Osoba, która utraciła zdolność do pracy, może ubiegać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Najnowszy tekst na ten temat: Renta z tytułu niezdolności do pracy: Ile wynosi, komu przysługuje
Za niezdolną do pracy uznaje się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje jej odzyskania po przekwalifikowaniu. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje natomiast ubezpieczonemu, który spełnił łącznie trzy warunki:
- jest niezdolny do pracy,
- posiada wymagany okres składkowy i nieskładkowy, odpowiedni do wieku powstania niezdolności do pracy,
- niezdolność do pracy powstała we wskazanych przez ustawodawcę ściśle określonych okresach składkowych lub nieskładkowych albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ich ustania.
Rodzaje niezdolności do pracy
Niezdolność do pracy stwierdza lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub komisja lekarska ZUS - a mogą oni stwierdzić:
- częściową niezdolność do pracy - gdy osoba utraciła (w znacznym stopniu) zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji,
- całkowitą niezdolność do pracy - gdy osoba utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.
Ponadto, jeżeli zostanie stwierdzona sprawność organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, oprócz całkowitej niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Takiej osobie przysługuje dodatek pielęgnacyjny.
Okresy składkowe i nieskładkowe
Oprócz orzeczenia o niezdolności do pracy, aby ubiegać się o rentę dana osoba musi posiadać odpowiedni staż ubezpieczeniowy, czyli wykazać się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym, odpowiednim do wieku powstania niezdolności do pracy. Okres ten wynosi:
- 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
- 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,
- 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,
- 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,
- 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.
W przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała powyżej 30. roku życia, pięcioletni okres musi przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Przy czym do okresu dziesięciolecia nie wlicza się okresu pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.
Warunku wykazania pięcioletniego stażu ubezpieczeniowego nie wymaga się też od ubezpieczonego uznanego za całkowicie niezdolnego do pracy, który udowodnił okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiet oraz 30 lat dla mężczyzn (data powstania całkowitej niezdolności do pracy nie ma w tym przypadku znaczenia).
Warunek posiadania odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego spełnia także osoba, która nie ma wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, ale została zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole (ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej) oraz do dnia powstania niezdolności miała, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.
Stażem ubezpieczeniowym nie musi również wykazywać się osoba, u której niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.
Kiedy powstaje niezdolność
Niezdolność do pracy musi również powstać w trakcie jednego z okresów składkowych lub nieskładkowych lub nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Za okresy składkowe uważa się na przykład czas ubezpieczenia lub zatrudnienia, a nieskładkowe między innymi okres pobierania zasiłku macierzyńskiego, chorobowego, opiekuńczego czy świadczenia rehabilitacyjnego.
Zasada ta nie obowiązuje w przypadku ubezpieczonego, który jest całkowicie niezdolny do pracy, spełnia warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego i potrafi udowodnić okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet lub 25 lat dla mężczyzn.
Na ile czasu można otrzymać rentę
Co do zasady niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat. Można ją orzec na okres dłuższy, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy.
Można również orzec niezdolność do dnia osiągnięcia przez daną osobę powszechnego wieku emerytalnego, jeśli brakuje jej mniej niż 5 lat do jego osiągnięcia i jednocześnie jest ona uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego i stwierdzono wobec niej niezdolność na dalszy okres.
Wysokość renty
Wysokość renty zależy od kwoty bazowej obowiązującej w momencie przyznawania świadczenia, ilości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych oraz od zarobków uwzględnianych w podstawie wymiaru renty.
Renta dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy wynosi:
- 24 proc. kwoty bazowej (tzw. część socjalna),
- po 1,3 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
- po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych,
- po 0,7 proc. podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby przewidziany dla kobiet wiek emerytalny.
Osoba częściowo niezdolna do pracy otrzyma 75 proc. ustalonej renty dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy.
Przy czym od 1 marca 2015 roku najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 880,45 zł, a z tytułu częściowej niezdolności - 675,13 zł.