Co roku w marcu pojawia się problem, co z osobami, które nie dostały informacji od płatników o uzyskanych od nich dochodach. Czy powinny złożyć zeznanie podatkowe mimo braku takiej informacji, czy czekać na określenie zobowiązania przez organ podatkowy?
W moim przekonaniu właściwe jest to drugie, choć należy z góry zaznaczyć, że jest to wybór mniejszego zła. Dlaczego? Ponieważ zarówno niezłożenie zeznania podatkowego, jak i wykazanie w nim danych niezgodnych ze stanem rzeczywistym skutkują odpowiedzialnością z kodeksu karnego skarbowego. Podatnik, który jest zobowiązany do złożenia zeznania podatkowego i wie, że z przyczyn od siebie niezależnych nie będzie mógł zrobić tego rzetelnie, staje przed wyborem: złożyć nierzetelne zeznanie, czy go nie złożyć. W obu przypadkach naraża się na odpowiedzialność karną.

Zeznanie ma być całe

Problem dotyczy nie tylko pracowników, ale i podatników zatrudnionych na podstawie umowy-zlecenia i umowy o dzieło. Generalnie zaleca się, aby w razie braku informacji PIT-11 posłużyć się innymi dowodami, jak druki ZUS RUMA oraz paski wynagrodzeń. Jest to wyjście z sytuacji, pod warunkiem że dowody te pozwolą na odtworzenie całości stanu faktycznego. Gdy podatnik ich nie posiada lub ma, ale niekompletne, wówczas nie będzie mógł dowieść, że dane zawarte w złożonym przez niego zeznaniu są prawdziwe. A to zasadnicza kwestia – zeznanie podatkowe ma odzwierciedlać zupełny i sprawdzalny stan faktyczny, nie zaś jego większy lub mniejszy fragment. Nie może też prezentować danych szacunkowych.

Nie ma dowodów

Podatnik ma prawo nie mieć dowodów w sytuacji, gdy zaliczkę na podatek od jego dochodów potrącał płatnik. Temu właśnie służy instytucja płatnika i informacja PIT-11. Płatnik wyręcza podatnika w gromadzeniu dowodów źródłowych, a podatnik nie ma obowiązku podejmowania zapobiegawczo jakichkolwiek działań na wypadek zaniedbań płatnika.
Z drugiej strony podatnik ma obowiązek złożenia zeznania podatkowego. Wynika to z art. 45 ust. 1 ustawy o PIT. Co w sytuacji, gdy nie ma dowodów pozwalających na złożenie zeznania? W moim przekonaniu odpowiedź kryje się w art. 45 ust. 6 ustawy o PIT. Wynika z niego, że w razie niezłożenia zeznania przez podatnika właściwy organ podatkowy lub właściwy organ kontroli skarbowej wydaje decyzję określającą wysokość zobowiązania w podatku dochodowym.

Określić musi urząd

Tym bardziej przemawia to za rozwiązaniem, by podatnik zgłosił brak informacji PIT-11 organowi podatkowemu. Powinien to być wystarczający sygnał, aby organ z urzędu podjął czynności kontrolne wobec płatnika i ustalił rzeczywisty stan faktyczny. Jeżeli w wyniku działania organu podatkowego płatnik sporządzi informację i przekaże ją podatnikowi, będzie mógł złożyć zeznanie podatkowe.
Pozostaje jeszcze tylko kwestia, co w sytuacji, gdy podatnik otrzyma ją już po upływie terminu do złożenia zeznania. Czy podatnik powinien ponieść odpowiedzialność z kodeksu karnego skarbowego za spóźnione zeznanie? W moim przekonaniu nie, ponieważ jedną z podstawowych przesłanek odpowiedzialności jest wykazanie winy sprawcy w chwili popełnienia czynu. Trudno obarczyć podatnika winą za to, że nie chciał złożyć zeznania niezgodnego z prawdą. Nie bez znaczenia powinien też być fakt, że sam zainicjował reakcję organu podatkowego, zgłaszając okoliczności, które w jego przypadku zakłóciły prawidłowy przebieg procesu samoobliczenia podatku. Jeżeli płatnik jednak nie przekaże informacji podatnikowi, zobowiązanie podatkowe powinien określić urząd.
Jest wiele sposobów na wypełnienie zeznania bez informacji od płatnika
Ministerstwo Finansów wyjaśnia
Stanowisko zawarte w artykule nie jest do końca prawdziwe.
Należy podkreślić, że generalną zasadą podatku dochodowego od osób fizycznych jest samoobliczenie podatku dokonywane przez podatnika w zeznaniu podatkowym (PIT-36, PIT-37, PIT-36L, PIT 38, PIT-39) składanym do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym (art. 45 ust. 1 oraz 1a ustawy o PIT). Obowiązek samoobliczenia podatku i złożenia zeznania podatkowego nie dotyczy podatników, za których rocznego obliczenia podatku dokonał płatnik na mocy dyspozycji zawartej w art. 37 oraz art. 34 ust. 9 ustawy.
W samoobliczeniu podatku dochodowego pomagają informacje sporządzane i przekazane przez płatników w terminie do końca lutego roku następującego po roku podatkowym (PIT-11, PIT 11A, PIT-8C, PIT-R).
Jednakże sytuacja, w której płatnik – mimo ciążącego na nim obowiązku – nie wystawi stosownej informacji, nie zwalnia podatnika z obowiązku rozliczenia w zeznaniu podatkowym przychodów otrzymanych za pośrednictwem tego płatnika.

Co zrobić w razie braku PIT-11

Jeżeli podatnik nie otrzyma stosownej informacji od płatnika, np. PIT-11, powinien przede wszystkim wystąpić do niego z prośbą o jej sporządzenie i przekazanie. Może także taką sytuację zgłosić właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Podatnik ma również możliwość ustalić, na podstawie innych dokumentów, osiągnięty w roku podatkowym dochód (np. na podstawie wysokości otrzymanych wpłat na rachunek bankowy). Składając zeznanie podatkowe, podatnik może poinformować organ podatkowy (np. w części „Informacje uzupełniające” formularza zeznania), że zostało ono wypełnione na podstawie własnych obliczeń.

Za brak zeznania grozi kara

Jak słusznie zauważył autor, zachowania polegające na niezłożeniu w terminie zeznania podatkowego, jak i podanie nieprawdy w tym zeznaniu, skutkujące narażeniem na uszczuplenie podatku, stanowią czyny zabronione penalizowane przez kodeks karny skarbowy.
Gdy podatnik nie złoży – tak jak radzi autor artykułu – zeznania rocznego PIT, może narazić się na odpowiedzialność karną skarbową z art. 56 par. 4 k.k.s., gdyż świadomie nie składa w ustawowym terminie zeznania podatkowego. Brak bowiem otrzymania PIT-11 nie zwalnia podatnika z rozliczenia się ze swoich przychodów z organem podatkowym.

Kto informuje, ten nie ryzykuje

Jeżeli podatnik nie jest w stanie precyzyjnie określić wysokości dochodów, powinien złożyć zeznanie podatkowe wraz z dołączonymi wyjaśnieniami, że ze względu na brak otrzymania od pracodawcy PIT-11 zeznanie podatkowe zostało wypełnione na podstawie własnych obliczeń. Przy takim postępowaniu podatnika ewentualne późniejsze stwierdzenie przez organ podatkowy zaniżenia wysokości należnego podatku nie będzie skutkowało pociągnięciem podatnika do odpowiedzialności karnej skarbowej z art. 56 par. 1–3 k.k.s. W tej sytuacji nie wystąpi umyślność działania podatnika skutkująca narażeniem Skarbu Państwa na uszczuplenie podatku dochodowego od osób fizycznych.
Jeśli organ podatkowy stwierdzi, że zeznanie podatkowe budzi uzasadnione wątpliwości co do prawidłowego wyliczenia podatku, wówczas wyda decyzję, w której określi inną wysokość podatku (art. 45 ust. 6 ustawy).

Sławomir Jakubowski doradca podatkowy z regionu Wielkopolski