Mieszkaniec ponosi odpłatność za DPS w wysokości 70 proc. swojej emerytury. Jest samotny, nie ma więc innych osób, które mogłyby go finansowo wspomóc. W marcu 2022 r. jego świadczenie zostało zwaloryzowane, a decyzję podnoszącą wysokość emerytury ZUS dostarczył 1 kwietnia 2022 r. Czy należy podnieść wysokość odpłatności za DPS od marca 2022 r.?

Nie w każdym przypadku podniesienie dochodu powoduje wzrost odpłatności za pobyt w domu opieki. Zgodnie z art. 106 ust. 3b u.p.s. zmiana dochodu osoby samotnie gospodarującej lub rodziny w okresie ponoszenia odpłatności za świadczenie niepieniężne (a takim świadczeniem jest pobyt w DPS) nie wpływa na wysokość tej odpłatności, jeżeli kwota zmiany nie przekroczyła 10 proc. odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. Jeśli kwota waloryzacji spowodowała wzrost dochodu przekraczający 77,60 zł miesięcznie (czyli powyżej 10 proc. kryterium dochodowego samotnego mieszkańca DPS), gmina zmienia lub uchyla wcześniejszą decyzję, jednak zmiana wysokości odpłatności za pobyt nie jest możliwa z mocą wsteczną, a więc może obowiązywać nie wcześniej niż od dnia następnego od daty, w której została doręczona gminie waloryzacyjna decyzja ZUS. Będzie to możliwe, jeśli nowej decyzji gminy został nadany rygor natychmiastowej wykonalności, zgodnie z art. 108 par. 1 kodeksu postępowania administracyjnego. W pozostałych przypadkach wyższa odpłatność będzie obowiązywała mieszkańca DPS po uprawomocnieniu się decyzji. Jeśli jednak wzrost jego dochodu po podniesieniu emerytury nie przekroczył 77,60 zł miesięcznie, to odpłatność za pobyt w placówce pozostanie bez zmian, mimo wzrostu średniego kosztu utrzymania mieszkańca w DPS. Jak podkreślił WSA w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 18 grudnia 2019 r. (sygn. akt II sA/Go 591/19): „…zaistnienie zmiany średniego kosztu utrzymania mieszkańca w DPS nie może w sposób automatyczny powodować zmiany decyzji ustalającej opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej. Zmiany takiej można dokonać na niekorzyść mieszkańca DPS jedynie w przypadku, gdy uległa zmianie jego sytuacja dochodowa”.
Czy art. 59 u.p.s., zgodnie z którym gmina wydaje obie decyzje: o skierowaniu danej osoby do DPS oraz o ustaleniu opłaty mieszkańca za jego pobyt w tym domu w dniu skierowania do DPS, obowiązuje bezwarunkowo w każdej sytuacji?
Pobyt w DPS jest odpłatny od dnia przyjęcia do tego domu, jednak nie w każdym przypadku decyzja ustalająca odpłatność za pobyt może być wydana jednocześnie z decyzją o skierowaniu do tego domu. Wyjątkiem od tej reguły są przypadki nagłe, wynikające ze zdarzeń losowych, w których skierowanie i umieszczenie osoby w DPS odbywa się poza kolejnością i bez konieczności przedstawienia wymaganych dokumentów, w tym potwierdzających wysokość dochodu osób zobowiązanych do ponoszenia odpłatności za pobyt swojego krewnego w DPS, określonych w par. 8 ust. 1 i 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki społecznej w sprawie domów pomocy społecznej. Taka sama procedura dotyczy osób, które kieruje się do DPS na podstawie orzeczenia sądu. W obu tych sytuacjach ośrodek pomocy społecznej w gminie, w której dotychczas zamieszkiwała osoba skierowana do domu opieki, ma obowiązek skompletowania wymaganych dokumentów w terminie trzech miesięcy od dnia przyjęcia. W takim przypadku decyzja ustalająca odpłatność za pobyt będzie wydana później niż decyzja o skierowaniu mieszkańca gminy do DPS, choć wynikające z niej zobowiązanie będzie dotyczyło okresu od dnia umieszczenia mieszkańca w DPS.
Mieszkanka DPS ma dwoje dorosłych dzieci, z których jedno przebywa poza granicami Polski. Jej dochody własne nie pozwalają na pełne pokrycie kosztów pobytu. Czy gmina może zobowiązać do tego tylko to dziecko, które mieszka w Polsce? Mieszkający w Polsce syn posiada bardzo wysokie dochody i kwota ewentualnego zobowiązania finansowego z tytułu pokrycia kosztów pobytu matki w placówce nie byłaby znacząca dla jego domowego budżetu.
Niestety nie. Dwoje dzieci, czyli zstępni mieszkanki DPS, są zobowiązani do pokrycia kosztów w takim samym stopniu. Zgodnie z wyrokiem NSA z 14 września 2011 r. (sygn. akt I OSK 666/11) „organ ma obowiązek zbadania przesłanek ponoszenia ciężaru opłat za pobyt w domu pomocy społecznej przez wszystkie osoby z danego kręgu zobowiązanych, a następnie rozstrzygnięcia sprawy w drodze decyzji co do całości opłat podlegających zwrotowi i co do wszystkich osób zobowiązanych”. Należy więc zbadać także dochód dziecka przebywającego za granicą: jeśli przekracza on 300 proc. kryterium dochodowego z ustawy o pomocy społecznej, to powstaje po jego stronie zobowiązanie do pokrycia kosztów pobytu matki w DPS. Jeśli jednak przebywający w Polsce syn chciałby przejąć na siebie pełne zobowiązanie finansowe, może to zrobić na podstawie umowy zawartej z kierownikiem ośrodka pomocy społecznej (lub dyrektorem centrum usług społecznych, jeśli w takie centrum przekształcił się ośrodek pomocy społecznej w danej gminie), określającej wysokość wnoszonej przez niego opłaty. Pozwala na to art. 103 ust. 2 u.p.s. Wysokość tak ustalonej opłaty ustala się w drodze porozumienia, nie jest więc efektem wynikającego z przepisów zobowiązania. W podobnym tonie wypowiedział się WSA w Szczecinie w wyroku z 30 stycznia 2020 r. (sygn. akt II SA/Sz 770/19), wskazując na konieczność ustalenia przez organ gminy kręgu osób zobowiązanych za wnoszenie opłaty za pobyt w DPS oraz ustalenia ich sytuacji dochodowej, nie wykluczając jednak, że jedna z osób zobowiązanych wyrazi gotowość ponoszenia pozostałych kosztów w całości.
W ubiegłym roku gmina zawarła umowy z synem oraz z córką mieszkańca DPS, w których określono kwotowo wysokość zobowiązania finansowego każdego z nich. Od tamtej pory zmienił się koszt utrzymania w DPS. Syn podpisał już z gminą aneks do ubiegłorocznej umowy, natomiast córka odmówiła płacenia wyższej niż dotychczas kwoty oraz podpisania aneksu. Co należy zrobić w takiej sytuacji?
Podpisana w ubiegłym roku umowa określa wysokość zobowiązania finansowego córki do pokrycia kosztów utrzymania matki w DPS. Koszty te ustalane są corocznie, ich wzrost wymusza więc aneksowanie wcześniej zawartej umowy. Brak zgody córki na zawarcie aneksu powoduje, że gmina nie może jednostronnie zmienić zawartej wcześniej umowy. Istnieje możliwość ustalenia wysokości opłaty za pobyt mieszkańca domu w DPS w drodze decyzji organu gminy, ale zgodnie z art. 61 ust. 2d u.p.s. dotyczy to sytuacji, w której zobowiązani do płatności odmawiają podpisania umowy. Nie pozostaje więc nic innego, jak wypowiedzenie przez gminę wcześniej zawartej z córką umowy i zaproponowanie umowy o nowej treści, uwzględniającej wzrost kosztów utrzymania ojca w DPS. Tryb i sposób wypowiedzenia umowy powinien być zgodny z zapisami umowy. Jeśli córka odmówi podpisania nowej umowy, to gmina powinna skorzystać z jednostronnego rozwiązania, jakim jest wydanie decyzji ustalającej wysokość opłaty, do której wnoszenia zobowiązana jest córka mieszkańca DPS.
Zobowiązani do ponoszenia kosztów za pobyt członka rodziny w DPS nie uiścili kwoty wynikającej z zawartej umowy z gminą. Wysłane upomnienie pozostało bez odpowiedzi, więc gmina rozpoczęła postępowanie egzekucyjne. Czy do kwoty zaległości należy doliczyć odsetki za zwłokę?
W ustawie o pomocy społecznej nie ma zapisu dotyczącego upoważnienia do ustalenia wysokości odsetek za zwłokę. Oznacza to możliwość ściągnięcia w postępowaniu egzekucyjnym jedynie tej kwoty, która nie została przez zobowiązanych uiszczona. Organ powinien też przeprowadzić postępowanie wyjaśniające – brak płatności mógł być spowodowany np. pogarszającą się sytuacją ekonomiczną zobowiązanych. Spadek ich dochodów poniżej kwoty odpowiadającej 300 proc. kryterium dochodowego z ustawy o pomocy społecznej może być przesłanką do zdjęcia z nich zobowiązania finansowego, jakim jest pokrywanie kosztów pobytu członka rodziny w DPS poprzez rozwiązanie wcześniej zawartej umowy dotyczącej ustalenia wysokości opłat.
W przypadku niewywiązywania się z obowiązku opłaty za pobyt mieszkańca DPS, ustalonego w decyzji lub umowie pomiędzy gminą a stroną zobowiązaną do płatności, opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do DPS. Wydatki gminy podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W przypadkach szczególnie uzasadnionych na wniosek osoby zainteresowanej albo pracownika socjalnego organ gminy może odstąpić od żądania zwrotu poniesionych wydatków na pobyt w DPS albo odroczyć termin płatności czy rozłożyć ją na raty. Zgodnie z art. 104 ust. 4 u.p.s. dotyczy to przede wszystkim przypadków, w których stanowiłoby to nadmierne obciążenie dla osoby zobowiązanej.
W marcu 2022 r. skierowaliśmy mieszkańca do DPS. Jednak dopiero w sierpniu 2022 r. zawarliśmy umowę z ostatnią z trzech osób zobowiązanych do ponoszenia kosztów za jego pobyt w placówce. Przez kilka miesięcy gmina przekazywała DPS 1000 zł miesięcznie. Po zawarciu umowy ze zobowiązanym koszt gminy z tego tytułu wyniesie jedynie 470 zł, bo w umowie ustalono zobowiązanie dla krewnego do 530 zł miesięcznie. Czy kwotę tę należy odjąć od 1000 zł przelewanego przez gminę w poprzedzającym zawarcie umowy okresie i domagać się jej zwrotu od zobowiązanego tytułem kosztów poniesionych zastępczo przez gminę?
W związku z wątpliwościami dotyczącymi zwrotu kosztów pobytu mieszkańca gminy w DPS poniesionych zastępczo przez gminę NSA podjął 11 czerwca 2018 r. uchwałę (sygn. akt I OPS 7/17). Wskazał w niej, że obowiązek wnoszenia opłat przez zobowiązanych do pokrycia kosztów pobytu członka rodziny w DPS, a w konsekwencji wydanie decyzji o zwrocie kosztów poniesionych zastępczo przez gminę, wymaga uprzedniego skonkretyzowania i zindywidualizowania tego obowiązku, począwszy od dnia jego powstania, w stosunku do każdej ze zobowiązanych osób w decyzji administracyjnej o ustaleniu opłaty lub w drodze zawartej umowy. Na to, że partycypacja gminy w ponoszeniu kosztów pobytu mieszkańca nie jest tożsama z zastępczym ponoszeniem opłat przez gminę, wskazał też WSA w Gliwicach w wyroku z 28 stycznia 2019 r. (sygn. akt IV SA/Gl 765/18): „zastępcze ponoszenie opłat przez gminę (...) może mieć miejsce jedynie w sytuacji, w której osoby, na które obowiązek wnoszenia opłat został nałożony w drodze decyzji lub które podjęły się wnoszenia takiej opłaty na podstawie umowy, nie wywiązują się z tego obowiązku”. Nie można więc uznać za zastępcze ponoszenie opłat za pobyt mieszkańca w DPS kwot, które gmina przekazała na rachunek bankowy DPS przed powstaniem prawnego zobowiązania danej osoby do ponoszenia tych opłat.