania przez OPS wywiadu środowiskowego. Zgodnie z art. 107 ustawy o pomocy społecznej rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza się u osób i rodzin korzystających lub ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej w celu ustalenia ich sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej. Wywiad jest też konieczny, gdy ktoś ubiega się o wsparcie na podstawie ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1111) lub ustawy z 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407). Niestety w owym poszerzonym katalogu nie zostało uwzględnione stypendium socjalne z prawa o szkolnictwie wyższym i nauce. Wymóg dostarczenia zaświadczenia tylko przez studenta z rodziny o dochodzie nieprzekraczającym kryterium dochodowego z ustawy o pomocy społecznej rozwiązywałby ów problem jedynie wówczas, gdyby wszyscy spełniający kryteria ubiegali się jednocześnie o wsparcie z OPS lub centrum usług społecznych. A tak nie jest.
1051,70 zł to maksymalne kryterium dochodowe uprawniające do ubiegania się o stypendium socjalne na uczelni; przy czym to rektor, w porozumieniu z samorządem studentów, ustala jego konkretną granicę
528 zł poniżej tej kwoty (na osobę w rodzinie) student jest zobowiązany okazać zaświadczenie z ośrodka pomocy społecznej o sytuacji dochodowej i majątkowej swojej rodziny

Treść zaświadczenia

Na to, co powinno się znaleźć w treści zaświadczenia potrzebnego do uzyskania uczelnianego stypendium socjalnego, wskazuje w komunikacie na swojej stronie internetowej Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Jak podano, zależy to od informacji, jakie o sytuacji materialnej studenta i jego rodziny ma OPS. Według resortu zaświadczenie może zawierać informacje m.in. o źródłach i wysokości dochodów, stanie majątkowym studenta i członków jego rodziny, przyznanych rodzinie świadczeniach, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej. Co jednak, jeśli OPS takich danych nie ma? Zgodnie z art. 218 par. 1 k.p.a. organ administracji publicznej obowiązany jest wydać zaświadczenie, gdy chodzi o potwierdzenie faktów albo stanu prawnego, wynikających z prowadzonej przez organ ewidencji, rejestrów bądź z innych danych znajdujących się w jego posiadaniu. OPS zaświadczenie wydać więc musi. Pytanie jednak, czy wpisanie w treści dokumentu stwierdzenia: „rodzina nie jest znana tutejszemu ośrodkowi” lub „rodzina nie korzysta z pomocy społecznej ośrodka” spełnia kryterium wymagane do przyznania stypendium socjalnego. Odpowiedź musi być negatywna, bo takie zaświadczenie dotyczy innych faktów – niekorzystania z pomocy społecznej, a nie tych wymaganych przy stypendium socjalnym.

Przynajmniej postanowienie o odmowie

Taki tok rozumowania potwierdza wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 października 2017 r. (sygn. akt I OSK 590/17). NSA wskazał, że „w sytuacji, gdy organ nie posiada w prowadzonych rejestrach danych, które mogłyby stanowić podstawę wydania zaświadczenia stosownie do żądania wnioskodawcy, oczywistym jest, ze nie może wydać zaświadczenia żądanej treści”.
Zastosowanie powinien tu znaleźć art. 219 k.p.a., zgodnie z którym odmowa wydania zaświadczenia bądź zaświadczenia o treści żądanej przez osobę ubiegającą się o nie następuje w drodze postanowienia. Studentowi postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia otwiera – wraz z udokumentowaniem źródeł utrzymania rodziny choćby w postaci oświadczeń – dalszą drogę do ubiegania się o stypendium socjalne. [przykłady 1–4]

przykład 1

Należy podać wszystkie informacje
Student złożył wniosek do OPS o wydanie zaświadczenia o sytuacji dochodowej i majątkowej swojej i swojej rodziny. Jako jedną z podstaw prawnych wniosku wskazał art. 88 prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, zgodnie z którym, ze względu na dochód rodziny poniżej 528 zł na osobę, zobowiązany jest dostarczyć uczelni takie zaświadczenie. W ubiegłym miesiącu rodzina studenta ubiegała się o pomoc społeczną i zasiłki rodzinne, których nie otrzymała ze względu na przekroczenie kryterium dochodowego. Z wyliczeń ośrodka wynika, że rodzina studenta dysponuje dochodem w wysokości 730 zł na osobę. Czy oznacza to, że nie ma podstawy prawnej do wydania takiego zaświadczenia?
Jeśli OPS ma wiedzę na temat sytuacji – a tak zapewne jest, skoro rodzina została już zdiagnozowana przy ubieganiu się o świadczenia w gminie – powinien zaświadczenie wydać. Różnice w obliczaniu kwoty dochodu mogą wynikać z odmiennego sposobu liczenia kryterium na potrzeby ustawy o pomocy społecznej czy też ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zawyżyć kwotę dochodu na osobę w rodzinie może chociażby otrzymywanie stypendium na uczelni wyższej przez siostrę wnioskodawcy, które jest wliczane do dochodu uprawniającego do pomocy społecznej, ale do stypendium socjalnego już nie. Ponadto przy przyznaniu stypendium uwzględnia się jedynie dochody określonych członków rodziny, natomiast w pomocy społecznej także innych osób, chociażby babci, której emerytura nie wchodzi w skład dochodów przedkładanych uczelni. Ośrodek nie powinien weryfikować zasadności podanej przez studenta podstawy prawnej. W treści zaświadczenia należy podać wszystkie posiadane przez ośrodek informacje dotyczące faktycznej sytuacji studenta i jego rodziny.

przykład 2

Brak danych nie może być wymówką
O zaświadczenie o sytuacji swojej rodziny wystąpił student, którego rodzice stracili pracę po wybuchu epidemii COVID-19. Obecnie rodzina korzysta z pomocy społecznej, jednak w ubiegłym roku nie była nią objęta. Student wyjaśnił, że uczelnia przyjmuje do stypendium socjalnego dochód za 2019 r. Czy OPS może odmówić wydania zaświadczenia w związku z faktem, że nie są mu znane źródła i wysokość dochodów rodziny studenta w ubiegłym roku?
To nie jest przesłanką do odmowy wydania zaświadczenia. W zakresie sposobu liczenia dochodu ustawa prawo o szkolnictwie wyższym opiera się na ustawie o świadczeniach rodzinnych, a więc w nadchodzącym roku akademickim dochód z 2019 r. będzie skorygowany o dochód utracony przez tę rodzinę w 2020 r. Utratę pracy, a co za tym idzie, także wynagrodzenia, ujęto w zamkniętym katalogu dochodów utraconych. Ze względu na tę zmianę należy ująć sytuację bieżącą rodziny, choć warto zaznaczyć, że ośrodek nie ma wiedzy na temat jej finansów w 2019 r., kiedy to rodzina jeszcze nie korzystała z pomocy społecznej. Zaświadczenie ośrodka wraz z dokumentami potwierdzającymi dochody z poprzedniego roku da organowi przyznającemu stypendium socjalne pełną wiedzę na temat dochodów rodziny.

przykład 3

Szybko i tylko na papierze
Uczelnie domagają się pełnej wiedzy na temat sytuacji dochodowej i majątkowej rodziny studenta. To sporo pracy, a studenci żądają wydania zaświadczenia niemalże natychmiast. Jaki termin jest dla OPS wiążący? W czasie trwania epidemii wirusa naturalne jest unikanie nazbyt częstych kontaktów pracowników OPS z dużą liczbą osób. Czy postanowienie może zostać przesłane w formie skanu na wskazany adres e-mail?
Artykuł 217 par. 3 k.p.a. nakazuje wydanie zaświadczenia bez zbędnej zwłoki, nie później niż w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku o jego wydanie. Przesłanie skanu na adres e-mail studenta nie jest prawidłową formą wydania zaświadczenia: nadal pozostaje ono dokumentem papierowym, a skan stanowi jego cyfrowe odwzorowanie. Można natomiast wydać zaświadczenie w formie dokumentu elektronicznego, opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym za pomocą ważnego kwalifikowanego certyfikatu lub podpisem osobistym, o ile zażąda tego osoba ubiegająca się o zaświadczenie.

przykład 4

Rodzeństwo zawsze z odrębnymi wnioskami
Student zwrócił się do OPS o zaświadczenie dotyczące swojej sytuacji dochodowej i majątkowej. O podobne zaświadczenie ubiegała się miesiąc temu jego siostra – również studentka. Od tamtej pory sytuacja ekonomiczna ani też skład rodziny nie uległy zmianie. Czy trzeba wydać zaświadczenie studentowi i opisać sytuację rodziny? Czy można powołać się na poprzednie zaświadczenie wydane siostrze studenta i potwierdzić jedynie, że od daty wydania ostatniego zaświadczenia sytuacja rodziny się nie zmieniła?
Zaświadczenie wydaje się na wniosek strony. Jest ono adresowane do konkretnej osoby. Pierwszym wnioskodawcą była siostra studenta, więc wydanie drugiemu wnioskodawcy jedynie potwierdzenia, że sytuacja nie uległa zmianie, stanowi wydanie zaświadczenia o treści innej od żądanej. Rodzeństwo składa na swoich uczelniach odrębne wnioski o stypendium socjalne. Jeśli ich dochód nie przekracza 528 zł na osobę, to zobowiązani są do dostarczenia odpowiedniego zaświadczenia z pomocy społecznej. Jeśli odrębnie zwrócili się o takie zaświadczenie, to kierownik ośrodka pomocy społecznej zobowiązany jest do wystawienia dwóch zaświadczeń, nawet jeśli będą one niemalże identycznej treści.
Podstawa prawna
•art. 88 ust. 4 ustawy z 20 lipca 2018 r. ‒ Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2020 poz. 85; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 1086)
•art. 217 par. 1 oraz par. 2 pkt 1, art. 218 par. 1, art. 219 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 256; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 12980
•art. 107 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U z 2019 r. poz. 1507; ost.zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 2473)