Subskrybuj nas na Youtube
Potrzebujemy imigrantów. To nic, że bezrobocie w Polsce przekracza 12 proc. Niedługo społeczeństwo tak się zestarzeje, że zabraknie rąk do pracy. Na emerytury polskich seniorów będą musieli zarabiać cudzoziemcy.
Już za 5 – 7 lat Polska nie będzie w stanie obejść się bez imigrantów – alarmują specjaliści z Ośrodka Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego. Szybkie starzenie się społeczeństwa i rosnąca emigracja młodych sprawią, że nawet podniesienie wieku emerytalnego do 67. roku życia nie pomoże nam załatać dziury, jaka powstanie na rynku pracy.
Czytając raport „Założenia polityki ludnościowej 2012” przygotowany przez Rządową Radę Ludnościową, można sobie wyobrazić, że za niespełna 23 lata Polska będzie przypominać wielki oddział geriatrii. Na ulicach specjalne pasy dla wózków inwalidzkich, supermarkety ze sprzętem rehabilitacyjnym, miejscy ratownicy gotowi natychmiast udzielić pomocy słabnącym starcom. Z wyliczeń Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że do 2035 roku liczba ludności naszego kraju skurczy się do 35 mln, co czwarty mieszkaniec będzie miał powyżej 65 lat, a co czternasty więcej niż 80 lat. Jeszcze gorzej ma być w 2050 roku. Wtedy, jak prognozuje ONZ, liczba ludności naszego kraju spadnie do 32 mln, z czego połowa będzie już w wieku poprodukcyjnym.
– Nie będzie miał kto ich utrzymać, jeśli do Polski nie przyjadą emigranci z innych krajów, którzy będą tu pracować, płacić podatki, robić zakupy, kupować mieszkania, inwestować w bankach – mówi Krystyna Iglicka, rektor Uczelni Łazarskiego i specjalista od ruchów migracyjnych ludności.
/>
Dziś, gdy bezrobocie w Polsce przekracza 12,6 proc. (dane za maj), wizja otwarcia granic dla emigrantów zarobkowych z Europy Wschodniej, Azji czy Afryki wydaje się mało realna. Może nawet groźna. Ale biorąc pod uwagę, że w Polsce rodzi się coraz mniej dzieci, a średnia długość życia co dekadę wydłuża się o 2 – 3 lata, jest oczywiste, że rosnącą grupą społeczną seniorów ktoś będzie musiał się opiekować i zarabiać na ich emerytury.
Zachód już od dawna ściąga imigrantów
Wiele państw Unii Europejskiej, gdzie proces starzenia społeczeństw zaczął się znacznie wcześniej, już kilka lat temu opracowało programy przyciągania i asymilacji emigrantów. Chodzi zarówno o tych słabiej wyedukowanych, potrzebnych do ciężkich i słabo opłacanych prac fizycznych, jak i tych świetnie wykształconych, którzy mają objąć kluczowe stanowiska w firmach i instytucjach publicznych. Najbardziej proimigracyjną politykę prowadzi Szwecja, która w grudniu 2008 roku zliberalizowała przepisy o zatrudnianiu cudzoziemców. Obecnie pracodawca, który chce tam zatrudnić obcokrajowca, musi spełnić tylko dwa warunki: dać ogłoszenie o pracy oraz zapewnić warunki pracy i płacy odpowiadające szwedzkim standardom. Niemcy czy Holendrzy od lat starają się przyciągnąć emigrantów: najpierw z Włoch i Turcji, a teraz z Polski i innych państw Europy Środkowo-Wschodniej. Kraje te uprościły procedury migracyjne, zrównują zarobki „swoich” i „obcych”, oferują darmowe szkolenia zawodowe i kursy językowe. Długofalową politykę proimigracyjną prowadzą też Australia, Szwecja czy Stany Zjednoczone.
Co prawda kryzys gospodarczy sprawił, że na zachodzie UE pojawiły się też głosy postulujące ograniczenie napływu imigrantów (często głoszone przez wysokiej rangi polityków), bo rzekomo zabierają pracę młodym. Rzeczywistość jednak temu przeczy.
Przedsiębiorcy z Holandii kilka miesięcy temu wystosowali do rządu petycję, w której oszacowali potencjalne straty, jakie ponieśliby, gdyby nie zatrudniali ludzi z Europy Środkowo-Wschodniej. To robotnicy zatrudnieni w szklarniach, na polach czy w zakładach produkcyjnych. – Żaden Holender nie chce przez 8 – 9 godzin pracować np. w fabryce sałatek, gdzie temperatura nie przekracza 10 stopni Celsjusza i trzeba chodzić w kaloszach, bo po podłodze płynie woda – mówi Justyna Darłowska, która pracuje w Holandii już od 4 lat.
O tym, że emigranci wcale nie zabierają miejsc pracy rdzennej ludności, przekonuje też brytyjski ekonomista Mat Cavanagh z Institute of Public Policy Research, który zauważył, że największy spadek zatrudnienia wśród młodych Brytyjczyków nastąpił w latach 2002 – 2003, czyli przed otwarciem rynku pracy i pojawieniem się fali emigracji z nowych państw członkowskich Unii Europejskiej. „A Niemcy, przy wysokim odsetku pracujących tam Polaków i Turków, mają relatywnie wysoki udział osób młodych w rynku pracy” – napisał Covanagh na łamach „New Statesman”.
Polska na razie nie wypracowała żadnego programu, który ma przyciągnąć emigrantów i skłonić ich do legalnej pracy. Nie prowadzi się też na ten temat debaty ani badań. Właśnie dlatego jesteśmy krajem o najniższej w Unii Europejskiej liczbie mieszkających i pracujących legalnie cudzoziemców. Z danych Eurostatu wynika, że stanowią oni nieco ponad 0,1 proc. populacji, podczas gdy średnia dla krajów Unii wynosi 6 proc.
Niemal drugie tyle pracuje w szarej strefie. Tegoroczne szacunki ekspertów Instytutu Spraw Publicznych mówią nawet o 400 – 500 tys. nielegalnych emigrantów głównie z Ukrainy, Białorusi i Wietnamu. Większość zarabia w rolnictwie, budownictwie, gastronomii, jako pomoc domowa, opiekunka dla osób starszych.
– Przyjmują z reguły ciężkie, mało prestiżowe i nisko opłacane zajęcia, których Polacy nie chcą wykonywać – mówi dr Piotr Szukalski, demograf z Instytutu Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego. – Nasi wolą żyć z zasiłku, niż zbierać truskawki czy od piątej rano gotować ryż w budce na bazarze.
Dowód? W Warszawie czy w Poznaniu sprzątaczka Polka, jeśli już taką się znajdzie, chce zarabiać co najmniej 20 – 25 zł za godzinę. Ukrainka bierze 12 – 15 zł, pracuje po 10 – 12 godzin dziennie i miesięcznie ma z tego 3 – 3,5 tys. zł.
Sęk w tym, że polska gospodarka niewiele z tego ma, bo 90 proc. pań z Ukrainy, które sprzątają w polskich domach czy opiekują się naszymi dziećmi, dziadkami i rodzicami, ciuła grosz do grosza, by wysyłać jak najwięcej pieniędzy do własnej rodziny. Tak robią np. Lusia, Gala, Ania i Irina z Ukrainy, które we czwórkę wynajmują małe mieszkanko na warszawskiej Białołęce. Z ich usług korzystają nie tylko zapracowani przedstawiciele klasy średniej, lecz także politycy. Gala opiekuje się matką jednego z obecnych wiceministrów, a Lusia sprząta u znanego posła.
Jeden i drugi powinien być zainteresowany wypracowaniem strategii, która stopniowo zwiększałaby liczbę legalnych emigrantów, pomagała im zasymilować się, co z czasem doprowadziłoby do zwiększenia wpływów budżetowych z płaconych przez nich podatków. Jednak strategia ta, choć w dłuższej perspektywie korzystna dla gospodarki, spotkałaby się z negatywną reakcją części wyborców. Politycy nie są nią więc zainteresowani.
Byłyby pieniądze z podatków
Nie sposób dziś określić kwot, jakie co roku wypływają z naszego kraju, za to wspomagają ukraińską czy wietnamską gospodarkę. Wiadomo za to, że Polacy, którzy pracują za granicą, w ciągu ośmiu lat przysłali do Polski 130 mld zł, czyli jedną trzecią rocznego budżetu Polski. Od kilku lat wpływy te maleją, bo młodzi, którzy wyjechali, biorą tam, gdzie zamieszkali, kredyty, kupują domy i mieszkania, rodzą dzieci, płacą podatki i ubezpieczenia.
W ubiegłym roku Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej postanowiło uszczelnić system zatrudnienia obcokrajowców bez zezwolenia na pracę, wprowadzając ustawę abolicyjną. Efekt jest marny. Do tej pory wnioski o zalegalizowanie pobytu złożyło ok. 6 tys. osób, z czego pozytywnie rozpatrzono 1,7 tys. W większości to obywatele Ukrainy, Wietnamu i Armenii. Według Anny Rostockiej z Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji chętnych do legalizacji jest niewielu, bo cudzoziemcy boją się formalności, a także wydalenia w Polski.
Strumień imigrantów miała zwiększyć zmiana przepisów, która od 2008 roku umożliwia pracodawcom zatrudnianie obcokrajowców bez zezwolenia na pracę na 6 miesięcy w ciągu roku. – To jednak w dalszym ciągu za mało, bo dotyczy to pracowników sezonowych, którzy nie myślą o asymilacji i inwestowaniu w Polsce – uważa prof. Krystyna Iglicka.
Obecnie Senat pracuje nad ustawą, która wprowadza kary finansowe i sankcje karne dla przedsiębiorców zatrudniających imigrantów niezgodnie z prawem. Wysokość grzywny za „uporczywe” zatrudnianie przebywającego w Polsce nielegalnie cudzoziemca miałaby wynosić do 10 tys. zł, a kara do 3 lat pozbawienia wolności. Projekt wprowadza też zapis, że pracodawca ma powiadamiać ZUS o zatrudnieniu cudzoziemca. ZUS przekaże te informacje do Państwowej Inspekcji Pracy i Straży Granicznej. Nie wiadomo, jak to zadziała, bo poza batem rząd powinien też zatroszczyć się o marchewkę.
Póki nie ma systemowej polityki proemigracyjnej w Polsce, sposobem na legalizację pobytu jest małżeństwo. Od 2004 roku, czyli od wejścia Polski do UE, w Polsce rośnie liczba związków pomiędzy obywatelami naszego kraju i cudzoziemcami. Tylko w 2010 roku zawarto ich 3,7 tys. Według szacunków Ośrodka Badań nad Migracjami co najmniej co 10. małżeństwo zawierane jest dla legalizacji pobytu. Ceny za taką usługę kształtują się od 20 – 30 tys. zł i są cztery razy wyższe niż w 2004 roku. Ale to działa.
ROZMOWA
/>
Przyjeżdżajcie, zakładajcie biznesy, czujcie się mile widziani
prof. Krystyna Iglicka, rektor Uczelni Łazarskiego i badacz ruchów migracyjnych w Europie
Jak pani ocenia polską politykę imigracyjną?
Regulacje są niewystarczające. Owszem, kilka lat temu liberalizowano przepisy umożliwiające zatrudnianie cudzoziemców bez zezwolenie na pracę, ale większość pracodawców nadal woli najmować na czarno, bo tak jest prościej i taniej. Nasze przepisy sprawiają, że cudzoziemcy traktują Polskę tylko jako kraj imigracji tymczasowej: nie osiedlają się tu, nie inwestują, nie rodzą dzieci.
Co należy zrobić, żeby to się zmieniło?
Uprościć procedury. Absurdem jest np. to, że cudzoziemcy, którzy tu pracują, a chcą zaprosić krewnych, muszą przedstawić zaświadczenie o dochodach i udowodnić, że są w stanie ich utrzymać. Procedura, którą muszą przejść przedsiębiorcy zatrudniający obcokrajowców, też jest zbyt skomplikowana. W efekcie liczba emigrantów pracujących na czarno rośnie, a osiedleń spada. Z doświadczeń innych krajów Unii Europejskiej wynika, że to imigranci przyjeżdżający na stałe stanowią dla gospodarki największą wartość. Zależy im na nauczeniu się języka, wykształceniu dzieci.
Na jakie nacje Polska powinna się najbardziej otworzyć?
Przede wszystkim na naszych sąsiadów z Europy Środkowo-Wschodniej, bo są najbliżsi nam kulturowo i najłatwiej jest im się zasymilować. Ale dużą wartość stanowią też nacje azjatyckie: Chińczycy, Wietnamczycy, Koreańczycy. Są bardzo pracowici i przedsiębiorczy, więc pora wreszcie im powiedzieć: Przyjeżdżajcie, zakładajcie biznesy, czujcie się potrzebni.