Od tygodnia można się już ubiegać o świadczenie wyrównujące ceny rosnących kosztów gazu, prądu i żywności dla gospodarstw domowych. Ale choć środki na ten cel pochodzą z budżetu państwa, to wypłacają je samorządy i mają przy tej okazji sporo wątpliwości. Chodzi m.in. o terminy wypłat i procedury w konkretnych sytuacjach.

Tomasz Król, prawnik, specjalista od prawa samorządowego portal infor.pl
►Czy w sprawach o dodatek osłonowy trzeba wydawać decyzje administracyjne?
Na szczęście nie, choć niewiele brakowało, by w ustawie z 17 grudnia o dodatku osłonowym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1) taki zapis się znalazł. Senat zaproponował jednak poprawkę i dlatego wydanie decyzji administracyjnej przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta jest wymagane przy uchyleniu lub zmianie prawa do świadczenia, odmowie jego przyznania oraz w przypadku rozstrzygnięcia, że dodatek został nienależnie pobrany.
Należy jednak zaznaczyć, że choć gminy nie wydają decyzji, to mają obowiązki informacyjne względem mieszkańców. Włodarz musi przesłać wnioskodawcy informację o przyznaniu dodatku osłonowego na wskazany przez niego adres poczty elektronicznej. Jeśli osoba ubiegająca się o ww. pomoc nie poda takiego adresu, wówczas odbierając od niej wniosek, trzeba ją powiadomić o możliwości odebrania informacji o przyznaniu dodatku osłonowego w urzędzie. Co jednak istotne, nieodebranie informacji o przyznaniu dodatku osłonowego nie wstrzymuje wypłaty.
►O co chodzi z dwoma ratami wypłaty świadczenia?
Zgodnie z art. 2 ust. 8 ustawy o dodatku osłonowym przysługuje on za okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2022 r. i jest wypłacany w dwóch równych ratach i w dwóch terminach, tj.: do 31 marca 2022 r. oraz do 2 grudnia 2022 r. Jednak dalsza część przepisu wprowadza rozwiązanie szczególne, polegające na jednej wypłacie dla osób, które nie zdążą złożyć wniosku do 31 stycznia 2022 r. Ta część przepisu brzmi: „W przypadku gdy wnioskodawca złoży wniosek o wypłatę dodatku osłonowego później niż na dwa miesiące przed upływem tych terminów, dodatek osłonowy jest wypłacany jednorazowo, niezwłocznie po przyznaniu tego dodatku”. Jak to interpretować? Ministerstwo Klimatu i Środowiska radzi gminom, by w przypadku pozytywnie rozpatrzonych wniosków, które zostały złożone między 1 lutego a 31 października br., wypłaty były dokonywane jednorazowo, niezwłocznie po przyznaniu dodatku, najdalej do 2 grudnia 2022 r. W efekcie tylko wnioski złożone do 31 stycznia 2022 r. będą oznaczały wypłatę świadczenia w dwóch ratach. Należy też pamiętać, że wnioski o wypłatę dodatku osłonowego złożone po 31 października 2022 r. pozostawia się bez rozpoznania.
Przyczyną zapisu o dwóch ratach świadczenia jest konstrukcja finansowania programu dodatków osłonowych, który finansuje budżet maksymalną kwotą 4,7 mld zł. Środki w formie dotacji przekazują poszczególnym samorządom wojewodowie. Każda gmina składa do właściwego miejscowo wojewody wniosek o przyznanie dotacji co kwartał – w terminie do 15. dnia miesiąca poprzedzającego dany kwartał. Przy czym środki na dany kwartał są przekazywane w miesięcznych ratach. W przypadku dotacji, z których zostanie sfinansowana wypłata pierwszej raty, gmina składa wniosek o przyznanie dotacji na pierwszy kwartał 2022 r. w terminie do 15 lutego 2022 r. A więc dwa tygodnie po zamknięciu przyjmowania wniosków z końcem stycznia 2022 r. Może się więc zdarzyć, że gminy, które na początku kwartału sprawnie rozpatrzą wnioski, będą musiały poczekać na otrzymanie środków.
►Co będzie, jeśli powstanie nadpłata, czyli gmina otrzyma więcej środków od wojewody, niż wypłaci świadczeń?
Ustawa przewiduje taką sytuację. Zgodnie z art. 3 ust. 5 nadpłata dotacji za kwartał może być zaliczana na poczet dotacji należnej w kwartale następnym. Wyjątkiem jest nadpłata za dany rok. Ta podlega przekazaniu na rachunek właściwego urzędu wojewódzkiego. I to już w terminie do 20 stycznia 2023 r. Oczywiście każda jednostka musi raportować wojewodom co miesiąc stan wykonania programu dopłat. Ci z kolei raz na kwartał przedstawiają ministrowi finansów zbiorcze rozliczenie dotacji do końca miesiąca następującego po każdym kwartale.
►Czy gmina będzie mogła domagać się rekompensaty, jeśli koszty pracownicze związane z wypłatą nowego dodatku będą wyższe niż środki zabezpieczone na ten cel przez rząd?
Przy ustalaniu wysokości dotacji celowej na realizację wypłat dodatku osłonowego rząd uwzględnił koszty wypłacania odbiorcom dodatku osłonowego w wysokości 2 proc. łącznej kwoty dotacji wypłaconych w gminie. W opinii wielu samorządów wartość ta nie pokrywa kosztów pracy jednostek samorządowych. Wygląda jednak na to, że żadnych dodatkowych środków na ten cel nie będzie i ewentualne wyższe koszty obsługi wniosków JST będą musiały pokryć z własnej kieszeni.
►Czy gmina może zastrzec, że wnioski o dodatek osłonowy składa się wyłącznie drogą elektroniczną?
Oczywiście jest możliwość składania wniosków elektronicznie. Ale trzeba pamiętać, że wniosek elektroniczny musi być uwierzytelniony poprzez ePUAP. System ten sprawdził się w programie 500 plus. Jego beneficjenci są zaprawieni w tej formie komunikacji, a gminy mają już możliwości organizacyjne i doświadczenie w zakresie rozpatrywania wniosków elektronicznych. Jednak trzeba pamiętać, że duża część osób mających prawo do dodatku osłonowego to seniorzy, którzy często nie korzystają z ePUAP. Dlatego nie można ograniczyć składania wniosków tylko do formy elektronicznej. Z myślą o osobach wykluczonych cyfrowo należy umożliwić składanie wniosków w formie papierowej i np. wystawić przed urzędem lub w głównym holu tzw. urny podawcze. Należy też pamiętać o osobach, które przy złożeniu wniosku chcą skorzystać z pomocy pracownika samorządowego. Z racji pandemii wiele samorządów niestety limituje bezpośrednie spotkania z urzędnikami, stąd wnioskujący o dodatek osłonowy powinni zostać wcześniej poinformowani, w jaki sposób mogą się umówić na złożenie wniosku.
►Kto wpisuje w formularzu informacje o dochodzie netto wnioskodawcy z takich źródeł jak umowa o pracę czy własna firma?
To chyba największy problem osób wypełniających wniosek o nowe świadczenie. Jego konstrukcja sugeruje bowiem, że w formularzu jest rubryka do wpisania dochodu, np. na stronie piątej należy wskazać rok wpłaty składek na ubezpieczenie zdrowotne. Przypis nr 9 wyjaśnia, że chodzi tu o wpisanie roku kalendarzowego, w którym osiągnięte dochody stanowić będę podstawę ustalenia przeciętnego miesięcznego dochodu gospodarstwa domowego wnioskodawcy. Wnioskodawca więc szuka rubryki dla tego dochodu, ale jej nie ma. Tymczasem sprawa jest prosta – danych z takich źródeł jak umowa o pracę czy własna firma, czyli opodatkowanych PIT, nie wpisuje wnioskodawca. Ustala je organ przyznający świadczenie, korzystając z dostępu do odpowiednich baz danych.
Za to wnioskodawcy są zobowiązani do podawania informacji o osiągnięciu dochodów nieopodatkowanych w ramach liczącego kilkanaście pozycji katalogu. Chodzi tu np. o świadczenia rodzicielskie, alimenty na rzecz dzieci, stypendia dla bezrobotnych finansowane ze środków Unii Europejskiej lub Funduszu Pracy. Jeżeli taką formę dochodu uzyskało kilku członków gospodarstwa domowego, należy wypełnić oddzielne odpowiednie oświadczenie dla każdej z tych osób.
►Czy gmina może wystawiać zaświadczenie o wysokości przeciętnego miesięcznego dochodu, który uprawnia do dodatku osłonowego?
Tak, stosuje się tu art. 411 ust. 10j–10o oraz 10r ustawy z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1973; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 2269).
Ułatwieniem dla pracy np. ośrodków pomocy społecznej realizujących wypłaty dodatku jest to, że wskazane przepisy wprost regulują kwestię udzielenia przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta upoważnienia do wydawania zaświadczeń. Upoważnieni mogą do tego zostać m.in. zastępcy, pracownicy urzędu gminy, kierownicy ośrodków pomocy społecznej, dyrektorzy centrów usług społecznych. Z kolei na wniosek kierownika ośrodka pomocy społecznej, dyrektora centrum usług społecznych lub innej jednostki organizacyjnej gminy prowadzącej wypłaty dodatku osłonowego do wydawania zaświadczeń mogą zostać upoważnione inne osoby.
►Kto i na jakich warunkach może otrzymać podwyższoną kwotę dodatku osłonowego?
Podwyższony dodatek osłonowy to oczywiście większa korzyść dla wnioskodawcy. Dla przykładu, sześcioosobowa rodzina uprawniona do nowego świadczenia zasadniczo otrzyma 1150 zł. Ale jeżeli głównym źródłem ogrzewania lokalu mieszkalnego jest kocioł na paliwo stałe, kominek, koza, ogrzewacz powietrza, trzon kuchenny, piecokuchnia, kuchnia węglowa lub piec kaflowy na paliwo stałe, zasilane węglem lub paliwami węglopochodnymi, rodzina w nim mieszkująca zyska prawo do dodatku podwyższonego, łącznie wyniesie on w tym przypadku 1437,50 zł. Korzystanie z takiego źródła ciepła musi jednak potwierdzać wpis do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB), o której mowa w art. 27a ust. 1 ustawy z 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 554; ost. zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 1243).
Problem w tym, że – zgodnie ze wskazaną ustawą – na złożenie deklaracji dot. wykorzystywanych w domu źródeł ciepła mieszkańcy mają czas do 1 lipca 2022 r. Data ta nie ma żadnego związku z dodatkiem osłonowym. Dodatkowo, jeśli ktoś złoży taką deklarację w formie pisemnej, to gmina będzie mieć aż sześć miesięcy na wpisanie tych informacji do CEEB (czyli w praktyce do końca tego roku). Wszystko to oznacza, że nawet jeśli mieszkaniec ma węglowe źródło ciepła i o tym formalnie poinformował, może ono nie figurować w centralnej bazie. Co więcej, obecnie dominuje interpretacja przepisów, że samo złożenie wniosku o wpis do CEEB nie daje prawa do podwyższonego dodatku osłonowego. Poza tym składając wniosek o dodatek podwyższony, nie trzeba w tym samym momencie składać deklaracji do CEEB. To są osobne zagadnienia prawne.
Reasumując, zarówno w interesie wnioskodawców, jak i gmin jest, aby deklaracje do CEEB były składane jak najszybciej, niezależnie od daty 1 lipca 2022 r. Inaczej wnioskodawcy nie otrzymają podwyższonego dodatku, a gminy nie zdążą załatwić tych spraw. Gminy mogą informować mieszkańców, jaki jest związek tego wniosku z dodatkiem osłonowym na swoich stronach internetowych.
►Czy osoby żyjące w konkubinacie mogą wnioskować o dodatek osłonowy?
Tak. Także w tym przypadku gminy stosują prawo ochrony środowiska. Artykuł 411 ust. 10j tej ustawy stanowi, że gospodarstwo domowe tworzą:
1) osoba fizyczna samotnie zamieszkująca i gospodarująca (gospodarstwo domowe jednoosobowe), albo
2) osoba fizyczna oraz osoby z nią spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie z nią zamieszkujące i gospodarujące (gospodarstwo domowe wieloosobowe).
Ponieważ przesłanką do otrzymania świadczenia jest pozostawanie w faktycznym związku, wspólne zamieszkiwanie i gospodarowanie bez kryterium pozostawania w związku małżeńskim, dodatek osłonowy obejmuje też osoby żyjące w konkubinacie.
►Wysokość dodatku osłonowego zależy od liczby osób zaliczonych do gospodarstwa domowego. Czy jeżeli po złożeniu wniosku urodzi się w gospodarstwie dziecko, ma to wpływ na wysokość świadczenia?
Nie, narodziny, a także śmierć mające miejsce po złożeniu wniosku o dodatek osłonowy nie mają prawnego znaczenia dla oceny liczby osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego. Liczbę tę określa się na moment złożenia wniosku. Jedyny sposób, aby narodzone dziecko zostało uwzględnione przy obliczeniach wysokości dodatku osłonowego, to złożyć wniosek o jego wypłatę po jego narodzinach. Taką interpretację potwierdził w wyjaśnieniach minister klimatu i środowiska, stwierdzając: „Każdy wniosek będzie rozpatrywany zgodnie ze stanem faktycznym na dzień złożenia wniosku. Jeśli w międzyczasie dojdzie do zmian składu gospodarstwa domowego, nie wpłynie to na wysokość wypłaty kolejnej raty czy też jednorazowej wypłaty”.
Podobna sytuacja jest w przypadku rozpadu rodziny (np. rozwód). Gmina nie ma uprawnień do wstrzymania przelewu do eksmęża będącego wnioskodawcą, bo żona poinformowała gminę o rozpadzie małżeństwa. Dodatek otrzymuje wnioskodawca. Jest on traktowany przez przepisy jako reprezentant danej rodziny. Jak postąpi on z otrzymanymi pieniędzmi, jest już wewnętrzną sprawą rodziny.
►Czy gminy mają obowiązek sprawdzać kwestie własności – kto jest właścicielem nieruchomości?
Nie, nie ma znaczenia, kto jest właścicielem nieruchomości. Dlatego z dodatku osłonowego mogą korzystać najemcy. Także w tej sprawie wypowiedział się minister klimatu i środowiska, interpretując nowe przepisy i wskazując jednoznacznie: „Prawo do dodatku osłonowego nie ma nic wspólnego z własnością czy wynajmowaniem mieszkania. Każda osoba może ubiegać się o dodatek osłonowy, prowadząc gospodarstwo jednoosobowe lub tworząc z innymi osobami gospodarstwo wieloosobowe”.
Jeżeli wniosek o dodatek złoży zarówno właściciel mieszkania, jak i najemca, dojdzie do sytuacji karnej. Właściciel mieszkania musiałby bowiem niezgodnie z prawdą oświadczyć, że mieszka w mieszkaniu zajętym przez najemców. W sprawach o przyznanie i wypłatę dodatku osłonowego obowiązuje zasada, że gdy wniosek o wypłatę dodatku dla gospodarstwa domowego wieloosobowego złoży więcej niż jedna osoba, dodatek ten przyznawany będzie wnioskodawcy, który złożył wniosek jako pierwszy. Nie ma ona zastosowania, gdy wniosek złożyła osoba nieuprawniona.
►Co w sytuacji, gdy w jednej nieruchomości jest kilka gospodarstw domowych? Czy wniosek o dodatek osłonowy może złożyć każde z nich?
Zdarza się to najczęściej wtedy, gdy dwie rodziny mieszkają w jednym domu (np. na odrębnych piętrach domu posiadającego osobne wejście). Jeśli gmina otrzyma dwa wnioski złożone przez dwóch przedstawicieli rodzin z tym samym adresem, to powinna je rozpatrzeć. Nie stosuje się wówczas zasady, że gdy wniosek o wypłatę dodatku osłonowego dla gospodarstwa domowego wieloosobowego złożyła więcej niż jedna osoba, przyznawany jest on temu wnioskodawcy, który zrobił to pierwszy. Dopuszczalne jest nawet przyznanie świadczenia, gdy zamieszkujący w jednej nieruchomości z rodzicami syn tworzy gospodarstwo jednoosobowe. Takie stanowisko w sprawie dotyczącej wypłaty podobnego świadczenia zajęły WSA w Krakowie w wyroku z 19 lutego 2009 r. (sygn. akt III SA/Kr 864/08), czy WSA w Lublinie z 27 listopada 2009 r. (sygn. II SA/Lu 587/09). Sądy te stwierdziły, że cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego są udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu. Wszystkie te elementy powinny być uzupełnione cechami stałości. Tak więc przejściowe pozostawanie na utrzymaniu osoby, z którą się mieszka, nie oznacza jeszcze prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego.
Wyższy dodatek osłonowy przysługuje tylko po wpisie w CEEB
Wyższy dodatek osłonowy przysługuje tylko po wpisie w CEEB

Zobacz również
►Czy cudzoziemiec może otrzymać dodatek osłonowy?
Tak. Jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, dodatek osłonowy przysługuje m.in. cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego w związku z okolicznościami wskazanymi w ustawie o cudzoziemcach lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej. Ustawa o dodatku osłonowym nie zawiera szczególnych rozwiązań dla cudzoziemców w kwestii wykazywania dochodu.
►Czy dodatek osłonowy jest opodatkowany?
Nie, art. 52jc ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; ost. zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1) wprowadził następującą zasadę – „zwolniony jest z podatku dochodowego dodatek osłonowy, o którym mowa w ustawie z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym.”
Współpraca BŁ