Jesteśmy małą gminą. Chcemy wprowadzić system poboru podatków i opłat przez inkasentów. Wójt w ramach oszczędności przygotował projekt uchwały przewidujący, że inkasentami będą pracownicy urzędu gminy, którzy będą pobierać opłaty w ramach swoich obowiązków służbowych. Czy będzie to zgodne z prawem?
Na mocy art. 19 pkt 2 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1445 ze zm.) rada gminy w drodze uchwały może zarządzić pobór opłat i podatków lokalnych w drodze inkasa oraz określić inkasentów i wysokość wynagrodzenia za inkaso. Może także wprowadzić obowiązek prowadzenia przez inkasentów ewidencji osób zobowiązanych do uiszczania opłaty miejscowej oraz określić szczegółowy zakres danych zawartych w tej ewidencji, uwzględniając konieczność zapewnienia prawidłowego poboru opłaty miejscowej. Z literalnego brzmienia tego przepisu nie wynika wprost, że inkasentem np. podatku może być pracownik urzędu gminy. Wątpliwość w tym zakresie usuwa jednak zarówno orzecznictwo nadzorcze regionalnych izb obrachunkowych, jak i orzecznictwo sądowoadministracyjne (m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 czerwca 2017 r., sygn. akt II FSK 536/17; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 10 października 2013 r., sygn. akt I SA/Bk 49/14).
Kluczowym problemem nie jest jednak samo wyznaczenie inkasenta, lecz to, że czynności inkasa będą wykonywane przez pracownika urzędu gminy w ramach obowiązków służbowych (urzędniczych). A to już jest problematyczne pod względem prawnym. Przede wszystkim wykracza poza delegację ustawową dla rady gminy wynikającą z art. 19 pkt 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Jest ona jednoznaczna w swej treści i nie zawiera umocowania do wkraczania w sferę stosunków pracowniczych, jakie istnieją między pracownikiem danego urzędu gminy a gminą reprezentowaną przez wójta. W tym kontekście można odwołać się do regulacji ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1260 ze zm.). W art. 2 pkt 3 tego aktu postanowiono, że jej przepisy stosuje się do pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych. Zgodnie zaś z art. 7 pkt 1 tej samej ustawy, co do zasady, czynności w sprawach z zakresu prawa pracy za urzędy gminy wykonuje wójt (burmistrz, prezydent miasta).
Szczególny charakter więzi prawnej na płaszczyźnie pracownik urzędu – kierownik jednostki (urząd gminy) podkreślany jest również w orzecznictwie nadzorczym wojewodów. W rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody lubelskiego z 20 października 2015 r., znak PN-II.4131.444.2015, podkreślono, że pracownicy urzędu gminy podlegają zwierzchnictwu służbowemu wójta jako kierownikowi urzędu gminy. Oznacza to, że żaden inny podmiot nie może ingerować w czynności w sprawach z zakresu prawa pracy wobec pracowników samorządowych. Z kolei w rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody dolnośląskiego z 28 czerwca 2012 r., znak NK.N11.4131.486.2012.AS2, wskazano, że to nie rada gminy, a wójt jako organ wykonawczy gminy i jednocześnie zwierzchnik służbowy pracowników urzędu gminy ma wyłączne prawo decydowania o zakresie obowiązków pracowników urzędu i wydawania im wiążących poleceń związanych z zakresem ich zadań określonych m.in. w regulaminie organizacyjnym.
Warto też zwrócić uwagę na uchwałę kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Lublinie z 21 maja 2018 r., nr 79/2018. Przedmiotem analizy organu nadzoru był zapis przewidujący, że inkasenci – pracownicy urzędu – wykonują czynności inkasa w ramach obowiązków służbowych. Izba stwierdziła, że stanowi to istotne naruszenie art. 19 pkt 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.
Trzeba więc podkreślić, że gmina powinna przede wszystkim działać na podstawie i w granicach prawa. A istniejące mechanizmy prawne nie przewidują umocowania dla rady gminy do wkraczania w sferę stosunków pracowniczych, co powoduje, że projekt opisywanej uchwały jest wadliwy.
Podstawa prawna
Art. 19 pkt 2 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1445 ze zm.)
Art. art. 2 pkt 3 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1260 ze zm.).
