Nawiezienie mas ziemi może być przyczyną naruszenia stanu wód. Kiedy wójt wszczyna postępowanie?

Zgodnie z art. 234 ust. 1–3 prawa wodnego (dalej: p.w.) właściciel gruntu, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, nie może:

1) zmieniać kierunku i natężenia odpływu znajdujących się na jego gruncie wód opadowych lub roztopowych ani kierunku odpływu wód ze źródeł ze szkodą dla gruntów sąsiednich;
2) odprowadzać wód oraz wprowadzać ścieków na grunty sąsiednie.
Na właścicielu gruntu ciąży obowiązek usunięcia przeszkód oraz zmian w odpływie wody, powstałych na jego gruncie na skutek przypadku lub działania osób trzecich, ze szkodą dla gruntów sąsiednich.

Kiedy wkracza gmina

Jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z urzędu lub na wniosek, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, ustalając termin wykonania tych czynności.

Powyższe stanowisko jest prezentowane w orzecznictwie sądów administracyjnych, np. w wyroku WSA w Krakowie z 10 kwietnia 2025 r. (sygn. akt II SA/Kr 81/25). NSA nie podzielił poglądu wójta i SKO, a także WSA, że nawiezienie mas ziemnych nie może być przyczyną naruszenia stanu wód.

Orzeczenie to zapadło na gruncie następującego stanu faktycznego: na działkę zostały nawiezione masy ziemi. Właścicielka działki sąsiedniej zwróciła się do wójta, gdyż jej zdaniem spowodowało to zalewanie jej nieruchomości. Wójt jednak odmówił nakazania przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania urządzeń zapobiegających szkodom na działce wnioskodawczyni. Argumentował to tym, że zalewanie terenu przez nawiezioną glinę, zatkanie przepustu, zanieczyszczenie zbiornika wodnego, nadmierne zawilgocenie terenu nie były wynikiem zmiany stanu wody na gruncie rozumianym w kontekście art. 234 p.w. SKO, oddalając odwołanie wnioskodawczyni, dodało że nawiezienie mas ziemi nie stanowi „zmiany w stosunkach wodnych na gruncie”, a zatem nawet jego ewentualne ustalenie nie mogłoby doprowadzić do wydania decyzji w trybie art. 234 ust. 3 p.w. SKO wskazało, że bezprawne nawiezienie mas ziemnych na nieruchomość bez zgody właściciela może stanowić:
1) naruszenie własności w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą (art. 222 par. 2 Kodeksu cywilnego; dalej: k.c.) – co stanowi przesłankę roszczenia negatoryjnego właściciela (czyli o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń), a także:
2) wyrządzenie właścicielowi szkody z winy naruszyciela (art. 415 k.c.) – co stanowi przesłankę roszczenia o naprawienie szkody.

Uwaga! Roszczenia te mają jednak wyraźnie charakter cywilnoprawny, a nie administracyjnoprawny i podlegają rozpatrzeniu oraz ewentualnej ochronie na drodze powództwa przed sądem powszechnym, a nie w trybie administracyjnym wskazanym w art. 234 ust. 3 p.w.

Stanowisko WSA: jakie obowiązki ma gmina w przypadku naruszenie stosunków wodnych?

WSA w Krakowie uchylił decyzje obydwu instancji. Wytknął SKO niepełne wyjaśnienie stanu faktycznego, a ponadto nie zgodził się z oceną prawną. W uzasadnieniu wyroku wyjaśnił, że w ramach postępowania administracyjnego obowiązkiem organu jest w pierwszej kolejności ustalenie, czy doszło do zmiany stosunków wodnych na gruncie. W tym celu należy ustalić m.in.:

• jaki był stan badanych nieruchomości przed kwestionowanymi działaniami właściciela nieruchomości sąsiedniej (stan wyjściowy),
• jaki jest stan nieruchomości aktualnie,
• kiedy nastąpiła zmiana i na czym polegała,
• jakie były ustabilizowane stosunki wodne przed zmianą i jaki po jej dokonaniu,
• czy dokonana zmiana jest szkodliwa dla gruntów sąsiednich.

Uwaga! Wójt, burmistrz lub prezydent miasta powinien ustalić, czy pomiędzy konkretnym działaniem właściciela jednej nieruchomości powodującym zmiany w stosunkach wodnych a stwierdzoną szkodą na innych gruntach istnieje związek przyczynowo-skutkowy.

Czym jest zmiana stanu wód według prawa wodnego

NSA przypomniał, że charakterystykę zmian stanu wody na gruncie, które uzasadniają podjęcie działań administracyjnych na podstawie art. 29 ust. 3 Prawa wodnego z 2001 r. przedstawił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 28 września 2017 r. (sygn. akt II OSK 159/16). Wypowiedź ta zachowuje aktualność i na tle obecnie obowiązującego art. 234 ust. 3 p.w. Zdaniem NSA zalicza się tu „takie działania, które ingerują w naturalny stan wody na danym terenie związany z jego ukształtowaniem, warunkami przyrodniczymi czy też hydrologicznymi. Działaniem takim jest między innymi wykonanie przeszkody w odpływie wody opadowej z terenów sąsiednich zgodnie z naturalnym kierunkiem odpływu, np. zasypanie zagłębienia, którym dotychczas spływała z terenów wyżej położonych lub podwyższenie terenu uniemożliwiające spływ wody. Także spowolnienie spływu wody z gruntów spowodowane podwyższeniem terenu sąsiedniej działki stanowi jedną ze zmian stosunków wodnych na gruncie, o którym mowa w art. 29 Prawa wodnego z 2021 r. Również roboty budowlane takie jak niwelacja terenu, podniesienie rzędnej terenu, wprowadzenie systemu drenażowego wokół budynku, czy też samo wybudowanie fundamentów może powodować zmiany stanu wody na gruncie, jeżeli ich efektem będzie zmiana naturalnego, dotychczasowego kierunku odpływu wód opadowych, naruszenie istniejącego systemu drenażowego, czy też przecięcie kierunku migracji wód podziemnych”.

Natomiast w wyroku WSA w Krakowie z 30 stycznia 2024 r. (sygn. II SA/Kr 1553/23) zmiana stanu wody na gruncie ujęta została jako „każde działanie, którego efektem jest zmiana ilościowa wody (zwiększenie się bądź zmniejszenie ilości wody na gruncie) oraz zmiana w zakresie jej przepływu przez grunt. Jest to takie działanie, które ingeruje w naturalny stan wody na danym terenie związany z jego ukształtowaniem, warunkami przyrodniczymi i hydrologicznymi. Zmiana ta może polegać na zmianie kierunku odpływu znajdującej się na gruncie wody opadowej i roztopowej bądź kierunku odpływu ze źródeł poprzez np. wykonanie przeszkody w odpływie wody opadowej z terenów sąsiednich zgodnie z naturalnym kierunkiem odpływu, nawiezienie ziemi w celu podwyższenia terenu, usunięcie ziemi w celu obniżenia terenu, wykopanie rowu, zasypanie istniejącego rowu, utwardzenie powierzchni działki kostką brukową, wzniesienie murowanego ogrodzenia, czy wykopanie studni i pobór z niej takiej ilości wody, która spowoduje obniżenie poziomu lustra wody na gruntach sąsiednich. Należy też zauważyć, że zastosowanie przytoczonego przepisu nie jest uzależnione od tego, czy szkoda nastąpiła w wyniku działania legalnego czy nielegalnego'.
Mając powyższe na uwadze NSA nie podzielił poglądu organów, że nawiezienie mas ziemnych nie może być przyczyną naruszenia stanu wód w rozumieniu art. 234 p.w..

Jakie działania powinien podjąć wójt lub burmistrz w przypadku naruszenia stanu wód?

Dodatkowo WSA wyjaśnił, że ochronę własności realizuje nie jedno roszczenie, ale wiele roszczeń o różnym charakterze prawnym i przedmiocie żądania (art. 222 k.c., art. 224–225 k.c.). W przypadku szkodliwego wpływu zmiany stanu wody na nieruchomość, w wyniku bezprawnego działania właściciela gruntu sąsiedniego, w grę wchodzi roszczenie negatoryjne, określone w art. 222 par. 2 k.c., o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Jednym ze sposobów przywrócenia stanu zgodnego z prawem jest przywrócenie stanu poprzedniego. Sprawy o ochronę własności są sprawami cywilnymi (art. 1 k.p.c.), w których zasadą jest dopuszczalność drogi sądowej (art. 2 par. 1 k.p.c.). Jednakże, zgodnie z art. 2 par. 3 k.p.c. mogą być przekazane przez przepisy szczególne do właściwości innych organów.

Uwaga! Takim przepisem szczególnym jest art. 234 ust.3 p.w., zgodnie z którym, jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z urzędu lub na wniosek, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom, ustalając termin wykonania tych czynności.

Pogląd ten został wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z 27 czerwca 2007 r. (sygn. III CZP 39/07), wydanej na gruncie tożsamego z aktualnie obowiązującym – art. 29 ust. 3 prawa wodnego z 2001 r., która zachowała aktualność również w stanie prawnym obecnie obowiązującym. Sąd Najwyższy stwierdził, że jedynie w sytuacji, gdy „roszczenie negatoryjne o przywrócenie stanu zgodnego z prawem przybiera inną postać niż żądanie przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania urządzeń zapobiegających szkodom, to takie roszczenie powinno być dochodzone w postępowaniu sądowym”. ©℗