Nadzorowi i kontroli przez Państwową Inspekcję Pracy podlegają wszystkie firmy w zakresie, w jakim przestrzegają prawa pracy - w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów dotyczących legalności zatrudnienia.

Celem kontroli podejmowanej przez Państwową Inspekcję Pracy jest w szczególności ustalenie, czy przedsiębiorca przestrzega prawa pracy, a zwłaszcza zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów dotyczących legalności zatrudnienia.Kontrolę przeprowadzają inspektorzy pracy, działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy.

Jakie kompetencje ma inspektor pracy?

Inspektorzy w czasie kontroli mają szereg uprawnień – mogą m.in. swobodnie poruszać się po terenie kontrolowanego podmiotu bez uprzedzenia, konieczności posiadania przepustki czy przechodzenia rewizji osobistej. Inspektor nie musi nawet zgłaszać swojej obecności przed kontrolą, jeżeli kontrola ma dotyczyć legalności zatrudnienia.

Podczas kontroli inspektor może sprawdzać tożsamość osób wykonujących pracę lub przebywających na terenie podmiotu, domagać się od nich oświadczeń w sprawie legalności zatrudnienia, a nawet ma prawo je przesłuchiwać.

Na przesłuchanie wezwani mogą zostać także wszyscy pracownicy i osoby wykonujące pracę na rzecz podmiotu (obojętnie na podstawie jakiej umowy). Inspektor ma również prawo zażądać od nich pisemnych i ustnych informacji na temat kontrolowanej sprawy. Te same wymagania są stawiane podmiotowi kontrolowanemu.

Co może nakazać firmie inspektor

Jeżeli inspektor stwierdzi, że przepisy o legalności zatrudnienia zostały złamane, ma prawo wystąpić z wnioskiem do właściwego sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości. Powinien także zawiadomić o tym właściwe instytucje:

  • Zakład Ubezpieczeń Społecznych - jeśli doszło do przekroczenia przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych;
  • urząd kontroli skarbowej - jeśli doszło do przekroczenia przepisów prawa podatkowego;
  • policję i straż graniczną - jeśli doszło do przekroczenia przepisów o cudzoziemcach.

Ponadto w przypadku naruszenia także (lub) zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do:

  • nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie;
  • nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi oraz skierowania do innych prac pracowników lub innych osób zatrudnionych, jeżeli nie posiadają odpowiednich kwalifikacji;
  • nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi;
  • zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi;
  • nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub innych osób zatrudnionych, zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju.
  • nakazania ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku;
  • nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi.

Nakazy w większości tych przypadków podlegają natychmiastowemu wykonaniu.

Łamiesz prawo pracy? Zapłacisz

Za wykryte w firmie nieprawidłowości inspektor pracy może również nałożyć na właściciela firmy mandat w wysokości od 1 do 2 tys. zł. Jeżeli ukarany popełnia wykroczenie co najmniej dwukrotnie w ciągu 2 lat od ostatniego ukarania, inspektor może na niego nałożyć grzywnę w wysokości do 5 tys. zł.

Jeżeli winny wykroczenia nie chce przyjąć mandatu lub też w ogóle odmawia udostępnienia inspektorowi miejsc, które ten zamierza skontrolować, albo nie chce udzielić żądanych informacji, inspektor może to uznać za wykroczenie, za które grozi kara grzywny (nakładana przez sąd) w wysokości od 1 tys. do 30 tys. zł. Udaremnianie (całkowite uniemożliwianie wykonywania kontroli - na przykład niewpuszczanie inspektora na teren firmy) lub utrudnianie czynności kontrolnych (zakłócenie przebiegu kontroli w stopniu uniemożliwiającym w ogóle lub w części osiągnięcie jej celu) może być uznane za przestępstwo, za popełnienie którego grozi kara pozbawienia wolności do lat 3.