Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
Prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, to jak podkreśla się w orzecznictwie i doktrynie, jedno z podstawowych praw pacjenta. Zostało ono zagwarantowane wprost przez ustawodawcę w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Jak zaznaczył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 września 2020 roku (sygn. akt IV CSK 49/19), w korelacji z tym prawem pozostaje obowiązek udzielenia informacji przez lekarza, przy czym trzeba pamiętać, że chodzi tutaj także o inne osoby, które wykonują zawód medyczny tj. pielęgniarkę, położną, ratownika medycznego czy fizjoterapeutę.
Na czym polega prawo pacjenta do informacji?
Słusznie zauważono w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 października 2020 roku (sygn. akt I ACa 523/19), że „obowiązujące przepisy nie określają szczegółowo, w jaki sposób i w jakich okolicznościach obowiązek udzielenia pacjentowi informacji o jego stanie zdrowia powinien zostać zrealizowany”. Posiłkując się doktryną, trzeba zatem pamiętać, że lekarz powinien tak objaśnić sytuację, aby pacjent mógł podjąć świadomą decyzję. Konieczne jest jasne i przejrzyste poinformowanie o stanie zdrowia oraz możliwościach i propozycjach leczenia, w sposób indywidualnie dostosowany do okoliczności.
Ustawodawca daje pacjentowi prawo także do nieudzielania mu informacji o stanie zdrowia. Jak wskazuje wprost art. 9 ust. 4 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent ma prawo żądać, aby informacji tych mu nie udzielano. Szanując prawa pacjenta, lekarz nie może przy tym przekazać informacji o stanie zdrowia komukolwiek innemu, jeśli pacjent nie udzielił takiego zezwolenia.
Prawo do dokumentacji medycznej
Z prawem do informacji o stanie zdrowia wiążę się także prawo pacjenta do dostępu do dokumentacji medycznej, która zawiera określone ustawowo elementy. Poza informacjami o stanie zdrowia i udzielonych pacjentowi świadczeniach zdrowotnych powinna ona obejmować także oznaczenie podmiotu, który ich udzielił z uwzględnieniem komórki organizacyjnej, w której to nastąpiło.
Przez udostępnienie dokumentacji medycznej rozumie się przede wszystkim wgląd do niej w siedzibie podmiotu, który udzielił świadczeń. Uprawniony ma także możliwość sporządzenia wyciągu, odpisu, kopii lub wydruku. Dokumentację można ponadto wydać w oryginale za pokwitowaniem odbioru i zastrzeżeniem zwrotu, jak również za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej lub na informatycznym nośniku danych.
Dokumentacja medyczna powinna zostać udostępniona nie tylko samemu pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu, ale też każdej innej upoważnionej osobie. A co w wypadku śmierci pacjenta? Zgodnie z przepisami udostępnia się ją osobie, która była upoważniona do tego za życia lub osobie, która była przedstawicielem ustawowym. Udostępniana jest ona także osobie bliskiej, chyba że sprzeciwi się temu inny bliski lub taka była decyzja pacjenta za życia. W takim wypadku możliwe jest jednak domaganie się dokumentacji medycznej na drodze sądowej w trybie określonym w kodeksie postępowania cywilnego. Sąd może wyrazić zgodę na jej udostępnienie, jeżeli jest to niezbędne w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia z tytułu śmierci bądź w celu ochrony życia lub zdrowia bliskiej mu osoby.
Zgodę na leczenie – jak ją otrzymać?
Prawo do informacji o stanie zdrowia i dostępu do dokumentacji medycznej nierozerwalnie związane jest z prawem pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie mu świadczeń zdrowotnych. Ustawodawca wprost wskazuje ponadto, że pacjent może zgody takiej odmówić. Nie ma przy tym potrzeby uzasadniania swojej decyzji.
Prawo do wyrażania zgody na badanie lub udzielenie innych świadczeń ma także pacjent małoletni, który ukończył 16. rok życia. W sposób szczególny uregulowana została możliwość jego sprzeciwu na udzielenie świadczenia, w razie, gdy przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny zgodę taką wyraził. Ustawodawca uznał, że w takim wypadku potrzebna jest ingerencja sądu opiekuńczego, który zezwala na określone działania. Dodatkowo tryb ten rozciągnięty został na sprzeciw osoby ubezwłasnowolnionej, chorej psychicznie lub umysłowo, ale dysponującej tzw. dostatecznym rozeznaniem.
Jak powinna zostać wyrażona zgoda przez pacjenta? W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że ma być ona świadoma, a zatem musi być ona poprzedzona odpowiednim przygotowaniem do jej wyrażenia. Zwrócić trzeba więc uwagę na udział osób bliskich w procesie wyrażania zgody, warunki przeprowadzenia rozmowy o stanie zdrowia i pozyskiwania zgody na leczenie, a także zakres przekazywanych informacji. Zadaniem personelu jest także ocena zdolności pacjenta do wyrażenia zgody, oparta na analizie jego stanu zdrowia psychicznego, poznawczego, społecznego.
Co ważne, gdy przeprowadzony zabieg operacyjny lub inna zastosowana metoda leczenia bądź diagnostyki obarczone są podwyższonym ryzykiem, wówczas konieczne jest wyrażenie na nie zgody w formie pisemnej.
Czy pacjent zawsze musi wyrazić zgodę na leczenie?
Pacjent nie zawsze musi, bo przecież nie zawsze też może wyrazić zgodę na leczenie. Zgodnie z ustawą o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, dopuszczalne jest badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia bez jego zgody, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a stan zdrowia lub wiek uniemożliwia wyrażenie zgody. Jednocześnie niemożliwe musi być przy tym skontaktowanie się z przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym pacjenta.
Dopuszczalne jest także wykonanie zabiegu operacyjnego lub zastosowanie innej metody leczenia bądź diagnostyki bez zgody w stosunku do pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź niezdolnego do świadomego wyrażania zgody. Chodzi tu o sytuację, gdy jego przedstawiciel ustawowy sprzeciwia się wykonaniu czynności, a potrzeba uzyskania zgody sądu opiekuńczego groziłaby niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.
