Tydzień temu pisaliśmy, że nawet nawał zajęć związanych z napływem uchodźców i wejściem w życie specustawy ukraińskiej nie uzasadnia zatrudniania osób, które miałyby wykonywać te zadania na podstawie umów cywilnych. Eksperci wskazali jednak, że taka forma pracy jest do przyjęcia, jeśli chodzi o pozyskanie wsparcia zewnętrznego, np. usług tłumacza języka ukraińskiego.

Kropkę nad i w tym temacie stawia Grzegorz Czarnocki, prezes RIO w Opolu, który w przesłanym DGP stanowisku podkreśla, że o dopuszczalności zlecenia konkretnych zadań na podstawie umowy o dzieło czy zlecenia powinien decydować charakter wykonywanych przez pracownika zadań. Zasadą powinno być jednak zatrudnianie pracowników samorządu terytorialnego na podstawie umowy o pracę. Grzegorz Czarnocki wskazuje ponadto, że dodatkowe obowiązki związane z realizacją zadań wynikających ze specustawy ukraińskiej mogą być wykonywane przez dotychczas zatrudnionych pracowników samorządowych, na polecenie przełożonego, pracy w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta, jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki. W jego ocenie zadania te mogą być również czasowo powierzone pracownikowi w trybie art. 21 u.p.s. albo może dojść do przeniesienia osoby zatrudnionej na stanowisku urzędniczym (na jego wniosek lub za jego zgodą) do pracy w innej jednostce na podstawie art. 22 u.p.s. ©℗
Stanowisko Grzegorza Czarnockiego, prezesa RIO, wydane dla DGP 1 kwietnia 2022 r.
Pytanie: DGP: Czy ze względu na tymczasowość zadań wynikających z specustawy ukraińskiej, gmina może zatrudniać osoby na umowę cywilnoprawną, skoro w ustawie o pracownikach samorządowych nie ma wyraźnego zakazu zatrudniania osób na tej podstawie, jak np. w Karcie Nauczyciela?
Odpowiedź prezesa RIO: Przepisy prawa nie zakazują zawierania stosunków cywilnoprawnych pomiędzy gminą a osobami trzecimi. Jednakże w ustawie z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 530; dalej: u.p.s.) w art. 4 ust. 1 przewiduje się trzy podstawy nawiązania stosunku pracy: wybór, powołanie i umowę o pracę. Pracownicy samorządowi zgodnie z art. 4 ust. 2 zatrudniani są na stanowiskach urzędniczych, w tym kierowniczych stanowiskach urzędniczych albo na stanowiskach pomocniczych i obsługi. Dodatkowe regulacje w zakresie stosunku pracy pracownika samorządowego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę zawiera art. 16 ust. 1 i 2 u.p.s., w którym przewidziano możliwość nawiązania umowy o pracę na czas nieokreślony lub na czas określony. Natomiast w przypadku konieczności zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy przepis ten pozwala na zawarcie umowy o pracę na czas określony obejmujący czas tej nieobecności. W przypadku osób podejmujących po raz pierwszy pracę na stanowisku urzędniczych umowę o pracę zawiera się na czas określony, nie dłuższy niż sześć miesięcy. W doktrynie potwierdza się, że przepisy powyższej ustawy nie zabraniają zatem wykorzystywania cywilnoprawnych podstaw zatrudnienia (w tym umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług czy umowy o dzieło). Wyjaśnia się jednocześnie, że osoby te nie są pracownikami samorządowymi. Zatem z reguły umowy cywilnoprawne powinny być stosowane jedynie w celu zatrudniania osób do wykonywania prac doraźnych (J. Stelina [w:] A. Rycak, J. Stępień, J. Stelina, Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2016, art. 4). Tym samym zasadą powinno być zatrudnianie pracowników samorządu terytorialnego na podstawie umowy o pracę, co też wiąże się ze stosowaniem przez strony takiej umowy przepisów ustawy o pracownikach samorządowych, w tym w zakresie obowiązków pracowników. W szczególności zajmowanie stanowiska urzędniczego wiąże się z obowiązkiem zachowania tajemnicy ustawowo chronionej, zapewnieniem ochrony danych osobowych, jak również z charakterystycznym dla stosunku pracy podporządkowaniem wobec przełożonego i obowiązkiem sumiennego oraz starannego wykonywania poleceń. Większa swoboda w zakresie zawierania umów cywilnoprawnych może natomiast dotyczyć powierzania wykonania czynności pomocniczych i technicznych. Podsumowując, o dopuszczalności zlecenia konkretnych zadań na podstawie umowy cywilnoprawnej powinien decydować charakter tych zadań. Zadania o charakterze stricte urzędniczym winny być wykonywane w ramach stosunku pracy. Pamiętać również należy, że dopuszczalne jest wykonywanie przez dotychczas zatrudnionych pracowników samorządowych, na polecenie przełożonego, pracy w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w porze nocnej oraz w niedziele i święta, jeżeli wymagają tego potrzeby jednostki (art. 42 ust. 2 u.p.s.). Celem wykonania dodatkowych obowiązków wynikających z ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa gminy mogą również czasowo powierzyć pracownikowi wykonywanie innej pracy niż określona w umowie o pracę, zgodnej z jego kwalifikacjami (art. 21 u.p.s.), czy też może dojść do przeniesienia pracownika zatrudnionego na stanowisku urzędniczym (na jego wniosek lub za jego zgodą) do pracy w innej jednostce (art. 22 u.p.s.).
Pytanie DGP: Czy bardziej właściwe jest zatrudnienie pracowników na czas określony, a jeżeli tak to czy można zatrudniać pracownika na terminowej umowie bez konieczności przeprowadzania naboru?
Odpowiedź prezesa RIO: Odnosząc się do tego pytania, stwierdzić należy, że obowiązujące przepisy prawa (art. 11 i nast. u.p.s.) w zakresie wolnych stanowisk urzędniczych nie pozwalają na zawarcie umowy o pracę z pracownikiem samorządowym, zarówno na czas nieokreślony, jak i na czas określony, bez przeprowadzania naboru. Wyjątki określa ta ustawa i dotyczą m.in. przeniesienia pracownika samorządowego albo zatrudnienia na stanowisku, na które pomimo wcześniejszego przeprowadzenia naboru nie został zatrudniony pracownik. Odstępstw w tym przedmiocie nie zawiera również ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Odwołując się do kategorii pracowników samorządowych zdefiniowanych w art. 4 ust. 2 u.p.s., należy przy tym stwierdzić, że mechanizm naboru nie będzie dotyczył zatrudnienia pracowników na stanowiskach pomocniczych i obsługi.