Od 1 stycznia 2012 roku pracodawców przestaną obowiązywać ograniczenia w zawieraniu umów na czas określony wynikające z ustawy antykryzysowej. Będą musieli uwzględniać limit takich umów przewidziany w kodeksie pracy.
Zgodnie z art. 251 k.p. zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy oraz przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy nie przekroczyła jednego miesiąca.
Zgodnie z wyrokiem SN z 15 lutego 2000 r. (I PKN 512/99, OSNP 2001/13/439) przekroczenie jednego miesiąca między kolejnymi umowami na czas określony następuje, jeżeli przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy trwa co najmniej 31 dni. Również uzgodnienie między stronami – w czasie trwania umowy o pracę na czas określony – dłuższego okresu wykonywania pracy na podstawie tej umowy uważa się za zawarcie, od dnia następującego po jej rozwiązaniu, kolejnej umowy o pracę na czas określony. Art. 251 k.p. nie dotyczy jednak umów o pracę na czas określony zawartych w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, bądź w celu wykonywania pracy o charakterze dorywczym lub sezonowym albo zadań realizowanych cyklicznie.

Ustawa antykryzysowa

Od 22 sierpnia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r., czyli w czasie obowiązywania ustawy z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (zwanej ustawą antykryzysową), przepis art. 251 k.p. nie ma zastosowania do pracodawców będących przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.
W czasie obowiązywania ustawy antykryzysowej okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony (a także łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych umów na czas określony między tymi samymi stronami stosunku pracy) nie może przekraczać 24 miesięcy. Za kolejną umowę na czas określony uważa się umowę zawartą przed upływem trzech miesięcy od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy na czas określony.
Ograniczenia z ustawy antykryzysowej należy stosować nie tylko do umów na czas określony zawartych od dnia jej wejścia w życie, czyli od 22 sierpnia 2009 r., ale także do umów na czas określony trwających już w tej dacie. Jeżeli jednak termin rozwiązania umowy o pracę na czas określony, zawartej przed dniem wejścia w życie ustawy antykryzysowej, przypada po 31 grudnia 2011 r., to taka umowa rozwiązuje się z upływem czasu, na jaki została zawarta. Do umów o pracę zawartych na czas określony trwających w dniu wejścia w życie ustawy antykryzysowej nie stosuje się art. 251 k.p. Do umów na czas określony trwających 1 stycznia 2012 r. (a więc po zakończeniu jej obowiązywania) przepis ten będzie miał jednak zastosowanie. Pracodawcy, których 1 stycznia 2012 r. będą wiązać z pracownikami umowy na czas określony, powinni więc dokonać ich weryfikacji pod kątem ewentualnego zastosowania tego przepisu.

Skutki naruszenia ograniczeń

Do końca 2011 roku pracodawców będących przedsiębiorcami obowiązuje ograniczenie w zatrudnianiu na czas określony do 24 miesięcy. Nie powinni zawierać dłuższych umów np. nawet 30 grudnia 2011 r. Nie ma tu bowiem znaczenia przewidywana data rozwiązania umowy (po zakończeniu obowiązywania ustawy antykryzysowej), ale data jej zawarcia (pod rządami tej ustawy). W razie naruszenia przez pracodawcę tego ograniczenia, przepisy ustawy antykryzysowej nie przewidują automatycznego przekształcenia umowy na czas określony w umowę na czas nieokreślony. Jednak w takim przypadku ustalenie czasu trwania umowy będzie nieważne. Zgodnie z art. 58 par. 3 k.c., mającym zastosowanie do stosunków pracy na podstawie art. 300 k.p., jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. W myśl art. 116 par. 2 k.c., jeżeli skutki danej czynności prawnej mają ustać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym. Zgodnie zaś z art. 94 k.c. sprzeczny z przepisami warunek rozwiązujący uważa się za niezastrzeżony. Pracownik, z którym do 31 grudnia 2011 r. zawarto umowę na czas określony dłuższy niż 24 miesiące, może więc ewentualnie domagać się przed sądem pracy ustalenia, że łączy go z pracodawcą umowa na czas nieokreślony (za tydzień – w KiP Kiedy sąd uwzględni takie powództwo).

Ustalenie czasu trwania umowy

Od 1 stycznia 2012 r. określenie długości trwania umowy na czas określony będzie w zasadzie pozostawione decyzji stron. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z wyrokiem SN z 25 lutego 2009 r. (II PK 186/2008, LEX 512994), zawarcie długotrwałej umowy terminowej po to, ażeby można ją było w dowolnym momencie swobodnie rozwiązać, pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa do zatrudnienia terminowego i z zasadami współżycia społecznego. W wyroku z 25 października 2007 r. (II PK 49/07, OSNP 2008/21-22/317), SN zwrócił uwagę, że niedopuszczalne jest zawarcie wieloletniej umowy o pracę na czas określony z klauzulą wcześniejszego jej rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem, chyba że co innego wynika z przepisów prawa pracy albo z charakteru umowy dotyczącej wykonywania zadań oznaczonych w czasie bądź, gdy z innych przyczyn nie narusza to usprawiedliwionego i zgodnego interesu obu stron stosunku pracy.
PRZYKŁAD 1
Trzy umowy na czas określony
Pracodawca zawarł z pracownikiem trzy kolejne umowy czas określony: od 1 października 2010 r. do 14 stycznia 2011 r., od 1 lutego do 31 marca 2011 r. oraz od 1 kwietnia 2011 r. do 29 lutego 2012 r. Przepis art. 251 k.p. nie ma zastosowania ani do pierwszej, ani do drugiej umowy o pracę (zostały one zawarte i rozwiązane pod rządami ustawy antykryzysowej). Regulacja ta będzie mieć jednak zastosowanie do trzeciej umowy (od 1 kwietnia 2011 r. do 29 lutego 2012 r.), jeśli nie zostanie ona rozwiązana do 31 grudnia 2011 r. Po tej umowie będzie mogła nastąpić tylko jedna umowa na czas określony, zawarta w warunkach określonych w art. 251 k.p. Trzecia taka umowa spowodowałaby, że strony połączyłby stosunek pracy na czas nieokreślony.
PRZYKŁAD 2
Pozorna umowa-zlecenie
Pracodawca zatrudnił pracownika na podstawie umowy na czas określony (od 1 kwietnia do 30 listopada 2011 r.), a następnie (od 1 grudnia 2011 r. do 30 kwietnia 2012 r.) zawarł z nim umowę-zlecenie. Zakres obowiązków i warunki świadczenia pracy podczas realizacji umowy-zlecenia są takie same, jak te, które obowiązywały podczas wykonywania umowy o pracę. W rzeczywistości umowa zlecenia stanowi więc umowę o pracę na czas określony (art. 22 par. 11 k.p.). W sytuacji gdy strony – mimo że faktycznie zawarły umowę o pracę – nadały jej inną nazwę (np. umowy-zlecenia), przepis art. 251 k.p. ma zastosowanie (wyrok SN z 4 grudnia 1997 r., I PKN 394/97, OSNP 1998/20/595). W omawianym przypadku regulację tę trzeba będzie jednak stosować tylko do drugiej umowy zawartej przez strony, jeśli będzie ona trwała 1 stycznia 2012 r.
PRZYKŁAD 3
Druga umowa na czas określony
Po umowie na okres próbny, pracodawca zawarł z pracownikiem dwie umowy na czas określony (od 1 kwietnia do 30 czerwca 2009 r. oraz od 13 lipca 2009 r. do 31 stycznia 2012 r.). W przypadku, gdy termin rozwiązania umowy o pracę na czas określony, zawartej przed wejściem w życie ustawy antykryzysowej (czyli przed 22 sierpnia 2009 r.), przypada po 31 grudnia 2011 r., to umowa rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta. Oczywiście można rozwiązać ją wcześniej np. na mocy porozumienia stron lub za dwutygodniowym wypowiedzeniem (art. 33 k.p.). W przypadku takiej umowy nie obowiązuje ograniczenie zatrudnienia do 24 miesięcy. Do umów na czas określony trwających w dniu wejścia w życie ustawy antykryzysowej nie stosuje się art. 251 k.p., ale do umów trwających 1 stycznia 2012 r. przepis ten ma zastosowanie. W sytuacji opisanej w przykładzie pracodawca zawarł już z pracownikiem dwie umowy na czas określony (od 1 kwietnia do 30 czerwca 2009 r. oraz od 13 lipca 2009 r. do 31 stycznia 2012 r.), do których stosuje się art. 251 k.p. Jeśli zechce zawrzeć z tą osobą kolejną (trzecią) umowę na czas określony, powinien zapewnić zachowanie przerwy wynoszącej co najmniej 31 dni między drugą i trzecią umową. Jeśli nie spełni tego wymogu, zawarcie trzeciej umowy będzie równoznaczne z nawiązaniem stosunku pracy na czas nieokreślony.
Podstawa prawna
Art. 251, art. 300 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 3 ust. 2, art. 13, art. 34 ust. 1 – 2, art. 35 ustawy z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz.U. nr 125, poz. 1035 z późn. zm.).
Art. 58 par. 3, art. 94, art. 114, art. 116 par. 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Anna Puszkarska, radca prawny