Odwołanie prezesa z pełnionej funkcji zazwyczaj nie stwarza problemów na gruncie prawa handlowego. Jeśli jednak został on zatrudniony na umowę o pracę, takie rozstanie może nie nastąpić z dnia na dzień.
Obowiązki członka zarządu spółki bądź spółdzielni regulują przepisy kodeksu spółek handlowych lub prawa spółdzielczego. Jeśli jednak nie zawarto z taką osobą kontraktu menedżerskiego (umowy cywilnoprawnej), tylko umowę o pracę, między spółką a jej prezesem istnieje jeszcze relacja pracownicza, podlegająca specyficznym dla tej dziedziny prawa uregulowaniom kodeksu pracy. Pełnienie funkcji w zarządzie łączy się wtedy z powstaniem dwóch oddzielnych stosunków prawnych – organizacyjnego i stosunku pracy. Warto przemyśleć wybór rodzaju umowy dla zarządzającego firmą, gdyż prawo pracy gwarantuje pewne przywileje, które mogą stać się źródłem trudności dla spółki zamierzającej rozstać się z dotychczasowym zarządem.

Konsekwencje wyboru

Treścią stosunku pracy z członkiem zarządu jest zarządzanie spółką, niezależnie od tego, jaką umowę wybrały strony. Może to być umowa na czas określony, pełnienia funkcji członka zarządu, kwalifikowana najczęściej jako umowa na czas wykonania określonej pracy, oraz najbardziej korzystna dla strony pracowniczej – na czas nieokreślony. Jednak wybór danego rodzaju umowy o pracę ma swoje konsekwencje w momencie odwołania, gdy do rozwiązania pozostanie stosunek pracy.
Wypowiadając umowę o pracę zawartą na czas określony i nieokreślony, należy uwzględniać ochronę przedemerytalną z art. 39 k.p. oraz przepisy kodeksu pracy dotyczące rodzicielstwa. Najłatwiej zakończyć stosunek pracy, którego okres trwania jest sprzężony z czasem pozostawania w składzie zarządu.

Z przyczyn dowodowych warto jednoznacznie ustalić powód wypowiedzenia

Umowa na czas nieokreślony wymaga wskazania przyczyny wypowiedzenia, podczas gdy przy zawartej na czas określony wystarcza sama formuła oświadczenia o wypowiedzeniu. Sąd Najwyższy wypowiadał się, że fakt odwołania ze stanowiska członka zarządu stanowi wystarczającą przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy, jeśli odwołanie nie zostało skutecznie podważone w trybie przepisów prawa handlowego (wyrok SN z 26 stycznia 2000 r., I PKN 479/99, OSNAP 2001/11/377). Sąd uznał, że celem nawiązania stosunku pracy jest w danym przypadku pełnienie funkcji członka zarządu i oznacza to, że z chwilą odwołania z tej funkcji podwładny traci możliwość świadczenia pracy.

Wypłata odprawy

Przy umowie na czas nieokreślony dodatkowo należy rozstrzygnąć, czy zachodzi konieczność wypłaty odprawy. W orzeczeniu z 2 lutego 2010 r. (II PK 184/09, OSNP 2011/13-14/180) SN wypowiedział się, że należy każdorazowo oceniać, czy przyczyny odwołania leżą po stronie pracownika – gdy zakład zatrudnia 20 osób – gdyż w przeciwnym razie pracownikowi przysługuje odprawa. Brak świadczenia jest usprawiedliwiony wówczas, jeśli powodem pozbawienia funkcji były okoliczności dotyczące podwładnego, np. niekompetencja w prowadzeniu spraw spółki, podejmowanie przez niego niekorzystnych decyzji dla finansów firmy itp. Nie będzie można uznać za leżącą po stronie pracownika przyczyny polegającej np. na odwołaniu ze składu zarządu z uwagi na zmianę profilu działalności przedsiębiorstwa i potrzebę posiadania w tym składzie osoby o zupełnie innym wykształceniu lub zawodzie.
Jednoznaczne wskazanie w uzasadnieniu powodu wypowiedzenia pozwala pracodawcy uniknąć przeprowadzania dowodu w postępowaniu sądowym o wypłatę odprawy.

Zarząd jako pracodawca

Pozostaje jeszcze zwrócenie uwagi na kwestię, kto mianowicie, rada nadzorcza czy zarząd spółki, dokonuje wypowiedzenia odwołanemu członkowi zarządu. Sąd Najwyższy w wyroku z 24 stycznia 2002 r. (I PKN 838/00, niepubl.) wskazał, że po odwołaniu danej osoby przez radę nadzorczą lub zgromadzenie wspólników z funkcji np. prezesa wszelkie czynności wobec niej podejmowane są przez zarząd. Tak więc to ten organ wypowiada umowę o pracę, mimo że zawierana była ona przez działająca w imieniu spółki radę nadzorczą.
Podstawa prawna
Art. 203 par. 1 ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.).
Art. 30 par. 4, art. 39 oraz art. 177 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm).
Art. 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.).