Subskrybuj nas na Youtube
Utrata dochodu przez członka rodziny pozwala na pomniejszenie kwot egzekwowanych z pensji pracownika. Problem zaczyna się wtedy, gdy w grę wchodzi np. świadczenie postojowe lub czynsz najmu mieszkania.
Ustawodawca w ramach kolejnych wersji tarcz antykryzysowych w nie do końca przemyślany sposób posługuje się takimi pojęciami jak przychód, dochód, obrót. Przykładem tego jest art. 52 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. poz. 875, dalej: tarcza 3.0), który w związku z koronawirusem pozwala na zwiększenia kwoty wolnej od potrąceń.
Zasady wynikające z przepisów
Zgodnie z ww. regulacją, jeżeli z powodu podjętych na terytorium RP działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2 pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu, kwoty określone w art. 871 par. 1 k.p. ulegają zwiększeniu o 25 proc. na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu. Z przepisu tego wynika, że wysokości zwiększenia oblicza się jako iloczyn 25 proc. kwoty wolnej od potrąceń i liczby członków rodziny pracownika, którzy nie osiągają dochodu. I tutaj powstaje pytanie, jak rozumieć pojęcie dochodu? Naturalnym jest sięgnięcie do ustaw, które definiują te pojęcia, a więc do ustaw podatkowych.
Na gruncie podatku dochodowego dochód to różnica pomiędzy kwotą przychodów a kwotą kosztów poniesionych w celu jego uzyskania. Z kolei przychodami co do zasady są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, zaś kosztami – wydatki poniesione na uzyskanie tego przychodu.
Zwiększenie kwoty wolnej od potrąceń nie budzi wątpliwości, jeżeli członek rodziny pracownika nie uzyskuje żadnych świadczeń. Te powstają jednak, gdy członek rodziny pracownika mającego zajęcie komornicze otrzymuje jakieś świadczenia, ale są one wolne od podatku, lub gdy dla potrzeb podatkowych w ogóle nie wykazuje dochodu, bo podstawą opodatkowania jest przychód. Prześledźmy to na kliku problematycznych przykładach.
Postojowe dla studenta
Artykuł 52m ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1387; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 875, dalej: ustawa o PIT) wskazuje, że „wolne od podatku dochodowego są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika świadczenia postojowe”, przy czym ustawodawca nie sprecyzował, czy takie świadczenie jest dochodem, czy też może przychodem zwolnionym od opodatkowania. Patrząc przez pryzmat definicji przychodu, można uznać, że skoro postojowe jest kwotą otrzymaną, to powinno być uznane za przychód podatkowy. Z drugiej jednak strony art. 9 ustawy o PIT wskazuje, że opodatkowaniu podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów zwolnionych od opodatkowania na podstawie art. 21, 52, 52a i 52c. Co prawda w tej wyliczance zabrakło art. 52m, który zwalnia od opodatkowania także świadczenia postojowe, lecz z brzmienia art. 9 można wyciągnąć wniosek, że ustawodawca traktuje świadczenia zwolnione jako dochód, z tym że dochód wolny od opodatkowania. Konkluzję tę można by zatem rozciągnąć również na świadczenie postojowe. Powyższe wskazuje, że brak jednoznacznego określenia, czy świadczenie postojowe jest dochodem, czy przychodem, powoduje wątpliwości co do tego, czy jego uzyskanie przez członka rodziny pozwala na zwiększenie kwoty wolnej od potrąceń.
Wątpliwości może jednak pomóc rozstrzygnąć wykładnia celowościowa. Mianowicie w uzasadnieniu do projektu tarczy 3.0 wskazano, że: „w sytuacji gdy pracownik ma na utrzymaniu członków rodziny (niepracujący małżonek, dzieci) chroniona przed egzekucją kwota (1920 zł) jest niewystarczająca do utrzymania rodziny”. Skoro więc w projekcie wskazano, że celem tej regulacji jest zabezpieczenie kwoty na utrzymanie rodziny, to taką kwotą będzie również świadczenie postojowe, pomimo że nie jest ono opodatkowane. W takim ujęciu otrzymanie owego świadczenia przez członka rodziny uniemożliwia uwzględnienie go przy zwiększaniu kwoty wolnej od potrąceń. Jest to jednak tylko jedna z możliwych wykładni, a problem rozwiązałoby użycie w art. 52 tarczy 3.0 słowa „przychód” zamiast „dochód”.
Opodatkowanie ryczałtem
Jeszcze ciekawszy jest przypadek wynajmu mieszkania, które syn (małoletni) będący na utrzymaniu pracownika odziedziczył po zmarłych dziadkach, i który to lokal pracownik-rodzic wynajmuje w imieniu jego dziecka.
Czynsz najmu, który z podatkowego punktu widzenia jest przychodem, może być opodatkowany na zasadach ogólnych lub też może być opodatkowany ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych (zgodnie z ustawą z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 43; ost.zm. Dz.U. z 2019 r., poz. 43). Jeżeli wynajem opodatkowany jest na zasadach ogólnych, to podstawą opodatkowania jest dochód, czyli różnica pomiędzy przychodem (czynszem) a kosztami jego uzyskania. Jeżeli jednak członek rodziny wybrał opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, to nie ustala się dochodu, gdyż podstawą obliczenia podatku jest przychód (czyli czynsz najmu bez pomniejszania go o koszty jego uzyskania). Skoro więc przy opodatkowaniu najmu ryczałtem nie ustala się dochodu, to czy pozwala to na uwzględnienie takiego członka rodziny przy zwiększaniu kwoty wolnej od potrąceń? Literalnie można bronić takiego podejścia, lecz w świetle wykładni celowościowej nie znajduje ono wystarczającego oparcia. Wybór opodatkowania nie powinien decydować o podwyższeniu kwoty wolnej od potrąceń. Prowadziłoby to bowiem do nierównego traktowania osób w podobnej sytuacji i uzależniało podniesienie owej kwoty wolnej tylko i wyłącznie od tego, jaki sposób opodatkowania wynajmu zastosujemy. Problem rozwiązałoby zastosowanie wykładni celowościowej, w świetle której różnicowanie członków rodziny w zależności od tego, w jaki sposób opodatkowują oni czynsz najmu, jest co najmniej dyskusyjne. Jak bowiem wskazuje judykatura, to w przypadku wykładni literalnej prowadzącej do nieracjonalnych wniosków należy zastosować inne rodzaje wykładni, w tym celowościową.
Za przyjęciem, że członek rodziny, który uzyskuje przychody z najmu, nie powinien być uwzględniany przy liczeniu zwiększenia kwoty wolnej od potrąceń, przemawia również przytoczone już wyżej uzasadnienie do projektu tarczy 3.0, w którym wskazano, że celem owego zwiększenia jest zapewnienie środków do życia rodzinie pracownika. Jeżeli więc członek rodziny z wynajmu uzyskuje czynsz, to są to środki, które mogą zostać przeznaczone na utrzymanie rodziny, bez względu na sposób ich opodatkowania.
WAŻNE Nie do końca przekonuje użycie w art. 52 tarczy 3.0 pojęcia „dochodu” – mniej problemów interpretacyjnych budziłoby sformułowanie „przychód”.
