Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej, której aktywność zawodową uniemożliwia naruszenie sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18. roku życia albo w trakcie nauki w szkole lub studiów.
Jestem osobą chorą od wczesnego dzieciństwa, słyszałem o możliwości uzyskania renty socjalnej. Kto i na jakich zasadach może otrzymać tę rentę z ZUS? Czy może ją otrzymać osoba, która jest częściowo niezdolna do pracy? Kiedy musi powstać schorzenie dające podstawę do uzyskania tej renty?
Uprawnienie do tego świadczenia określają przepisy ustawy o rencie socjalnej (dalej: ustawa). Zgodnie z jej art. 4 ust. 1 renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
1) przed ukończeniem 18. roku życia;
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia;
3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Zaznaczyć przy tym należy, że przepis ten wymaga, aby we wskazanych okresach nastąpiło tylko naruszenie sprawności organizmu, natomiast niezdolność do pracy będąca skutkiem tego naruszenia może powstać później. Wynika to z tego, że okresy wymienione w pkt 1–3 art. 4 ustawy odnoszą się do naruszenia sprawności organizmu, a nie do powstania całkowitej niezdolności do pracy. Wskazywał na to również Sąd Najwyższy w uchwale z 15 marca 2006 r. (sygn. akt II UZP 4/06, M.P.Pr. 2006/8/440), podnosząc, że „całkowita niezdolność do pracy jako przesłanka prawa do renty socjalnej może powstać po upływie okresów wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 1–3 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej”. Istotne jest jednak, aby przyczyna naruszenia sprawności organizmu osoby ubezpieczonej (choroba) – powodująca całkowitą niezdolność do pracy – powstała nie później niż w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1–3 ustawy. Tak też wskazał SN w wyroku z 26 lipca 2011 r. (sygn. akt I UK 6/11, LEX nr 1026617).
W zależności od staniu zdrowia i charakteru niezdolności do pracy może być przyznana albo renta socjalna stała – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała, albo też renta socjalna okresowa – jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest tylko okresowa. Przy czym renta okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji ZUS.

Zdania podzielone

W praktyce spory w zakresie prawa do renty socjalnej dotyczą przede wszystkim ustalenia, czy niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o rentę socjalną ma charakter całkowity. Podkreślić należy, że tylko całkowita niezdolność do pracy umożliwia uzyskanie renty socjalnej. Nie ma tu znaczenia to, że dana osoba jest tylko częściowo niezdolna do pracy i nie może wykonywać np. cięższej pracy.

Orzeka lekarz ZUS

O niezdolności do pracy orzekają lekarze orzecznicy ZUS, od których orzeczeń istnieje możliwość wniesienia sprzeciwu. Wówczas ponownej oceny stanu zdrowia dokonuje komisja lekarska ZUS. Na podstawie jej orzeczenia ZUS wydaje decyzję przyznającą prawo do renty socjalnej lub odmawiającą go. Osoba, której nie przyznano renty, lub kwestionująca np. przyznanie tylko renty okresowej, może wnieść w terminie miesiąca odwołanie od decyzji ZUS do właściwego miejscowo sądu okręgowego. Pouczenie w tym zakresie powinno być zawarte w treści decyzji ZUS. Po otrzymaniu odwołania sąd rozpatruje sprawę w trybie procesu, w którym ZUS i osoba odwołująca się są równymi stronami. W praktyce sąd dopuszcza zwykle dowód z opinii biegłych lekarzy, którzy dokonują ustalenia stanu zdrowia osoby ubiegającej się o rentę. Na podstawie tej opinii oraz analizy dokumentacji sąd rozstrzyga sprawę i w razie uwzględnia odwołania zmienia zaskarżoną decyzję i przyznaje prawo do renty lub też nie uwzględniając go, oddala odwołanie, uznając, że zaskarżona decyzja ZUS była prawidłowa.

Kto nie jest uprawniony

Pomimo spełniania przesłanek do uzyskania renty socjalnej nie przysługuje ona osobie uprawnionej do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty strukturalnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Ponadto renta socjalna nie przysługuje osobie będącej właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej w rozumieniu ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.) o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych. Natomiast osobie będącej współwłaścicielem nieruchomości rolnej renta socjalna nie przysługuje, jeśli udział tej osoby przekracza 5 ha przeliczeniowych. Istotne jest także, że renta socjalna nie przysługuje za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności.

Stała wysokość

Renta socjalna przyznawana jest w stałej wysokości 84 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Renta ta podlega waloryzacji na zasadach i w trybie określonym w przepisach ustawy emerytalnej.
Jeżeli osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przysługuje prawo do obydwu tych świadczeń. Łączna wysokość renty rodzinnej i renty socjalnej nie może przekraczać 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. W przypadku jednak, gdy łączna wysokość tych dwóch świadczeń przekracza 200 proc. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, obniżeniu podlega wysokość renty socjalnej. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednak niższa niż 10 proc. kwoty najniższej renty.
Prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu za miesiąc, w którym osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 70 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez prezesa GUS dla celów emerytalnych

Przychody wpływające na zawieszenie

● Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, tj. z tytułu:

– pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy,

– pracy nakładczej,

– pracy wykonywanej na podstawie umowy-zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu jednej z tych umów,

– wykonywania pracy w ramach umowy o świadczenie usług (innej niż umowa-zlecenie lub agencyjna), do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy,

– wykonywania pracy na podstawie:

a) umowy-zlecenia,

b) umowy agencyjnej,

c) innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego stosuje się przepisy o zleceniu,

d) umowy o dzieło,

jeżeli umowę taką uprawniony do renty socjalnej zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,

– prowadzenia pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu,

– wykonywania pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,

– odpłatnego świadczenia pracy, na podstawie skierowania do pracy, w czasie kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania (o ile przysługuje renta w wysokości 50 proc. renty socjalnej) oraz

– pobierania stypendium sportowego.

● Na zawieszenie renty socjalnej wpływają także przychody osiągane z tytułu wykonywania umowy-zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat, oraz honoraria z tytułu działalności artystycznej lub twórczej.

● Za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

● Na zawieszenie prawa do renty socjalnej wpływa także przychód zaliczony do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

● Renta socjalna ulega także zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Podstawa prawna

Art. 4 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. nr 135, poz. 1268 z późn. zm.).