Gdy skarbnik gminy choruje, kontrasygnaty na umowach składa jego zastępca

Skarbnik naszej gminy będzie na dłuższym zwolnieniu lekarskim. Czy na czas swojej nieobecności może upoważnić swojego zastępcę do dokonywania kontrasygnaty zobowiązań finansowych? W praktyce chodzi głównie o umowy zawierane przez gminę w ramach postępowań o zamówienie publiczne.

Pytanie ma związek z wykonywaniem zadań przez skarbnika jednostki samorządu terytorialnego, zatem w pierwszej kolejności trzeba przeanalizować przepisy ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), które regulują zakres uprawnień i obowiązków osób piastujących to stanowisko. W myśl art. 54 ust. 1 u.f.p. głównym księgowym jednostki sektora finansów publicznych jest „pracownik, któremu kierownik jednostki powierza obowiązki i odpowiedzialność w zakresie:

1) prowadzenia rachunkowości jednostki;

2) wykonywania dyspozycji środkami pieniężnymi;

3) dokonywania wstępnej kontroli:

a) zgodności operacji gospodarczych i finansowych z planem finansowym,

b) kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących operacji gospodarczych i finansowych”.

Zgodnie z ust. 8 powyższy przepis stosujemy m.in. do skarbnika (głównego księgowego budżetu jednostki samorządu terytorialnego). Nie ma zatem wątpliwości, że zakres kompetencji przysługujących osobie piastującej to stanowisko jest szeroki.

Istotna kompetencja

Pytanie dotyczy jednej z ważniejszych kompetencji – kontrasygnaty zobowiązań. Mechanizm ten został uregulowany w art. 262 u.f.p. I tak ust. 1 tego przepisu stanowi, że czynności prawnych polegających na zaciąganiu kredytów i pożyczek, innych zobowiązań zaliczanych do tytułu dłużnego, oraz udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji, a także emisji papierów wartościowych, dokonuje dwóch członków zarządu wskazanych w uchwale przez zarząd. Zastrzeżono przy tym, że dla ważności tych czynności jest konieczna kontrasygnata skarbnika jednostki samorządu terytorialnego.

W ust. 2 art. 262 u.f.p. wskazano zaś, że powyższych czynności prawnych w gminie dokonuje wójt, burmistrz, prezydent miasta. W myśl ust. 3 skarbnik, który odmówi kontrasygnaty, dokonuje jej na pisemne polecenie przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, z wyjątkiem przypadku, gdy wykonanie polecenia stanowiłoby przestępstwo albo wykroczenie. W takiej sytuacji skarbnik powiadamia o tym organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego i regionalną izbę obrachunkową.

Dodatkowo z art. 46 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym wynika, że „jeżeli czynność prawna może spowodować powstanie zobowiązań pieniężnych, do jej skuteczności potrzebna jest kontrasygnata skarbnika gminy (głównego księgowego budżetu) lub osoby przez niego upoważnionej”. Sąd Najwyższy w wyroku z 17 lipca 2009 r. (sygn. akt IV CSK 117/09) podkreślił znaczenie kontrasygnaty dla ważności czynności prawnej. SN stwierdził, że: „treść art. 46 ust. 3 u.s.g. nie pozostawia żadnych wątpliwości, iż do skuteczności czynności prawnej, wskazanej w tym przepisie, potrzebna jest kontrasygnata skarbnika. Skuteczność czynności prawnej oznacza wywołanie przez tę czynność wynikających z niej skutków prawnych, skoro więc kontrasygnata skarbnika gminy stanowi warunek skuteczności danej czynności prawnej, to zasadnie kwalifikuje się ją jako warunek prawny (conditio iuris); jest to przesłanka, od wystąpienia której ustawa uzależnia powstanie skutku prawnego. Dopóki przesłanka ta nie zostanie spełniona, dopóty istnieje stan zawieszenia; strony związane są umową, lecz powinny powstrzymać się od działań, które naruszyłyby uprawnienia drugiej z nich na wypadek spełnienia się przesłanki ustawowej. W razie ziszczenia się warunku ustawowego powstaje skutek prawny danej czynności;definitywny brak udzielenia kontrasygnaty powoduje, że skutek prawny czynności w ogóle nie powstaje”.

RIO potwierdza

W opisanej sytuacji szczególnie użyteczne może być stanowisko wyrażone przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Łodzi z 1 sierpnia 2024 r. (znak WA 4120–22/2024-w). Izba stwierdziła w nim, że świetle art. 46 ust. 3 u.s.g. „nie ma przeszkód natury prawnej dla dokonania kontrasygnaty przez zastępcę skarbnika w sytuacji posiadania przez niego upoważnienia udzielonego przez skarbnika jednostki”. Dalej dodała, że: „Kontrasygnata nie jest oświadczeniem woli, lecz oświadczeniem wiedzy, skarbnik nie jest osobą upoważnioną do składania oświadczeń woli w imieniu jednostki samorządu terytorialnego ani do udzielenia upoważnienia do złożenia takiego oświadczenia, kontrasygnata stanowiąc condicto iuris (warunek prawny) skuteczności czynności prawnej – jest swego rodzaju gwarancją terminowego wykonania zobowiązania i narzędziem dyscypliny budżetowej”. Ponadto RIO wskazała, że: „Nie sposób również pominąć utrwalonej linii orzecznictwa, zgodnie z którym upoważnienie udzielone na podstawie art. 268a k.p.a. i odpowiadające mu po części przepisy ustaw samorządowych na czas nieokreślony obowiązują do czasu ich odwołania przez piastuna organu (stanowiska), który ich udzielił bądź jego zastępcę, a więc niezależnie od zmiany personalnej na stanowisku, jak również wyroku NSA z 17 kwietnia 2014 r. (sygn. akt II OSK 2819/12), w którym Sąd stwierdził, że utrata mocy udzielonych upoważnień powodowałaby paraliż w funkcjonowaniu jednostki”.

Podsumowując, w opisanej sytuacji nie ma przeszkód, aby skarbnik upoważnił swojego zastępcę do dokonywania kontrasygnaty zobowiązań finansowych dotyczących gminy, w tym tych, które są związane z realizacją zadań w ramach zamówień publicznych. ©℗