W 2015 r. domy aukcyjne oraz galerie sztuki zaczęły otrzymywać od Związku Polskich Artystów Plastyków wezwania do udzielenia na podstawie art. 105 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. (Dz.U. z 1994 r. nr 24 poz. 83 ) informacji o dokonanych odsprzedażach dzieł plastycznych w ostatnich dziesięciu latach.
Jest to pokłosie implementacji dyrektywy nr 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki. W art. 9 przyznała ona autorom oraz ich spadkobiercom prawo do żądania od sprzedawców, kupujących, pośredników czy osób zawodowo działających na rynku dzieł sztuki przekazywania informacji, które mogą być niezbędne w celu zabezpieczenia wypłat honorariów autorskich z tytułu odsprzedaży.
Jest to rozwiązanie niezwykle korzystne, gdyż droit de suite (tak powszechnie określa się prawo twórcy do otrzymywania procentowego wynagrodzenia od ceny jego dzieła odsprzedawanego kolejnemu właścicielowi) do czasu wprowadzenia dyrektywy było w większości państw europejskich instytucją martwą. Niemożność uzyskania informacji o kwocie, za jaką dzieło sztuki zostało odsprzedane, uniemożliwiała autorowi dochodzenie należnego mu wynagrodzenia.
Regulacja unijna znalazła swój wyraz w art. 19 3 ust. 3 prawa autorskiego (dalej: PrAut). Artykuł ten został wprowadzony do ustawy nowelą z 6 maja 2006 r (Dz.U. z 2006 r. nr 66 poz. 474). Zgodnie z jego treścią twórca utworu plastycznego, określonego w art. 19 ust. 1 i art. 19 1 PrAut, oraz jego spadkobiercy mogą żądać „udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia należnego wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza lub rękopisu utworu przez okres trzech lat”. Do powyższych informacji należeć będą z pewnością: data sprzedaży, uzyskana przez sprzedawcę kwota, dokumenty księgowe związane z przeprowadzeniem transakcji. Artykuł 105 ust. 2 PrAut przyznaje natomiast roszczenie informacyjne jeszcze jednemu podmiotowi – organizacji zbiorowego zarządzania, która może domagać się danych oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia wysokości dochodzonych przez nią wynagrodzeń i opłat. Wątpliwość budzi jednak kwestia przedawnienia roszczenia OZZ. Roszczenie z art. 19 3 ust. 3 PrAut jest obwarowane trzyletnim terminem przedawnienia, zaś roszczenie informacyjne organizacji zbiorowego zarządzania, wynikające z art. 105 ust. 2 PrAut, terminem dziesięcioletnim. Pytania, jakie się więc nasuwa, to czy przypadkiem organizacje zbiorowego zarządzania nie posiadają szerszych uprawnień od samych autorów? Czy też może również OZZ dotyczy termin trzyletni?
Podczas poszukiwania odpowiedzi można się posiłkować stanowiskiem doktryny dotyczącym relacji art. 49 PrAut (roszczenie informacyjne w związku z naruszeniem majątkowych praw autorskich) i art. 105 ust. 2 PrAut. Zdaniem J. Barty i R. Markiewicza („Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz”, red. J. Barta, R. Markiewicz, 2011, s. 526) są to dwa zupełnie inne roszczenia. Mogłoby to sugerować, że roszczenie informacyjne autora wynikające z art. 19 ust. 3 PrAut przedawnia się po trzech latach, a roszczenie OZZ wynikające z art. 105 ust. 2 PrAut, jako roszczenie majątkowe o charakterze niepieniężnym – po dziesięciu. Zakres roszczenia informacyjnego OZZ, wynikający z art. 105 ust. 2 PrAut jest szerszy, ma zastosowanie do wszystkich roszczeń informacyjnych przysługujących autorom, tj. z art. 19 3 , art. 47, art. 80 ust. 1 pkt 2 PrAut oraz roszczeń dochodzonych przez organizacje w zakresie ich właściwości, np. dochodzenie należności z tytułu opłat licencyjnych od sklepów, barów, restauracji itd.
Różnice pomiędzy roszczeniem informacyjnym OZZ a roszczeniem informacyjnym autorów trafnie ujął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 października 2011 r. (sygn. akt P 18/09). Stwierdził, że uprawnienie określone w art. 105 ust. 2 ustawy wykracza poza roszczenie informacyjne przysługujące samemu twórcy, określone w art. 47, skoro zadaniem OZZ jest zarządzanie powierzonymi jej prawami autorskimi lub pokrewnymi i ich ochrona. Artykuł 105 ust. 2 PrAut pełni funkcję generalnej klauzuli dotyczącej roszczeń informacyjnych przysługujących OZZ w zakresie wszelkich wynagrodzeń określonych w ustawie, należnych podmiotom wskazanym w art. 104 ust. 1 PrAut.
Z analizy linii orzeczniczej sądów wyłania się jednocześnie ważne spostrzeżenie, że roszczenie informacyjne OZZ każdorazowo rozpatrywane jest przez pryzmat roszczenia informacyjnego autora i co do zasady nie przyznaje się organizacjom większych uprawnień niż te, które posiadają podmioty praw autorskich i praw pokrewnych (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 30 stycznia 1997 r., sygn. akt I ACz 1001/96, oraz postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 29 kwietnia 1997 r., sygn. akt I ACz 307/97).
Oznacza to, że roszczenie informacyjne OZZ nie ma jednolitego charakteru, a jego zakres, treść, jak również termin przedawnienia uzależnione są od tego, czy pokrywa się ono z uprawnieniem nadanym autorowi (tj. z art 19 3 , art. 47, art. 80 ust. 1 pkt 2 PrAut), czy też jest samodzielnym roszczeniem przysługującym tylko i wyłącznie organizacji, tj. w przypadkach, gdzie indywidualne dochodzenie roszczeń zostało wyłączone (np. opłaty reprograficznej – art. 20 ust. 2–4 PrAut), licencji na reemisję (art. 21 1 PrAut) czy wynagrodzeń dla współtwórców utworu audiowizualnego (art. 70 ust. 2 1 PrAut).
Wszelkie wątpliwości spowodowane niezbyt dokładną regulacją ustawową oraz rozdźwiękiem pomiędzy dorobkiem doktryny a orzecznictwem sądowym rozwiewa sama dyrektywa 2001/84/WE, która w art. 9 przyznaje roszczenie informacyjne na okres trzech lat od dokonania odsprzedaży podmiotom określonym w art. 6 dyrektywy, tj. autorowi, jego następcom prawnym i organizacjom zbiorowego zarządzania, jeżeli państwa członkowskie upoważniły te organizacje do reprezentacji autorów w zakresie przychodów uzyskiwanych z zawodowej i profesjonalnej odsprzedaży. Innymi słowy, trzyletni okres przedawnienia dotyczy zarówno autorów (bądź ich następców prawnych), jak i OZZ. Przyznanie OZZ w zakresie roszczenia z art. 19 3 PrAut szerszych uprawnień niż autorowi i jego następcom prawnym stałoby w oczywistej sprzeczności z zasadą pierwszeństwa prawa wspólnotowego.