Działające na terenie miasta komunalne przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ma coraz większe problemy z poborem opłat od odbiorców wody. Czy w tej sytuacji może ono wprowadzić system przedpłacowy, tak jak robią to firmy energetyczne? Czy potrzebna jest zgoda gminy i w jakiej formie?

Marcin Nagórek, radca prawny
Faktycznie systemy przedpłacowe nie są nowością, jeśli chodzi o dostarczanie energii elektrycznej, gazu czy ciepła. W tym zakresie ustawodawca nawet precyzyjnie sformułował warunki ich stosowania, co ma odzwierciedlenie w art. 6a prawa energetycznego. Zgodnie z nim przedsiębiorstwo na własny koszt może zainstalować przedpłatowy układ pomiarowo-rozliczeniowy służący do rozliczeń za dostarczane paliwa gazowe, energię elektryczną lub ciepło, jeżeli odbiorca:
1) co najmniej dwukrotnie w ciągu kolejnych 12 miesięcy zwlekał z zapłatą za pobrane paliwo gazowe, energię elektryczną lub ciepło albo świadczone usługi przez okres co najmniej jednego miesiąca;
2) nie ma tytułu prawnego do nieruchomości, obiektu lub lokalu, do którego są dostarczane paliwa gazowe, energia elektryczna lub ciepło;
3) użytkuje nieruchomość, obiekt lub lokal w sposób uniemożliwiający cykliczne sprawdzanie stanu układu pomiarowo-rozliczeniowego.
Prawa i obowiązki
Inaczej sprawa ma się jednak z wodą, gdyż na temat zastosowania mechanizmu przedpłacowego w rozliczeniach z nierzetelnymi odbiorcami przepisy milczą. Nic więc dziwnego, że pojawiają się wątpliwości, czy można go stosować. Odpowiadając krótko na pytanie – nie ma przeszkód, by go zastosować, przy czym kluczowe znaczenie mają tu art. 8 i art. 19 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (dalej: u.z.z.w.z.o.ś.). Pierwszy z tych przepisów wskazuje, kiedy można wstrzymać dostawy wody dla odbiorcy, a drugi reguluje kwestie związane z uchwaleniem regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków.
Zgodnie z ww. art. 8 ust. 1 u.z.z.w.z.o.ś. przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne może odciąć dostawę wody lub zamknąć przyłącze kanalizacyjne, jeżeli:
1) przyłącze wodociągowe lub przyłącze kanalizacyjne wykonano niezgodnie z przepisami prawa;
2) odbiorca usług nie uiścił należności za pełne dwa okresy obrachunkowe, następujące po dniu otrzymania upomnienia w sprawie uregulowania zaległej opłaty;
3) jakość wprowadzanych ścieków nie spełnia wymogów określonych w przepisach prawa lub stwierdzono celowe uszkodzenie albo pominięcie urządzenia pomiarowego;
4) został stwierdzony nielegalny pobór wody lub nielegalne odprowadzanie ścieków, to jest bez zawarcia umowy, jak również przy celowo uszkodzonych albo pominiętych wodomierzach lub urządzeniach pomiarowych.
Przy czym ust. 2 art. 3 wskazuje, że zanim dojdzie do zaprzestania dostaw wody lub zamknięcia przyłącza, „przedsiębiorstwo (…), które odcięło dostawę wody z przyczyny, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jest obowiązane do równoczesnego udostępnienia zastępczego punktu poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i poinformowania o możliwościach korzystania z tego punktu”. Nie ulega wątpliwości, że „zastępczym” źródłem poboru może być domowe ujęcie, do którego woda będzie dostarczana dopiero po wniesieniu stosownej opłaty przez jego użytkownika. Jednak zastosowanie systemu przedpłacowego będzie możliwe, jeśli stosowny zapis znajdzie się we wspomnianym już regulaminie dostarczania wody i odprowadzania ścieków, który określa prawa i obowiązki zarówno przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, jak i odbiorców. Zgodnie zaś z art. 19 ust. 1 u.z.z.w.z.o.ś. projekt regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków przygotowuje organ stanowiący JST na podstawie projektów regulaminów opracowanych przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne. Dokument przygotowany przez radę jest następnie przedstawiany organowi regulacyjnemu, a ten nie później niż w terminie miesiąca od dnia doręczenia projektu opiniuje go w zakresie zgodności z przepisami ustawy i wydaje w drodze postanowienia, na które służy zażalenie (ust. 2). Regulamin w formie uchwały jest przyjmowany przez radę gminy i stanowi akt prawa miejscowego (ust. 3 i 4). Przy czym zgodnie z ust. 5 art. 19 u.z.z.w.z.o.ś. regulamin wskazuje nie tylko prawa i obowiązki przedsiębiorstwa/przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnego, lecz także odbiorców, „w tym:
1) minimalny poziom usług świadczonych przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne w zakresie dostarczania wody i odprowadzania ścieków;
2) warunki i tryb zawierania umów z odbiorcami usług;
3) sposób rozliczeń w oparciu o ceny i stawki opłat ustalone w taryfach;
4) warunki przyłączania do sieci;
5) warunki techniczne określające możliwości dostępu do usług wodociągowo-kanalizacyjnych;
6) sposób dokonywania przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne odbioru wykonanego przyłącza;
7) sposób postępowania w przypadku niedotrzymania ciągłości usług i odpowiednich parametrów dostarczanej wody i wprowadzanych do sieci kanalizacyjnej ścieków;
8) standardy obsługi odbiorców usług, w tym sposoby załatwiania reklamacji oraz wymiany informacji dotyczących w szczególności zakłóceń w dostawie wody i odprowadzaniu ścieków;
9) warunki dostarczania wody na cele przeciwpożarowe”.
Użycie w ust. 5 sformułowania „w tym” wskazuje, że rada gminy, przyjmując regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków, może zawrzeć w nim również inne zapisy poza wskazanymi w pkt 1–9. Skoro tak, to nie jest wykluczone wprowadzenie do ww. regulaminu np. zapisów o systemie przedpłatowym.
Są gminy, które już wprowadziły możliwość stosowania na swoim terenie systemów przedpłacowych. Stosowne zapisy, które stanowią integralne elementy składowe regulaminów dostarczania wody, przykładowo brzmią:
  • „§ 14. 1. Przedsiębiorstwo może zainstalować na własny koszt, za zgodą Odbiorcy usług, wodomierz przedpłatowy w sytuacji, kiedy Przedsiębiorstwo jest uprawnione do wstrzymania świadczenia usług w przypadku wskazanym w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy.
2. Wodomierz przedpłatowy jest stosowany do czasu uregulowania przez Odbiorcę usług należności powstałych przed jego zainstalowaniem”.
  • „3. Dostawca może zainstalować u Odbiorcy wodomierz przedpłatowy:
a) na wniosek Odbiorcy;
b) w przypadku gdy odbiorca nie posiada tytułu prawnego do nieruchomości lub lokalu, do którego dostarczana jest woda;
c) w przypadku gdy Odbiorca zalega z płatnościami za zużytą wodę i odprowadzone ścieki”.
Tu wojewoda nie ingerował
Cytowane zapisy nie zostały unieważnione przez wojewodę w trybie postępowania nadzorczego prowadzonego na podstawie art. 91 ustawy o samorządzie gminnym. Brak interwencji ze strony wojewody stwarza domniemanie ich zgodności z prawem, a więc legalne jest ich stosowanie w praktyce.
WAŻNE Gmina może w wyjątkowej sytuacji stosować system przedpłat należności na wodę. Rozwiązania te powinny jednak znaleźć się w regulaminie dostarczania wody i odprowadzania ścieków, który będzie weryfikowany przez właściwego miejscowo wojewodę.
Podsumowując, rada gminy wprowadzając system przedpłatowy w zakresie dostaw wody nie naruszy prawa. Nadal bowiem obowiązuje art. 8 ust. 1 pkt 2 u.z.z.w.z.o.ś., który umożliwia m.in. odcięcie wody dla nierzetelnego odbiorcy. Przy czym przepis ten nakłada także obowiązek udostępnienia przez przedsiębiorstwo wodociągowe zastępczego punktu poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i poinformowania o możliwościach korzystania z tego punktu.
Podstawa prawna
art. 6a ustawy z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 716; ost.zm. 1642)
art. 91 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1372)
art. 8, art. 19 ustawy z 7 czerwca 2011 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2028)