Dotacja na zabytki nie przysługuje na prace dodatkowe

Do urzędu miasta wpłynął wniosek o udzielenie dotacji od właściciela zabytku. Wniosek dotyczy budowy ogrodzenia wokół zabytkowej kamienicy (miałoby ono dopiero powstać). Czy burmistrz może przygotować projekt uchwały w tej sprawie? Czy takie zadanie może być finansowane z dotacji na zabytki?

W art. 3 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej: u.o.z.o.z.) zdefiniowano zabytek jako „nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”.

Zamknięty katalog

Z kontekstu zapytania wynika, że właściciel zabytkowej kamienicy (zapewne wpisanej do ewidencji zabytków) zamierza wybudować ogrodzenie. W art. 81 u.o.z.o.z. postanowiono, że w trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Dotacja w zakresie określonym w art. 77 u.o.z.o.z. może być udzielona w wysokości do 100 proc. nakładów koniecznych na wykonanie przez wnioskodawcę prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków. Jednocześnie dookreślono, że dotacja może obejmować nakłady konieczne na:

1) sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich;

2) przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych;

3) wykonanie dokumentacji konserwatorskiej;

4) opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich;

5) wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego;

6) sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz;

7) zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku;

8) stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku;

9) odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki;

10) odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50 proc. oryginalnej substancji tej przynależności;

11) odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych;

12) modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności;

13) wykonanie izolacji przeciwwilgociowej;

14) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych;

15) działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu;

16) zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru, o których mowa w pkt 7‒15;

17) zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej.

Przytoczony przepis wyznacza więc zamknięty katalog możliwego przeznaczenia środków dotacyjnych.

Co mówią RIO

Dotacja nie może być więc wydatkowana w dowolny sposób na dowolne cele (por. np. uchwała Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Lublinie z 6 maja 2014 r. nr 85/2014).

W odpowiedzi na pytanie pomocne może być też stanowisko Kolegium RIO w Rzeszowie zawarte w uchwale z 24 października 2023 r. (nr XXIX/1330/2023). Organ nadzoru weryfikował postanowienia uchwały rady miejskiej w sprawie przyznania dotacji na zabytek dla osoby fizycznej. Właściciel zabytku wstępował nie tylko o środki na prace ściśle związane z zabytkiem (np. elewację, wymianę stolarki), lecz także na inne wydatki z nim niezwiązane, w tym – wymianę ogrodzenia, montaż ławek i wykonanie nasadzeń. W stanowisku organ nadzoru wskazał m.in., że art. 77 u.o.z.o.z. zawiera zamknięty katalog prac możliwych do sfinansowania ze środków publicznych w formie dotacji celowej z budżetu gminy. Zatem tylko prace określone w tym przepisie, o zakresie i charakterze w nim wskazanym, mogą być dotowane z budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Podkreślono, że nie jest dopuszczalne rozszerzenie katalogu prac określonych w art. 77 u.o.z.o.z. w uchwale dotacyjnej w sprawie zasad i trybu udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków lub gminnej ewidencji zabytków. Ponadto RIO podkreśliła, że: „W konsekwencji powyższego prac wykazanych we wniosku o udzielenie dotacji, polegających na «wymianie ogrodzenia i nasadzeń wokół kapliczki» oraz na «montażu ławek przed kapliczką» nie można powiązać z ustawowym katalogiem nakładów, podlegających dotowaniu z budżetu gminy na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami”. Dodano, że zaplanowanie dotacji na prace konserwatorskie wykraczające poza ustalony katalog sprawia, iż w istotny sposób został naruszony art. 81 ust. 1 w związku z art. 77 u.o.z.o.z. oraz postanowienia uchwały dotacyjnej przyjętej przez organ stanowiący JST. Finalnie RIO stwierdziła w całości nieważność uchwały w sprawie udzielenia dotacji dla osoby fizycznej.

Podsumowując, nie ma podstaw, aby udzielić osobie fizycznej dotacji na wydatki niezwiązane bezpośrednio z zabytkiem. Dodatkowe prace budowlane na nieruchomości właściciel powinien finansować z własnych środków. Podjęcie uchwały przez radę miasta o udzieleniu dotacji byłoby naruszeniem przepisów ustawowych. ©℗