Obniżenie kosztów gospodarki odpadami to główny cel proponowanych w projekcie zmian do ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Przyczyni się do tego podniesiona opłata maksymalna za odpady z firm czy możliwość odejścia od zbiórki odpadów do pięciu pojemników.

Projekt od kilku miesięcy znajduje się na stronach rządowego centrum legislacji, jednak resort w ostatnich dniach wprowadził do niego dwie ważne i jednocześnie kontrowersyjne zmiany. To możliwość dopłacania przez gminy do systemu gospodarki odpadami oraz ograniczenia wysokości opłaty śmieciowej w metodzie od zużycia wody, którą ostatnio wprowadziła m.in. Warszawa.
Przedstawiamy najważniejsze propozycje, które wymuszą kolejne zmiany w gminnych systemach gospodarki odpadami. Większość przepisów miałaby wejść w życie 14 dni po ogłoszeniu nowelizacji w Dzienniku Ustaw. Poza wyjątkami, na które wskazujemy w tabeli.
Czego dotyczą zmiany Jak będzie Jak jest / Cel wprowadzenia zmian
Możliwość dopłacania przez gminy do systemu gospodarki odpadami (zmiana dotyczy art. 6r; dodanie ust. 2da) Rada gminy będzie mogła postanowić, w drodze uchwały, o pokryciu części kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi z dochodów własnych, niepochodzących z opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi w dwóch przypadkach: środki z opłat są niewystarczające do pokrycia kosztów funkcjonowania systemu lub celem jest obniżenie opłat pobieranych od właścicieli nieruchomości. Gminy będą mogły z skorzystać tego przepisu w sytuacjach nadzwyczajnych, np. w przypadku wzrostu cen za zagospodarowanie odpadów, co przekłada się na brak możliwości pokrycia wszystkich kosztów z pobranych od mieszkańców opłat – czytamy w uzasadnieniu do projektu. Obecnie obowiązuje zasada, która wynika z przepisów u.c.p.g., choć nie jest wyrażona w niej wprost, zakłada że system powinien się samobilansować. Oznacza to, że za transport i zagospodarowanie odpadów płacą mieszkańcy, wnosząc opłatę śmieciową, a gmina co do zasady nie może dopłacać do niego z innych źródeł (wyjątkiem są środki pozyskane ze sprzedaży surowców). W praktyce część gmin i tak dopłaca do systemu, jeśli opłaty nie pozwalają na pokrycie kosztów, a gmina nie decyduje się na podwyżki dla mieszkańców.
Indywidualne rozliczenie mieszkańców z segregacji (zmiana polega na dodaniu art. 2a) Deklarację śmieciową będzie mógł składać indywidualnie właściciel lub najemca lokalu w zabudowie wielolokalowej, jeśli gmina zapewni techniczne możliwości identyfikacji odpadów wytwarzanych w poszczególnych lokalach (np. oznakowanie worków i pojemników za pomocą kodów). Gmina o indywidualnym rozliczaniu mieszkańców będzie mogła postanowić w drodze uchwały. Będzie ona mogła dotyczyć wszystkich lub tylko określonych nieruchomości. Przepis miałby wejść w życie 1 stycznia 2022 r. Nie ma możliwości indywidualnego rozliczenia mieszkańców w zabudowie wielolokalowej z segregacji odpadów. Deklaracje śmieciowe składa gminie właściciel lub zarządca nieruchomości, np. zarząd wspólnoty lub spółdzielni, a nie właściciel lokalu. Oznacza to, że ewentualne konsekwencje tego, że ktoś z mieszkańców bloku lub kamienicy nie segreguje śmieci (podwyższona opłata), poniosą wszyscy mieszkańcy.
Stawka maksymalna w metodzie od zużycia wody (zmiana w art. 6j; dodanie ust. 3f) Opłata miesięczna przy stosowaniu metody od zużycia wody w gospodarstwie domowym nie będzie mogła być wyższa niż 7,8 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę. Ten w 2020 r. wyniósł 1919 zł, co oznacza, że obecnie maksymalna opłata wyniesie 149,68 zł. Gminy miałyby czas na dostosowanie swoich uchwał do tego przepisu do 31 grudnia 2021 r. Według resortu rozwiązanie pozwoli uniknąć nieproporcjonalnie dużego obciążania mieszkańców opłatą za gospodarowanie odpadami komunalnymi w tej metodzie. Obecnie stawka maksymalna dotyczy przelicznika za m sześc. zużytej wody, którą może uchwalić gmina. Nie ma określonej opłaty maksymalnej.
Doprecyzowanie przepisów dotyczących metod naliczania opłat śmieciowych (zmiana w art. 6j; nowe brzmienie ust. 2a i 2b) Rada gminy będzie mogła zróżnicować stawki opłat, w zależności od powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego, ilości zużytej wody z danej nieruchomości lub lokalu mieszkalnego, liczby mieszkańców nieruchomości, liczby osób lub ilości zużytej wody w gospodarstwie domowym, odbierania odpadów z terenów wiejskich lub miejskich, a także od rodzaju zabudowy. Doprecyzowano, że można stosować łącznie różne kryteria różnicujące stawki opłaty. Związek międzygminny lub związek metropolitalny będzie mógł dodatkowo stosować kryteria różnicujące stawki opłaty odrębnie dla gmin wchodzących w skład tego związku. Sądy kwestionują możliwość różnicowania stawek w zależności od liczby osób w gospodarstwie domowym. Nie ma przepisu, jakiego rodzaju powierzchnia lokalu stanowi podstawę naliczania opłaty (czy ma to być tylko powierzchnia użytkowa).
Odbiór bioodpadów (zmiana: w art. 3 po ust. 2c dodano ust. 2d) Gmina nie będzie musiała odbierać odadów z nieruchomości, której właściciel zadeklarował, że kompostuje odpady w przydomowym kompostowniku i korzysta z tego tytułu z ulgi, a w gminnym regulaminie przewidziano zwolnienie z posiadania pojemnika lub worka na te odpady. Przepis dotyczy zabudowy jednorodzinnej. Nie ma przepisów, które zwalniałyby gminę z odbioru bioodpadów, nawet jeśli właściciel nieruchomości sam je kompostuje.
Stawki maksymalne: nieruchomości niezamieszkane (zmiana w art. 6k ust. 2a pkt 5) Gmina, która zdecyduje się odbierać odpady z nieruchomości niezamieszkanych, czyli m.in. z firm i instytucji, będzie mogła pobrać opłatę maksymalnie w wysokości 1,3 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę (w 2020 r. to 1919 zł) za pojemnik lub worek, o pojemności 120 litrów. Opłaty dla pozostałych pojemności mają być obliczane proporcjonalnie. Oznacza to, że opłata za 120 litrów wyniosłaby ok. 24,9 zł, a za 1100 litrów – ok. 228,6 zł. Obecnie obowiązują dwie stawki maksymalne: 3,2 proc. przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę ogółem w przypadku pojemnika 1100 litrów, czyli nieco ponad 61,4 zł lub 1 proc. za worek o pojemności 120 litrów, czyli 19,19 zł. W związku z niskimi stawkami, które nie pozwalają na pokrycie kosztów, część gmin wyłączyła ze swoich systemów nieruchomości niezamieszkane.
Włączanie do systemu gminnego nieruchomości niezamieszkanych (zmiana: w art. 6c po ust. 3 dodaje się ust. 3a–3d) Jeśli gmina zdecyduje o włączeniu nieruchomości niezamieszkanych do systemu, ich właściciele zostaną do niego wpisani. Będą mieli 30 dni na złożenie wójtowi burmistrzowi lub prezydentowi miasta oświadczenia, jeśli nie chcą, aby to gmina organizowała dla danej nieruchomości odbiór i zagospodarowanie odpadów. Jeśli gmina zdecyduje, że będzie odbierać odpady z nieruchomości niezamieszkanych, jej właściciel przystępuje do zorganizowanego przez gminę systemu dobrowolnie na podstawie pisemnej zgody. Gminy sygnalizują, że przyczynia się to do braku stabilności systemu.
Możliwość odejścia od selektywnej zbiórki w podziale na pięć pojemników (papier, szkło, metale i tworzywa sztuczne, bioodpady, odpady zmieszane) (zmiana polega na dodaniu art. 4b i art. 4ba) 1 stycznia 2022 r. Gmina będzie mogła łącznie zbierać odpady z tworzyw sztucznych, metali, opakowania wielomateriałowe oraz szkło, jeśli indywidualną decyzję w tej sprawie wyda minister klimatu. Częściowe odstępstwo od zasad selektywnej zbiórki odpadów będzie możliwe, jeśli zostaną spełnione łącznie co najmniej trzy z warunków: łączne zbieranie tych frakcji nie wpłynie na możliwość poddania surowców recyklingowi, selektywna zbiórka tych frakcji nie przynosi wyniku najlepszego dla środowiska, ich selektywna zbiórka nie jest technicznie wykonalna, biorąc pod uwagę dobre praktyki zbierania odpadów komunalnych, zbiórka selektywna tych frakcji oznacza nieproporcjonalnie wysokie koszty ekonomiczne. Odstępstwo będzie mogło dotyczyć całej gminy lub jej części. Zezwolenie będzie wydawane na wniosek wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Decyzja zostanie cofnięta, jeżeli gmina nie osiąga odpowiednich poziomów recyklingu. Brak możliwości odejścia od pięciopojemnikowego systemu zbiórki odpadów komunalnych. Niektóre samorządy sygnalizują, że łączna zbiórka wybranych frakcji umożliwiłaby im na obniżenie kosztów odbioru odpadów. Gminy te zaznaczają, że mają możliwość ich efektywnego oddzielania w instalacjach.
Domki letniskowe (zmiana w art. 6j ust. 3b) Doprecyzowano, że roczna opłata ryczałtowa jest naliczana od każdego domku letniskowego na nieruchomości. Poza tym rada gminy będzie mogła nałożyć na właścicieli nieruchomości z domkiem letniskowym opłatę za pojemnik odpadów (czyli tak, jak w nieruchomościach niezamieszkanych). Opłata będzie mogła być pobierana tylko za okresy korzystania z domku. Przepisy są nieprecyzyjne w odniesieniu do nieruchomości, na których może znajdować się kilka domków letniskowych. Nie ma też możliwości uwzględnienia okresów, gdy domki nie są wykorzystywane.
Odbiór pojemników – doprecyzowanie (zmiana w art. 6j; uzupełnienie ust. 3) Deklarowana liczba pojemników będzie rozumiana jako iloczyn liczby pojemników przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz liczby ich opróżnień w okresie miesiąca. W przypadku części nieruchomości odpady z tego samego pojemnika są odbierane kilka razy w miesiącu. Rodzi to wątpliwości przy rozliczeniach.
PSZOK-i (zmiana w art. 45 ust. 1 pkt 11 ustawy o odpadach; t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 779 ze zm.) Z obowiązku uzyskania zezwolenia na zbieranie odpadów lub na przetwarzanie odpadów zwalnia się PSZOK prowadzony samodzielnie przez gminę lub wspólnie z inną gminą lub gminami. Zmiana wynika z wątpliwości interpretacyjnych odnoszących się do samodzielnego prowadzenia punktu przez gminę.
Sprawozdania gmin do marszałka województwa i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska oraz analiza stanu gospodarki odpadami (zmiany w art. 9q; w ust. 3 dodaje się pkt 7 oraz w art. 9tb, dodanie punktów 8 i 9) Gminy w sprawozdaniach będą raportować o masie odpadów komunalnych, które zostały przekazane do składowania lub termicznego przekształcenia (spalenia) oraz o udziale odpadów przekazanych do spalarni w stosunku do odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gminy. Przepis miałby wejść w życie 1 stycznia 2022 r. W analizie stanu gospodarki odpadami wójt, burmistrz, prezydent miasta mają podawać uzyskane poziomy recyklingu i przekazanych do spalenia. Zmiany mają zapewnić monitorowanie przez gminy (oraz marszałków województw) masy odpadów komunalnych, które zostały przekazane do składowania lub termicznego przekształcania.©℗