Realizacja zajęć w formie online nie zwalnia bowiem nauczyciela z obowiązku dbałości o bezpieczeństwo uczniów, a placówki oświatowej z odpowiedzialności za następstwa zdarzeń wynikających z zaniedbania tych obowiązków. Wygląda jednak na to, że bywają z tym problemy

Choć uczniowie wracają już do szkół, dyrektorzy placówek jeszcze długi czas będą się zmagać ze skutkami pandemii, która wymusiła zmianę formy kształcenia. I nie chodzi tylko o pogarszanie się kondycji psychicznej dzieci czy zmęczenie nauczycieli, lecz także o koszty, jakie trzeba będzie ponieść za nieprzemyślane zachowania pedagogów na lekcjach online. Problematyczne okazywały się przede wszystkim zajęcia wychowania fizycznego w domach uczniów, podczas których dochodziło do wypadków dzieci lub zniszczenia domowych sprzętów i w efekcie szkoły zaczęły zmagać się z roszczeniami rodziców. Przykładów tego typu sytuacji jest wiele, my podajemy jeden, dotyczący zajęć wychowania fizycznego w szkole podstawowej. Otóż nauczyciel polecił uczniom szóstej klasy przeskakiwać przeszkody o ustalonej wysokości. Sam zamierzał śledzić realizację zadania przez kamerę komputera. Niestety jedno dziecko w trakcie ćwiczeń przewróciło się i wraz z przeskakiwaną przeszkodą wpadło na laptop, którego używało w trakcie zajęć. W związku z uszkodzeniem sprzętu rodzice ucznia zgłosili sprawę dyrektorowi szkoły, domagając się wyciągnięcia konsekwencji wobec nauczyciela, a także zapłaty za zniszczony sprzęt. Placówka – jak wynika z analizy przepisów – raczej będzie musiała pokryć szkody.
Forma zajęć a bezpieczeństwo
Realizacja zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, a więc w tzw. formie zdalnej, oznacza, że ich uczestnicy są rozproszeni, na ogół przebywając w miejscach swego zamieszkania. Nie oznacza to jednak, że szkoła jest całkowicie zwolniona z obowiązki dbałości o bezpieczny przebieg tych zajęć. W związku z wprowadzeniem szczególnych rozwiązań organizacyjnych w oświacie nie zawieszono bowiem obowiązywania przepisów rozporządzenia ministra edukacji narodowej w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Tymczasem par. 2 tego akty wykonawczego przewiduje, że dyrektor zapewnia bezpieczne i higieniczne warunki pobytu w szkole lub placówce, a także bezpieczne i higieniczne warunki uczestnictwa w zajęciach organizowanych przez szkołę lub placówkę poza obiektami należącymi do tych jednostek.
Co więcej, w par. 1 pkt 7 lit. f rozporządzenia ministra edukacji narodowej w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 wskazano, że w tym okresie dyrektor placówki odpowiada za organizację realizacji zadań swojej jednostki, w tym zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość lub innego sposobu ich realizacji. W szczególności we współpracy z nauczycielami ustala semestrowy tygodniowy zakres treści nauczania z zajęć wynikających z ramowych planów nauczania dla poszczególnych typów szkół do zrealizowania w poszczególnych oddziałach klas oraz tygodniowy zakres treści nauczania z zajęć realizowanych w formach pozaszkolnych, uwzględniając m.in. konieczność zapewnienia bezpieczeństwa wynikającego ze specyfiki realizowanych zajęć.
Katalog obowiązków
Jest oczywiste, że zajęcia realizowane w systemie zdalnym różnią się od tych prowadzonych w formie tradycyjnej, a przeprowadzenie niektórych lekcji jest w praktyce trudne do zrobienia. Powoduje to, że nauczyciele takich przedmiotów jak wychowanie fizyczne muszą się wykazywać nie lada kreatywnością, by uniknąć zarzutu fikcyjności zajęć. Mimo tych uwarunkowań nie ma jednak podstaw, by twierdzić, że jakiejkolwiek zmianie uległa zawartość katalogu podstawowych obowiązków nauczyciela określonego w art. 6 Karty nauczyciela, a zwłaszcza w par. 1 tego przepisu, który stanowi, że „nauczyciel obowiązany jest rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę”. W konsekwencji trzeba więc przyjąć, że również w przypadku realizacji zajęć w formie zdalnej nauczyciel jest obowiązany do takiego właśnie postępowania.
Wina w nadzorze
Oczywiście faktyczne możliwości oddziaływania nauczyciela, jego reakcje na to, co robią uczniowie uczestniczący w zajęciach na odległość, są znacznie mniejsze niż w przypadku realizacji zajęć stacjonarnych – w bezpośrednim kontakcie z uczniami – niemniej jednak nie można uznać, że nauczyciel na nic nie ma wpływu i w związku z tym nie można mu przypisać winy w przypadku zaistnienia zdarzeń skutkujących powstaniem szkody na osobie czy też w mieniu w oparciu o normy prawa cywilnego, zwłaszcza przez wzorzec winy w nadzorze. Kodeks cywilny w art. 427 przewiduje bowiem, że „kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można”.
Pomimo obiektywnych ograniczeń dotyczących faktycznych możliwości sprawowania nadzoru w warunkach zajęć zdalnych trudno jest zgodzić się z tym, że w opisywanym wyżej przypadku nauczyciel w-f dochował należytej staranności. Planując zajęcia, dobierając zestaw ćwiczeń, powinien mieć na uwadze, że niezależnie od miejsca prowadzenia lekcji przepisy rozporządzenia w sprawie bhp w szkole przewidują, że ćwiczenia są prowadzone z zastosowaniem metod i urządzeń zapewniających pełne bezpieczeństwo ćwiczących (par. 31 ust. 3). Ponadto prowadzący zajęcia powinien zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestniczenia w grach i zabawach (par. 31 ust. 7). W opisanej sytuacji zestaw ćwiczeń gimnastycznych był źle dobrany, nie trzeba bowiem specjalnej wiedzy, by założyć, że skoki przez wysokie przeszkody nie są ćwiczeniami, które mogą być wykonywane bezpiecznie w warunkach domowych.
Nauczyciel wychowania fizycznego powinien zdawać sobie sprawę, że w takich warunkach nie będzie mógł w żaden sposób zapewnić nadzoru nad bezpiecznym wykonywaniem zaleconego ćwiczenia. Tymczasem uczeń pozostający w stosunku zależności był zobowiązany do wykonywania ćwiczeń zaleconych przez nauczyciela. To zaś powoduje, że to wuefista ponosi odpowiedzialność z tytułu naruszenia obowiązków dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa uczniom. Warto w tym miejscu przypomnieć, że naruszenie wskazanych obowiązków może skutkować dla nauczyciela odpowiedzialnością dyscyplinarną, gdyż według art. 75 ust. 1 Karty nauczyciela nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6.
Naprawienie szkody
Ponieważ w opisanym przypadku naruszenie przez nauczyciela obowiązków z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa doprowadziło do zdarzenia, którego skutkiem była szkoda w mieniu (zniszczenie laptopa), szkoła zatrudniająca pegagoga jest zobowiązana do jej naprawienia. Jak stanowi bowiem art. 120 par. 1 kodeksu pracy, w razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. [ramka]
A jeśli dojdzie do wypadku
Odpowiedzialność szkoły dotyczyć może nie tylko naprawienia szkód materialnych, ale także szkód na osobie. Podczas zajęć zdalnych organizowanych przez szkołę może przecież dojść do wypadku, w następstwie którego uczeń może doznać urazu. Gdyby w analizowanym przykładzie doszło do skręcenia lub złamania nogi czy ręki, placówka oświatowa zgodnie z przepisami w sprawie bhp w szkole powinna wdrożyć postępowanie powypadkowe przy uwzględnieniu oczywiście ograniczeń faktycznych związanych choćby z tym, że nauczyciel nie jest w miejscu uczestnictwa ucznia w zajęciach i nie może podjąć się bezpośrednio udzielania pierwszej pomocy. W tym miejscu warto jeszcze dodać, że nauczyciel, który zauważył wypadek z udziałem ucznia w trakcie zajęć zdalnych, powinien powiadomić o tym zdarzeniu rodziców ucznia, a także dyrektora placówki. Z kolei dyrektor w dalszej kolejności powinien powołać zespół powypadkowy, którego zadaniem jest przeprowadzenie właściwego postępowania powypadkowego. ©℗
Przy czym w przypadku wypłacenia przez szkołę odszkodowania za zniszczony sprzęt placówka może skierować roszczenia względem nauczyciela – jako swojego pracownika – na podstawie art. 120 par. 2 k.p. Zgodnie z tym przepisem pracownik ponosi odpowiedzialność przewidzianą w przepisach rozdziału I działu piątego kodeksu pracy wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej.
Dr Patryk Kuzior, adiunkt w Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej
Placówka oświatowa odpowiada za realizację zadań niezależnie od formy, w jakiej są one prowadzone. Jeśli podczas zajęć online dojdzie do zniszczenia sprzętu komputerowego ucznia z winy nauczyciela, podmiot zatrudniająca nauczyciela musi naprawić szkodę.
Podstawa prawna
art. 6 pkt 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215, ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 4);
art. 427 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 2320);
art. 120 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320; ost.zm. Dz.U. z 2018 r. poz. 2432);
par. 2, par. 31 ust. 3 i 7, par. 40–52 rozporządzenia ministra edukacji narodowej i sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1604);
par. 1 pkt 7 lit. f rozporządzenia ministra edukacji narodowej z 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493, ost.zm. Dz.U. z 2021 r. poz. 681).