Czy możliwe jest skorzystanie z regulacji specustawy ukraińskiej i zwiększenie dotacji przedmiotowej dla miejskiego przewoźnika, skoro z jego usług korzystają dziś zarówno obywatele polscy, jak i ukraińscy? Chodzi o przekroczenie limitu 50 proc. kosztów działalności zakładu

Skoro przedmiotowe zapytanie dotyczy zakładów budżetowych, warto przypomnieć, że zgodnie z art. 14 ustawy o finansach publicznych zadania własne jednostki samorządu terytorialnego w zakresie m.in. lokalnego transportu zbiorowego mogą być wykonywane przez samorządowe zakłady budżetowe. Natomiast z kolejnego artykułu wynika, że jest to działalność odpłatna, a zakład pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych.
Przy czym podstawą gospodarki finansowej samorządowego zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu JST, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem jednostki samorządu terytorialnego. Samorządowy zakład budżetowy może otrzymywać z budżetu jednostki samorządu terytorialnego:
1) dotacje przedmiotowe;
2) dotacje celowe na zadania bieżące finansowane z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3;
3) dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
Ponadto w zakresie określonym w odrębnych ustawach może też otrzymać dotację podmiotową.
Z punktu widzenia poruszonej problematyki istotne jest to, że dotacje dla samorządowego zakładu budżetowego – z wyłączeniem dotacji, o których mowa w ust. 3 pkt 2 i 3 – nie mogą przekroczyć 50 proc. kosztów jego działalności. Jest to podstawowa zasada. Natomiast w dotychczasowym orzecznictwie sądowym akcentuje się, że dotacja przedmiotowa ma charakter dopłat do wytworzonych produktów lub świadczonych usług przez zakład budżetowy. Następuje to w przypadku, gdy cena nabywanych wyrobów i usług przez odbiorców nie pokrywa kosztów ich wytworzenia. W takiej sytuacji gmina może przekazać zakładowi swojemu budżetowemu dotację przedmiotową stanowiącą różnicę kosztów i pobieranych cen (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 17 maja 2013 r., sygn. akt I SA/Sz 346/13). Przy czym ten mechanizm progu dotacyjnego łagodzi ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Otóż jak podano w art. 108 tego aktu prawnego: „samorządowy zakład budżetowy, który realizuje zadania związane z pomocą obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, może otrzymać dotacje z budżetu jednostki samorządu terytorialnego przekraczające 50% kosztów jego działalności”. Stwarza to prawne możliwości zwiększenia poziomu dotacji przedmiotowej, tj. ponad ww. poziom 50 proc. kosztów działalności. Co jednak istotne, obwarowane jest to koniecznością występowania przesłanki realizowania zadań na rzecz obywateli Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym. W konsekwencji gmina czy miasto, zamierzając wesprzeć własny zakład budżetowy, musi wykazać stosowny związek przyczynowy. Związek ten musi zaistnieć pomiędzy realizowaniem zadań na rzecz obywateli Ukrainy a potrzebą zwiększenia finansowania. W praktyce najczęściej będzie się to wiązało z koniecznością podjęcia przez radę gminy uchwały zmieniającej w sprawie podwyższenia stawki dotacji przedmiotowej dla zakładu budżetowego wykonującego zadania w zakresie transportu publicznego właśnie w oparciu o art. 108 ustawy oraz uzupełniająco w oparciu o art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy o samorządzie gminnym. W treści uchwały należy wpisać wyższą stawkę dotacji przedmiotowej dla samorządowego zakładu budżetowego przez wprowadzenie nowej kwoty na jeden wozokilometr.
Jednocześnie należy zauważyć, że ustawodawca nie stwarza wymogu, aby zakład budżetowy realizował wyłącznie zadania na rzecz obywateli Ukrainy. Gdyby była taka wola ustawodawcy, z pewnością w inny sposób sformułowałby zapis ustawowy. Tym samym należy uznać, że z usług takiego zakładu budżetowego będą korzystać zarówno dotychczasowi mieszkańcy, jak nowi mieszkańcy – obywatele Ukrainy.
Podstawa prawna
art. 14 i 15 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 305; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583)
art. 108 ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583)
art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 559; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 583)