Ustawa nowelizująca nie zmienia wymiaru urlopu macierzyńskiego. Tym samym w dalszym ciągu będzie on wynosił od 20 do 37 tygodni, w zależności od liczby dzieci urodzonych w ramach jednego porodu (art. 180 par. 1 k.p.). Modyfikacji nie uległ również okres urlopu połogowego służącego ochronie zdrowia matki, który w dalszym ciągu będzie wynosił 8 tygodni i pozostanie niezależny od losów dziecka.
Również tak jak dotychczas, pracownica będzie mogła wykorzystać jeszcze przed porodem część przysługującego jej urlopu macierzyńskiego, nie więcej jednak niż 6 tygodni. Ustawodawca nie wskazuje natomiast minimalnego czasu trwania tego urlopu przed porodem. Po nim zaś pracownicy nadal przysługiwać będzie pozostała, niewykorzystana przez nią wcześniej, tj. przed narodzinami dziecka, część urlopu macierzyńskiego, do wyczerpania przysługującego jej urlopu w łącznym wymiarze określonym w art. 180 par. 1 k.p.
W wyniku nowelizacji uregulowano natomiast, że w razie narodzin więcej niż jednego dziecka, gdy któreś z nich zmarło, matka uprawniona jest do wykorzystania urlopu macierzyńskiego w wymiarze odpowiadającym liczbie dzieci pozostałych przy życiu. Niezależnie jednak od liczby żyjących, matka zachowuje prawo do tygodnia tego urlopu.
Co istotne, wszystkie, uregulowane w kodeksie pracy przypadki wykorzystania urlopu macierzyńskiego przez inne osoby niż pracownica lub pobierania zasiłku macierzyńskiego w zastępstwie matki – ubezpieczonej ograniczone są wymiarami urlopu macierzyńskiego określonymi w art. 180 par. 1 k.p. Zawsze wtedy gdy ktoś inny niż matka wykorzystuje urlop macierzyński lub pobiera zasiłek macierzyński, nie może dojść do sytuacji, w której finalnie urlop będzie miał wyższy wymiar niż ten, do jakiego uprawniona jest lub była sama matka, lub w której zasiłek macierzyński będzie pobierany przez okresy dłuższe niż te, o których mowa w powyższym przepisie.
Rezygnacja z części urlopu macierzyńskiego
Nowelizacja zmienia również regulacje w zakresie możliwości rezygnacji przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego w celu powrotu do pracy. Przerwanie tego urlopu może nastąpić po wykorzystaniu przez nią co najmniej 14 tygodni przysługującego jej urlopu. Warunkiem skorzystania z tego uprawnienia jest odbycie pozostałej części urlopu macierzyńskiego przez pracownika – ojca wychowującego dziecko, lub sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego przez ubezpieczonego – ojca dziecka, który przerwie działalność zarobkową w tym celu.
Należy zauważyć, że wymogi w zakresie skorzystania z uprawnień rodzicielskich po rezygnacji przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego są rozleglejsze w odniesieniu do ojca – ubezpieczonego (z innego tytułu) niż będącego pracownikiem. Ubezpieczony – ojciec musi bowiem sprawować osobistą opiekę nad dzieckiem i jednocześnie przerwać działalność zarobkową w tym celu. W odniesieniu do pracownika istnieje natomiast jedynie wymóg wychowywania przez niego dziecka. Jednocześnie w odniesieniu do ojca ubezpieczonego brak jest dokładnego wyjaśnienia, co ustawodawca rozumie pod pojęciem przerwania działalności zarobkowej. Tym samym np. w razie prowadzenia działalności gospodarczej pozostaje niejasne, czy chodzi o zaprzestanie jej wykonywania, o jej zawieszenie czy wreszcie o likwidację. Wobec braku szczegółowych wyjaśnień w tym zakresie wydaje się, że za wystarczające należy uznać faktyczne zaprzestanie wykonywania tej działalności w sposób umożliwiający sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, do czego jednak nie jest konieczne jej zawieszenie lub tym bardziej likwidacja.
Ustawodawca uregulował również – nieprzewidzianą dotąd w przepisach – możliwość skorzystania z urlopu macierzyńskiego przez pracownika ojca w razie rezygnacji przez ubezpieczoną matkę z przysługującego jej zasiłku macierzyńskiego. Możliwość skorzystania z tego urlopu przez pracownika istnieje w razie pobierania przez ubezpieczoną matkę zasiłku przez okres co najmniej 14 tygodni po porodzie. W takim przypadku pracownik może przebywać na urlopie macierzyńskim przez pozostały okres tego urlopu (przy zaliczeniu do niego okresu pobierania zasiłku) przypadający po dniu rezygnacji z zasiłku przez ubezpieczoną matkę.
Przypadki losowe
Ustawodawca uregulował również wykorzystanie urlopu macierzyńskiego lub otrzymywanie zasiłku macierzyńskiego przez inne osoby, w razie gdy matka:
1) legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji,
2) przebywa w szpitalu lub innej placówce leczniczej,
3) umiera.
Dotychczas pracownik ojciec mógł wykorzystać urlop macierzyński w części niewykorzystanej przez pracownicę jedynie wtedy, gdy wróciła ona do pracy po rezygnacji z części urlopu oraz gdy po wykorzystaniu tego urlopu w wymiarze co najmniej 8 tygodni przebywała w szpitalu.
Ustawa nowelizująca wprowadza nową możliwość, a mianowicie pozwala na wykorzystanie urlopu macierzyńskiego przez pracownika ojca lub pracownika innego członka najbliższej rodziny, gdy pracownica legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. W razie rezygnacji przez taką pracownicę z urlopu macierzyńskiego uprawnienie do sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i pobierania z tego tytułu zasiłku przysługuje ubezpieczonemu ojcu lub ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny. W przypadku matki ubezpieczonej z innego tytułu niż stosunek pracy, legitymującej się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, wprowadzone zostało dodatkowe uprawnienie po stronie pracownika ojca wychowującego dziecko oraz pracownika innego członka najbliższej rodziny. Przysługuje im bowiem możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu rezygnacji z zasiłku macierzyńskiego przez matkę.
W obu przypadkach – niezależnie od tego, czy chodzi o pracownika, czy ubezpieczonego z innego tytułu – korzystanie z urlopu macierzyńskiego lub pobieranie zasiłku macierzyńskiego może mieć miejsce po 8 tygodniach wykorzystania przez pracownicę urlopu macierzyńskiego lub pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Nową instytucją wprowadzoną do kodeksu pracy jest przerwa w korzystaniu z urlopu macierzyńskiego. Może ona mieć miejsce po wykorzystaniu przez matkę pozostającą w stosunku pracy co najmniej 8 tygodni tego urlopu po porodzie oraz w razie przebywania przez nią w szpitalu lub innej placówce leczniczej (przerwa może trwać przez cały okres pobytu matki w jednym z tych miejsc).
W czasie pobytu matki w szpitalu lub innej placówce leczniczej opiekę nad dzieckiem może sprawować pracownik ojciec lub pracownik inny członek najbliższej rodziny, wykorzystując jednocześnie, w odpowiednim zakresie, urlop macierzyński. Jeśli ojciec lub członek najbliższej rodziny prowadzi działalność zarobkową, to może przerwać jej wykonywanie w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem z racji odbywania przez matkę leczenia w jednym ze wskazanych miejsc. Przerwa w pobieraniu przez matkę zasiłku macierzyńskiego z tej samej przyczyny umożliwia skorzystanie przez pracownika ojca lub innego członka najbliższej rodziny z urlopu macierzyńskiego w odpowiednim zakresie.
Wobec braku jakiegokolwiek ograniczenia wymiaru urlopu czy okresu sprawowania opieki ojciec lub inny członek rodziny może korzystać z tego urlopu lub opieki przez cały okres pobytu matki w szpitalu lub w innej tego typu placówce. Jedynym ograniczeniem czasowym jest wymiar przysługującego matce urlopu macierzyńskiego oraz minimalny okres tego urlopu przez nią wykorzystanego przed pobytem w szpitalu lub placówce leczniczej, który powinien wynosić 8 tygodni. Co więcej, nie ma również znaczenia, jakim leczeniem jest objęta matka. Istotne jest jedynie, aby stan jej zdrowia uniemożliwiał sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, przez co konieczne jest powierzenie opieki innej osobie.
Nowelizacja reguluje również sytuację, jaka ma miejsce w razie zgonu matki pracownicy lub ubezpieczonej z innego tytułu. W przypadku jej śmierci w czasie urlopu macierzyńskiego albo pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu pracownikom: ojcu wychowującemu dziecko albo innemu członkowi najbliższej rodziny, przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu matki.
Porzucenie dziecka
W sposób szczegółowy została również uregulowana sytuacja porzucenia dziecka przez matkę. Także w tym przypadku ojciec lub członek najbliższej rodziny, pozostający w stosunku pracy, mogą wykorzystać pozostałą część urlopu macierzyńskiego (po porzuceniu dziecka). Konieczne jest jednak, aby pracownica przed porzuceniem dziecka wykorzystała co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, matka ubezpieczona zaś przez taki sam czas pobierała zasiłek macierzyński.
Poza tym zasady dotyczące utraty prawa do urlopu macierzyńskiego w razie porzucenia dziecka nie uległy znaczącej zmianie. Regulujący tę kwestię art. 182 k.p. od 1 marca 2016 r. zostanie jednak rozszerzony również na przypadki, kiedy dziecko zostaje umieszczone, na podstawie orzeczenia sądu, w pieczy zastępczej, w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, pielęgnacyjno-opiekuńczym albo rehabilitacji leczniczej. Po dniu porzucenia dziecka lub umieszczenia go w jednej z wymienionych instytucji matce nie będzie przysługiwał urlop macierzyński. Niemniej jednak w każdym tym przypadku matka ma zapewnioną możliwość wykorzystania po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, czyli tzw. część połogową.
Ustawodawca, przewidując szerokie uprawnienia pracowników i ubezpieczonych związane z urlopem macierzyńskim, uwzględnił również sytuacje, gdy matka nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa lub nie ma tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem. W takiej sytuacji, w razie jej śmierci, porzucenia przez nią dziecka lub niemożności sprawowania przez nią osobistej opieki pracownik ojciec lub pracownik członek najbliższej rodziny może wykorzystać urlop macierzyński przypadający po zaistnieniu jednego z wyżej wymienionych zdarzeń.
WAŻNE Pracownikowi ojcu przysługuje obecnie prawo do wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przypadającej po zgonie matki pracownicy lub ubezpieczonej. Nowością jest, że od 2 stycznia 2016 r. takie uprawnienie będzie miał też pracownik inny członek najbliższej rodziny.
WAŻNE Jeżeli pracownica rezygnuje z części urlopu macierzyńskiego, to ojciec – ubezpieczony z innego tytułu niż umowa o pracę – może przejąć opiekę nad dzieckiem, ale na gorszych warunkach niż ojciec pracownik.
! Od 2 stycznia 2016 r. ojciec pracownik będzie mógł skorzystać z urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego także wtedy, gdy matka nie ma statusu pracownika.
RAMKA 2
Terminy składania wniosków
Możliwość zrezygnowania przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego uzależniona jest od złożenia wniosku w tej sprawie w terminie co najmniej 7 dni przed planowanym powrotem do pracy. Pracodawca musi go uwzględnić. W odniesieniu zaś do pracownika ojca wychowującego dziecko lub pracownika innego członka najbliższej rodziny termin na złożenie wniosku o udzielenie urlopu macierzyńskiego (po rezygnacji z tego urlopu przez pracownicę matkę) wynosi 14 dni przed planowanym jego rozpoczęciem.
Autorzy: