Dodatkowe przesłanki, które mają pozwolić dorosłemu dziecku uchylić się od płacenia za pobyt wyrodnego rodzica w domu pomocy, mogą pomóc w rozwiązaniu problemu, ale tylko pozornie
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS) proponuje rozszerzenie katalogu sytuacji, w których dorosła osoba nie będzie musiała płacić za pobyt rodzica w domu pomocy społecznej (DPS), jeśli w dzieciństwie zachowywał się w stosunku do niej w sposób rażąco naganny. O zmianę przepisów od dawna apelowali sami zainteresowani oraz rzecznicy: praw obywatela i praw dziecka. Problem w tym, że zdaniem ekspertów nowe regulacje nie spełniają tych oczekiwań, bo mogą dotyczyć niewielkiej grupy zobowiązanych do płacenia.
Martwe prawo
Zgodnie z art. 64a ustawy z 12 marca 2014 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1769 ze zm. ) osoba, którą rodzic w dzieciństwie np. maltretował, porzucił i w ogóle nie utrzymywał kontaktów czy nie płacił na jej utrzymanie alimentów, może po jego umieszczeniu w DPS złożyć wniosek o zwolnienie z ponoszenia kosztów z tym związanych. Musi jednak spełnić dodatkowy warunek, a mianowicie przedstawić orzeczenie, że sąd pozbawił wyrodnego opiekuna władzy rodzicielskiej. W praktyce mało która osoba dysponuje takim wyrokiem. Jak pisaliśmy we wrześniu w DGP, ze zwolnienia z opłat na podstawie takich orzeczeń skorzystało zaledwie trzy osoby.
Aby było to łatwiejsze, resort pracy proponuje modyfikację art. 64 ustawy o pomocy społecznej. Obecnie zawiera on fakultatywne przesłanki, na podstawie których gmina może wydać decyzję o całkowitym lub częściowym odstąpieniu od opłaty. Do tego przepisu mają być wpisane dwie nowe okoliczności. Pierwsza dotyczy przypadków, gdy zobowiązany do płacenia przebywał w pieczy zastępczej, a kierowany lub przebywający w placówce rodzic miał ograniczoną względem niego władzę rodzicielską (będą z tego mogli skorzystać również zobowiązani do płacenia wnukowie). Marek Michalak, rzecznik praw dziecka (RPD), zwraca uwagę, że powiązanie ze sobą tych dwóch warunków pozostaje w sprzeczności z realiami możliwych sytuacji rodzinnych. Wskazuje, że nie zawsze, gdy opiekun miał ograniczaną władzę rodzicielską, dziecko trafiało do pieczy zastępczej. Często nie było takiej potrzeby, zwłaszcza gdy drugi z rodziców właściwie wywiązywał się ze swoich obowiązków. W efekcie może to spowodować, że osób, które będą jednocześnie spełniać obydwa wymogi, będzie niewiele.
Oddalony pozew
Wątpliwości dotyczą również drugiej z nowych przesłanek, które po wejściu w życie nowelizacji (ma to nastąpić po 30 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw) mają zwalniać z odpłatności. Przewiduje ona możliwość uchylenia się od ponoszenia kosztów, jeśli osoba ma wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej lub umieszczonej w DPS. W tym przypadku kłopotliwe może być przedstawienie takiego orzeczenia. – Bo wymaga, żeby rodzic, który w przeszłości krzywdził dziecko, wystąpił teraz o ustalenie alimentów, a sąd mając na uwadze to, że żądanie ich jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, odmówił przyznania wsparcia – podkreśla Paweł Maczyński, wiceprzewodniczący Polskiej Federacji Związkowej Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej.
Dodaje, że aby ten przepis nie stał się martwym prawem, tak samo jak obowiązujący art. 64a ustawy, niezbędne byłoby wprowadzenie takiego rozwiązania, które pozwalałoby dorosłemu dziecku inicjować w sądzie postępowanie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego.
Z kolei zdaniem RPD przy tak brzmiącej przesłance konieczne byłoby nałożenie na kierownika ośrodka pomocy społecznej obowiązku wnoszenia powództwa na rzecz osoby kierowanej lub przebywającej w DPS i do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy zawieszenia postępowania w sprawie ustalenia opłaty.
– W naszej ocenie potrzebna jest o wiele dalej idąca zmiana przepisów i powinna ona obejmować sam art. 64a – stwierdza Renata Górna z OPZZ.
Dodaje, że związek przygotowuje swoją opinię do projektu i na pewno będzie w niej postulował uwzględnienie jeszcze większej liczby przypadków, gdy możliwe będzie uchylenie się od opłaty, m.in. jeśli w przeszłości miało miejsce uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów przez rodzica lub został on skazany wyrokiem sądowym za przestępstwo wobec dziecka, np. przemoc.
Etap legislacyjny
Konsultacje projektu ustawy
