Projekt nowelizacji musi być uzgodniony ze związkami zawodowymi. Co ważne, musi być zaopiniowany przez organizacje związkowe reprezentatywne w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (dalej: u.r.d.s.).

Prawo do opiniowania

Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych (dalej: u.z.z.) organizacja związkowa, reprezentatywna w rozumieniu u.r.d.s. ma prawo do opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych.
W myśl zaś art. 19 ust. 2 u.z.z. organy władzy i administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego kierują założenia albo projekty aktów prawnych do odpowiednich władz statutowych związku, określając termin na przedstawienie przez nie opinii, nie krótszy jednak niż 30 dni. Możliwe jest skrócenie terminu na zaopiniowanie do 21 dni ze względu na ważny interes publiczny, ale wymaga to szczególnego uzasadnienia.
Natomiast bieg terminu na przedstawienie opinii liczy się od następnego dnia roboczego, z wyłączeniem soboty, następującego po dniu przekazania założeń albo projektu wraz z informacją określającą termin przedstawienia opinii. Nieprzedstawienie opinii w wyznaczonym terminie uważa się za rezygnację z prawa jej wyrażenia.

Kryteria liczebności i branży

Za reprezentatywne organizacje związkowe w myśl art. 23 ust. 2 i 3 u.r.d.s. uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które spełniają łącznie następujące kryteria:
  • zrzeszają więcej niż 300 tys. członków będących osobami wykonującymi pracę zarobkową;
  • działają w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o której mowa w przepisach o statystyce publicznej.
W celu ustalenia, które akty prawne dotyczą zagadnień objętych zadaniami związków zawodowych (a więc które należy przedstawić im do zaopiniowania), należy przeanalizować, jakie zadania stawia ustawodawca organizacjom związkowym. Z art. 1 u.z.z. wynika, że organizacje tego rodzaju są powołane do reprezentowania i obrony praw, interesów zawodowych i socjalnych ludzi pracy. W art. 4 u.z.z. dodano, że „związki zawodowe reprezentują pracowników i inne osoby, a także bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych”. Ponadto związki zawodowe współuczestniczą w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku (art. 6 u.z.z.). Wobec tego, ilekroć projekt aktu prawnego będzie zawierać regulacje dotyczące wskazanej wyżej materii, odpowiednie organizacje związkowe będą uprawnione do zaopiniowania projektu. Inaczej mówiąc, organ prawodawczy będzie zobowiązany do przedłożenia projektu do zaopiniowania zgodnie z art. 19 ust. 2 u.z.z.

Skutki zaniechania

O tym, że uchwałę zmieniającą uchwałę w sprawie ustalenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć pedagoga, psychologa, logopedy, terapeuty pedagogicznego oraz doradcy zawodowego należy poddać opinii związków, przypomniał jednej z gmin wojewoda zachodniopomorski. W rozstrzygnięciu nadzorczym z 2 stycznia 2023 r. (nr P-1.4131.436.2022.KD) wskazał, że uchwała tego typu jest aktem prawa miejscowego, którego materia dotyczy kwestii pracowniczych. W rozpatrywanej sprawie chodziło o nowelę uchwały ustalającej tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli specjalistów. Wojewoda zauważył, że projekt noweli został przekazany jedynie Związkowi Nauczycielstwa Polskiego, co było błędne. Zdaniem wojewody uprawnienie związków zawodowych wynikające z art. 19 ust. 1 u.z.z. jest bowiem niezależne od faktu przynależności do związku zawodowego osób, na które rozciągają się skutki projektowanego aktu prawnego. W uzasadnieniu napisał: „wszystkie organizacje związków zawodowych spełniające kryterium reprezentatywności w rozumieniu u.z.z. uprawnione są do opiniowania aktów prawnych dotyczących materii objętej zadaniami związków, niezależnie od faktycznej działalności związku na danym obszarze”. Organ nadzoru wskazał, że obecnie kryterium reprezentatywności spełniają: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych i Forum Związków Zawodowych. A wobec tego, że z procesu opiniowania projektu wyłączono NSZZ „Solidarność” i FZZ, uchwała jest obarczona istotną wadą prawną.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia nadzorczego stwierdzającego nieważność noweli wojewoda przywołał ponadto uchwałę Sądu Najwyższego z 17 czerwca 1993 r. (sygn. akt I PZP 2/93), w której stwierdzono, że uchylenie się gminy od zasięgnięcia opinii związku zawodowego o założeniach lub o projekcie aktu wykonawczego do ustawy stanowi naruszenie prawa dające podstawę do podjęcia odpowiednich czynności przez organ nadzoru. SN podkreślił, że udział związków zawodowych w procesie legislacyjnym jest regulowany ustawowo, dlatego przypadek, w którym świadomie i celowo pominięto w opiniowaniu projektu uchwały związki zawodowe, nie może być potraktowany inaczej jak istotne naruszenie prawa, dające podstawę do stwierdzenia nieważności uchwały i wyeliminowania jej z obrotu prawnego.©℗
Podstawa prawna
art. 23 ust. 2 i 3 ustawy z 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2232, ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2666)
art. 1, art. 4. art. 6, art. 19 ust. 1 i 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 854)