Subskrybuj nas na Youtube
Kluczowa jest rezygnacja z posługiwania się pojęciem „egzemplarz” utworu, rozumianym jako jego fizycznie istniejąca, materialna kopia.
Możliwość korzystania z cudzego utworu musi mieć co do zasady podstawę umowną (np. licencja) lub ustawową (dozwolony użytek). Natomiast art. 333 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 90, poz. 631. – dalej: pr. aut.) w brzmieniu obowiązującym od 20 listopada 2015 r. wprowadził do polskiego porządku prawnego nową formę dozwolonego użytku publicznego: korzystanie z egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych w zakresie uzasadnionym promocją wystawy lub sprzedaży z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania.
Wprowadzenie nowej formy dozwolonego użytku nastąpiło w związku z implementacją dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (dalej: dyrektywa 2001/29/WE). Zgodnie z poprzednim jego brzmieniem „wolno w celu reklamy wystawy publicznej lub publicznej sprzedaży utworów korzystać z egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych, w zakresie uzasadnionym promocją wystawy lub sprzedaży, z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania”. Przepis ten stanowił odpowiednik art. 5 ust. 3 lit. j dyrektywy 2001/29/WE, zgodnie z którym państwa członkowskie mogą przewidzieć wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do prawa zwielokrotniania m.in. w przypadku „korzystania w celach reklamowych dotyczących wystaw publicznych lub publicznej sprzedaży dzieł artystycznych, w stopniu koniecznym dla promocji danego wydarzenia, z wyłączeniem wszelkiego innego handlowego wykorzystania”. Choć regulacja ta ogranicza prawa twórców, to przyjmuje się, że działania uregulowane w art. 333 pr. aut. leżą w interesie samego twórcy. Wzbudzają zainteresowanie potencjalnych klientów, co może przekładać się na dochody autora utworu.
Porównując zakres przedmiotowy art. 333 pr. aut. w brzmieniu obowiązującym do 20 listopada 2015 r. z unijnym rozwiązaniem, wskazać należy, że miała ona szerszy zakres przedmiotowy: dotyczyła wszystkich kategorii utworów, poza programami komputerowymi (z uwagi na wyłączenie z art. 77 pr. aut.) oraz zasadniczo wszystkich przedmiotów praw pokrewnych, a nie tylko artystycznych. Inaczej jednak niż art. 333 pr. aut. w brzmieniu obowiązującym do 20 listopada 2015 r. dyrektywa nie ograniczała stosowania dozwolonego użytku tylko do materialnych „egzemplarzy” utworów. Ustawa zmieniająca ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1639) zmodyfikowała więc art. 333 pr. aut. w celu pełnego wdrożenia do polskiego porządku prawnego wielu regulacji prawa europejskiego z tego zakresu. W efekcie od 20 listopada 2015 r. art. 333 ust. 1 i 2 pr. aut. wskazuje, że wolno korzystać z utworów w celu reklamy publicznie dostępnej wystawy lub publicznej sprzedaży utworów, w zakresie uzasadnionym promocją tej wystawy lub sprzedaży, z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania. Korzystanie, o którym mowa, dotyczyć ma m.in. publicznie dostępnych wystaw w muzeach, galeriach, salach wystawowych i obejmuje korzystanie z utworów w ogłoszeniach, katalogach i innych materiałach promocyjnych oraz wystawienie lub inne udostępnianie egzemplarzy utworów dla tych celów.
Zmiana obejmuje zarówno prezentację utworu dla celów reklamy produktów komercyjnych, jak i reklamowania np. galerii czy wystaw, które chcą promować swoje zbiory. Nadal dozwolony użytek będzie miał zastosowanie do utworów literackich (rękopisów), muzycznych (partytur), plastycznych (obrazów, rzeźb), a także fotograficznych, architektonicznych, sztuki użytkowej czy mody. Celem nowego brzmienia przepisu jest przede wszystkim umożliwienie promocji publicznych wystaw i sprzedaży za pośrednictwem internetu. Kluczowa jest rezygnacja z posługiwania się pojęciem „egzemplarz” utworu, rozumianym jako jego fizycznie istniejąca, materialna kopia. Przedsiębiorcy prowadzący działalność e-commerce będą mogli przedstawić zdjęcie produktu podlegającego ochronie prawa autorskiego w celu zaoferowania go konsumentowi.
Wykorzystanie utworu w reklamie co do zasady wymaga zezwolenia twórcy. Co więcej, gdyby utwór został utrwalony na płycie, wykorzystanie go w reklamie wymagałoby także zgody wykonawców i producenta fonogramu. Mając jednak na względzie regulację z art. 333 pr. aut., bez zezwolenia autorów – w uzasadnionych przypadkach także wykonawców i producenta fonogramu – jak też bez konieczności zapłaty wynagrodzenia możliwe jest wykorzystanie utworu w celu reklamy publicznie dostępnej wystawy lub publicznej sprzedaży utworów w zakresie uzasadnionym tą promocją. I zawsze z wyłączeniem innego handlowego wykorzystania.
Co oznacza pojęcie publicznej sprzedaży? W wyroku SN z 22 października 1976 r. (III CRN 150/76, OSNCP 1977, nr 9, poz. 150), stwierdzono – jeszcze na gruncie art. 20 pkt 1 ustawy z 1952 r. – że „słowo publicznie związane jest z samym sposobem wystawienia utworu i przez określenie to rozumieć należy prezentację utworu w warunkach dostępnych dla nieokreślonej liczby osób bez względu na to, czy dany utwór został wystawiony w budynkach dostępnych dla publiczności, czy też w miejscu otwartym”. Ważne jest przy tym, że cel – reklama wystawy publicznej lub publicznej sprzedaży utworów – oraz zakres wytyczony tą promocją wskazują, że dozwolone prawem korzystanie z utworów może odbywać się tylko w okresie poprzedzającym wystawę lub sprzedaż oraz w ich trakcie. Po zakończeniu nie będzie można już wykazać istnienia przesłanek zgodnego z prawem działania.
