Subskrybuj nas na Youtube
Osoby, które nie mają zaświadczeń potwierdzających taki rodzaj zatrudnienia, mogą je udowodnić również w inny sposób. Szczególnie ważne są zeznania świadków.
Osoby, które w trakcie kariery zawodowej wykonywały pracę w szczególnych warunkach, mogą przejść na wcześniejszą emeryturę, emeryturę pomostową lub ubiegać się o ustalenie rekompensaty (dodatku do kapitału początkowego obliczanego w momencie przyznawania emerytury z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego). W poprzednim numerze tygodnika Ubezpieczenia i Świadczenia omówiliśmy, w jaki sposób osoby ubiegające się o to świadczenie mogą udowodnić taką pracę w postępowaniu przed ZUS. W tym artykule przedstawimy możliwości, jakie przysługują tym osobom w postępowaniu odwoławczym od niekorzystnej decyzji organu rentowego.
Szerszy katalog dowodów
W razie wydania decyzji odmawiającej przyznania świadczenia (nieustalenia rekompensaty) ze względu na nieudokumentowanie okresu pracy w szczególnych warunkach wnioskodawca ma miesiąc od dnia jej doręczenia na złożenie odwołania do właściwego sądu okręgowego pracy i ubezpieczeń społecznych. W postępowaniu sądowym może udowodnić taki okres innymi środkami dowodowymi, niż mógł to zrobić w postępowaniu przed ZUS. Sąd może bowiem przyjąć wszystkie prawnie dopuszczalne dowody, które posłużą wyjaśnieniu okoliczności faktycznych związanych z wykonywaniem przez pracownika pracy w szczególnych warunkach. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.
W świetle utrwalonego orzecznictwa sądowego dowodem potwierdzającym wykonywanie pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jest przede wszystkim zgromadzona dokumentacja (akta osobowe i płacowe), a w szczególności świadectwo pracy. Jednakże brak świadectwa potwierdzającego wykonywanie pracy w szczególnych warunkach nie świadczy o tym, że ubezpieczony faktycznie takiej pracy nie realizował.
W postępowaniu sądowym nie stosuje się bowiem ograniczeń dowodowych, jakie istnieją w postępowaniu administracyjnym przed organem rentowym. Zatem okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach może być dowodzona wszelkimi środkami dowodowymi dopuszczalnymi przez prawo. W postępowaniu przed sądem jest więc możliwe przeprowadzenie dowodu np. z zeznań świadków czy też z przesłuchania strony na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach w sytuacji, gdy wnioskodawca nie jest w stanie wykazać tej okoliczności na podstawie dokumentów. Takie stanowisko zostało zaprezentowane m.in. w uchwałach Sądu Najwyższego z 21 września 1984 r. (sygn. akt III UZP 48/84) oraz z 10 marca 1984 r. (sygn. akt III UZP 6/84), w wyroku Sądu Najwyższego z 2 lutego 1996 r. (sygn. akt II URN 3/95), a także w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 12 listopada 2013 r. (sygn. akt III AUa 136/13). [przykład 1]
Nawet gdy dokumentacja istnieje
Dokumenty inne niż świadectwo pracy mogą być dopuszczone w postępowaniu sądowym również wtedy, gdy pracownik dysponuje wprawdzie takim dokumentem, ale jest on albo kwestionowany przez ZUS, albo też nie potwierdza wykonywania przez pracownika pracy w szczególnych warunkach. W świetle orzecznictwa sądowego świadectwo pracy wystawione przez pracodawcę traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi dowód na to, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Jeżeli zaś zachodzą wątpliwości co do stwierdzeń zawartych w świadectwie pracy, konieczne jest ich zweryfikowanie innymi dowodami. Taki dokument podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej. Takie stwierdzenia znalazły się m.in. w wyrokach Sądu Najwyższego z 5 października 2011 r. (sygn. akt II UK 43/11), z 3 października 2000 r. (sygn. akt I CKN 804/98), z 30 czerwca 2004 r. (sygn. akt IV CK 474/03), z 9 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I UK 316/08), z 6 stycznia 2009 r. (sygn. akt II UK 117/08) oraz z 27 lipca 2010 r. (sygn. akt II CSK 119/10).
Nie zawsze wiarygodne
Mimo dopuszczenia w postępowaniu sądowym innych dowodów niż dokumenty potwierdzające okresy pracy w szczególnych warunkach orzecznictwo sądowe zwraca uwagę na uzupełniający charakter tych dowodów. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 15 stycznia 2013 r. (sygn. akt III AUa 656/12) stwierdził, że zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych (a więc również okresów pracy w szczególnych warunkach) wymaga zawsze dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych. Jeśli więc w sprawie brak jest dokumentacji pracowniczej, a zeznania świadków okazały się nieprecyzyjne, mało konkretne i mało miarodajne dla sprawy, to nie mogą być potraktowane jako dowód zastępczy o tożsamej mocy prawnej jak świadectwo pracy. Zdaniem sądu zeznania świadków mogą być potraktowane jako dowody uzupełniające dla sprawy, niejako zastępujące istniejące braki w dokumentacji pracowniczej, pod warunkiem, że w swej treści są one precyzyjne, konkretne i zawierają informacje, jakie odzwierciedlałaby treść świadectwa pracy.
Zdaniem sądów podobnie pomocniczy charakter dowodu z zeznań świadków czy z przesłuchania stron dotyczy sytuacji, gdy ubezpieczony zamierza podważyć tym dowodem treść świadectwa pracy. Z uwagi na to, że świadectwo jest wydawane na podstawie dokumentacji pracowniczej, dysponowanie wyłącznie dowodem z zeznań świadków może być niewystarczające dla udowodnienia innego okresu lub rodzaju wykonywanej pracy w stosunku do tego wynikającego ze świadectwa pracy (m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 28 listopada 2013 r., sygn. akt III AUa 1803/12).
Z kolei w wyroku z 7 listopada 2013 r. (sygn. akt III AUa 393/13) Sąd Apelacyjny w Szczecinie stwierdził, że zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach. Nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na tych zeznaniach w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne. Podobne stwierdzenia zostały zawarte w wyrokach Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 17 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1482/11) i z 22 lutego 2012 r. (sygn. akt III AUa 1734/11).
Istotny jest też wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 17 stycznia 2012 r. (sygn. akt II AUa 1482/11), w którym sąd stwierdził, że przy ustalaniu okresów zatrudnienia w pierwszej kolejności powinny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia, świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia.
Dopiero wtedy, gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. [przykład 2]
PRZYKŁAD 1
Pomogą współpracownicy
Anna D. zgłosiła wniosek o emeryturę, wnosząc jednocześnie o ustalenie rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach. Przez ponad 17 lat pracowała w przemyśle lekkim na stanowisku wymienionym w resortowym wykazie stosowanym przez zakład pracy. Pracodawca został już jednak zlikwidowany, a zainteresowana nie posiada świadectwa pracy, które kiedyś wystawił. W związku z tym ZUS wydał decyzję odmawiającą przyznania emerytury. Od tej decyzji zostało złożone odwołanie, w którym pani Anna zakwestionowała ustalenia ZUS, wnosząc jednocześnie o zaliczenie spornego okresu pracy do stażu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Na poparcie swoich twierdzeń zgłosiła zeznania dwóch świadków – byłych współpracowników. Łącznie z pozostałym okresem pracy w szczególnych warunkach udowodniłaby ponad 15-letni staż takiej pracy. W związku z tym, że zeznania świadków nie budziły w ocenie sądu żadnych wątpliwości oraz były ze sobą spójne, sąd dał wiarę tym zeznaniom, zmieniając decyzję ZUS. Ubezpieczona spełniła dzięki temu warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach przez co najmniej 15 lat.
PRZYKŁAD 2
Tylko uzupełnienie
Andrzej G., ubiegając się o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach, przedłożył świadectwo pracy wystawione przez pracodawcę, który już nie istnieje. Świadectwo potwierdzało, że w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 1995 r. był zatrudniony na stanowisku, które nie było wymienione w wykazie prac w szczególnych warunkach. Zatrudnienie na tym stanowisku pracy potwierdzała również oddana na przechowanie dokumentacja osobowa. Natomiast wnioskodawca twierdził, że przez cały 1995 rok był zatrudniony na stanowisku spawacza, wymienionym w wykazie prac w szczególnych warunkach i uprawniającym do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Łącznie z tym okresem udowodniłby na 1 stycznia 1999 r. ponad 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach. W związku z brakiem wymaganego okresu takiej pracy ZUS odmówił mu przyznania wcześniejszej emerytury. W odwołaniu złożonym do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych – wnioskodawca wskazał zeznania dwóch świadków, którzy mieliby potwierdzić wykonywanie pracy szczególnej. Sąd dopuścił te zeznania. Były one jednak zasadniczo sprzeczne z treścią świadectwa pracy i dokumentacji osobowej, a ponadto zawierały liczne rozbieżności co do charakteru pracy, przy której wnioskodawca był zatrudniony. Sąd dał więc wiarę treści świadectwa pracy, odmawiając uchylenia decyzji, którą ZUS odmówił przyznania wcześniejszej emerytury.
Podstawa prawna
Art. 32, art. 117 i art. 125a ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748).
Par. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.).
Art. 227–315 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).