Gdy pracodawca w protokole powypadkowym nie uznaje zdarzenia za wypadek przy pracy, pracownik ma prawo nie zgodzić się z tym i wnieść pozew. Musi jednak pamiętać o konieczności aktywnego działania w postępowaniu sądowym przez wskazywanie dowodów na poparcie swojego żądania.
Sąd pracy nie zastępuje stron w udowadnianiu okoliczności faktycznych. To one powinny w sporze sądowym wykazywać się aktywnością. Zgodnie z ogólną regułą strona powinna udowodnić okoliczności, z których wywodzi korzystne dla siebie skutki (art. 6 k.c.). Zdarza się jednak, że w sprawach o ustalenie wypadku przy pracy pojawia się potrzeba zastosowania domniemania faktycznego. Jest to rodzaj wnioskowania, na podstawie, którego sąd uznaje za ustalone istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty na podstawie innych już ustalonych zdarzeń.
Stosowanie domniemania faktycznego wchodzi w rachubę tylko w braku bezpośrednich środków dowodowych (wyrok SN z 19 lutego 2002 r., sygn. akt IV CKN 718/00). W sprawie dotyczącej ustalenia, że zdarzenie było wypadkiem przy pracy, Sąd Najwyższy w wyroku z 14 września 1977 r. (sygn. akt III PKN 30/77) przyjął, że w sytuacji, gdy nie stwierdzono u poszkodowanego w wypadku pracownika takiego schorzenia lub właściwości organizmu, które same przez się mogły objawić się zemdleniem powodującym upadek, należy przyjąć istnienie przyczyny zewnętrznej. Robi się to w drodze domniemania faktycznego uzasadnionego okolicznością, że wykonywanie pracy w zmechanizowanym zakładzie pracy z reguły łączy się ze zwiększonym zagrożeniem życia pracownika.

Jakie dowody

Strony w sprawie o ustalenie wypadku przy pracy mogą zgłaszać wnioski o przeprowadzenie wszelkich dowodów przewidzianych w procedurze cywilnej, przede wszystkim z dokumentów, zeznań świadków, opinii biegłych, przesłuchania stron. Możliwe jest także przeprowadzenie innych dowodów np. oględzin miejsca zdarzenia, eksperymentu sądowego. Generalnie jeśli strona uważa, że jakiś dowód, nawet niespełniający formalnie wszystkich wymogów procesowych, może przyczynić się do ustalenia okoliczności faktycznych zdarzenia, powinna go przedłożyć sądowi, który dokona jego oceny.

Rodzaje dokumentów

Spośród dowodów największe znaczenie mają dokumenty jako najbardziej pewne. Przepisy procedury cywilnej wprowadzają podział na dokumenty urzędowe i prywatne.
W sprawach sądowych wykorzystywane są najczęściej dokumenty w postaci protokołów przesłuchania świadków zdarzenia, szkiców z miejsca wypadku, notatek z oględzin, zaświadczeń lekarskich lub opinii sporządzonych na zlecenie komisji powypadkowych. W wyroku z 25 maja 1999 r. (sygn. akt II UKN 658/98) Sąd Najwyższy uznał, że prawidłowo sporządzony protokół powypadkowy stanowi dokument urzędowy (art. 244 par. 2 k.p.c.), którego treść jest dowodem tego, że miały miejsce opisane w nim fakty, oraz że zakwalifikowano je jako wypadek przy pracy. Na zasadzie art. 252 k.p.c ten, kto wykaże interes prawny, może żądać, aby ustalenia protokołu powypadkowego zostały zmienione, co oznacza, że nie są wiążące dla sądu powszechnego (wyrok Sądu Najwyższego z 25 lipca 1973 r., sygn. akt III PRN 35/73).

Zeznania świadków

Jednym z najczęściej stosowanych dowodów w postępowaniu przed sądem pracy są zeznania świadków. Czasami zdarza się, że strona postępowania występująca bez profesjonalnego pełnomocnika pytana przez sędziego podczas rozprawy, czy wnosi o przesłuchanie świadków, oświadcza, że takiego wniosku nie składa, gdyż jest przekonana, że osoby te nie wyrażą na to zgody. Obawy stron w tym zakresie są nieuzasadnione. Składanie zeznań jest bowiem obowiązkiem.
Istnieje jednak także prawo odmowy zeznań. Przysługuje ono małżonkom stron, ich wstępnym (rodzice, dziadkowie itd.), zstępnym (dzieci, wnuki itd.), rodzeństwu oraz powinowatym w tej samej linii lub stopniu (np. teść, teściowa, szwagier), jak również osobom pozostającym ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia.
Poza tym świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej (np. w przypadku adwokata, notariusza lub lekarza).

Przesłuchanie stron

Dowód z przesłuchania stron ma charakter posiłkowy. Przeprowadzany jest wówczas, gdy po wyczerpaniu innych dowodów (najczęściej w postaci dokumentów i świadków) lub w sytuacji ich braku pozostały niewyjaśnione fakty, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Uzupełniający charakter dowodu z przesłuchania jest podyktowany tym, że osoby mu poddane są żywotnie zainteresowane wynikiem procesu. Dlatego ustalenie przez sąd pracy okoliczności faktycznych sprawy wyłącznie na podstawie zeznań stron, z pominięciem innych – możliwych do przeprowadzenia i zawnioskowanych przez strony – dowodów może zostać uznane za naruszenie zasad postępowania wpływające istotnie na wynik sprawy.
PRZYKŁAD
Wezwany świadek ma obowiązek się stawić
Pracownik w jednym z pism procesowych złożył wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność przebiegu wypadku. Świadkowie zostali wezwani przez sędziego na rozprawę. Jeden z nich (prawidłowo wezwany) nie stawił się w sądzie, a w piśmie do niego skierowanym wskazał, że nie ma żadnych wiadomości do przekazania w tej sprawie. Takie pisemne oświadczenie nie zwalnia świadka z obowiązku przybycia na rozprawę, a niestawiennictwo może spowodować nałożenie przez sąd grzywny.
Andrzej Marek