Subskrybuj nas na Youtube
Na takim stanowisku stoi od lat ZUS, ale niektóre sądy go nie podzielają. Dodatkowe wątpliwości mogą się pojawić, gdy płatnik będzie chciał skorzystać z wprowadzonej właśnie nowej ulgi
Przedsiębiorcy płacą składki co prawda ryczałtowo, a więc niezależnie od przychodu, ale w niektórych przypadkach podstawa ich wymiaru może zostać obniżona. Dotyczy to oczywiście składek na ubezpieczenie społeczne, a nie zdrowotne, która to składka jest niepodzielna, I tak, zgodnie z art. 18 ust. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa) za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Zgodnie zaś z ust. 10 zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku. Przepisy wydawałoby się dość proste, ale od lat powodujące rozbieżności w orzecznictwie sądów. Dodatkowe komplikacje mogą pojawić się w związku z wejściem 1 stycznia 2019 r. przepisów o obniżonych składkach, które wprowadzają trzeci rodzaj „najniższych składek” dla danego przedsiębiorcy – po preferencyjnych składkach określonych w art. 18a ustawy systemowej (30 proc. minimalnego wynagrodzenia) oraz art. 18 ust. 8 tej ustawy (60 proc. przeciętnego wynagrodzenia).
Różna wykładnia
Sama zasada obniżania składek za okres choroby lub nieprowadzenia działalności nie jest zbyt skomplikowana. Jeśli przedsiębiorca prowadzi działalność przez część miesiąca, to tylko za tę część zapłaci składki. Podobnie będzie w razie jego choroby – nie będzie musiał opłacać składek za cały miesiąc. W tym drugim przypadku warunkiem będzie jednak to, aby za okres choroby przysługiwał przedsiębiorcy zasiłek. Jeśli niezdolność do pracy przypadła jednak np. w okresie oczekiwania (90 dni od objęcia ubezpieczeniem chorobowym), to przedsiębiorca nie tylko nie otrzyma świadczeń, lecz także nie będzie mógł pomniejszyć składek.
Wątpliwości wywołuje interpretacja roli obu przepisów. Zdaniem niektórych sądów i ZUS należy je rozumieć literalnie – skoro mowa o najniższej podstawie wymiaru składek, to tylko taka może zostać pomniejszona, i to było celem ustawodawcy. Jeśli więc przedsiębiorca zdecydował się na opłacanie składek od podstawy wyższej niż właściwa dla niego podstawa minimalna, to z takiego obniżenia nie będzie mógł skorzystać. Zdaniem innych sądów chodzi jedynie o podkreślenie, że nawet najniższa podstawa wymiaru podlega proporcjonalnemu pomniejszeniu. Jak zauważył m.in. Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 22 czerwca 2017 r., sygn. akt III AUa 1375/16, skoro prawo do proporcjonalnego pomniejszenia podstawy wymiaru składek ustawodawca przyznał osobom deklarującym minimalną podstawę wymiaru składek, to tym bardziej takiego prawa nie można pozbawiać ubezpieczonych, którzy zadeklarowali wyższą podstawę wymiaru składek od minimalnych.
Nowe przepisy, nowe wątpliwości
Dotychczasowe orzecznictwo zajmowało się jedynie możliwością skorzystania z już istniejących „najniższych podstaw” – określonych w wymienionych wyżej art. 18 ust. 8 i art. 18a ustawy systemowej. Jednak dodany do ustawy systemowej art. 18c wprowadza kolejne wyrażenie „najniższa podstawa wymiaru składek”. Przypomnijmy, że daje on przedsiębiorcom, których przychód z działalności gospodarczej w poprzednim roku nie przekroczył 30-krotności minimalnego wynagrodzenia, prawo do obniżenia podstawy wymiaru składek. Będą one płacone od takiej samej, obniżonej podstawy przez cały rok. Będzie ona mogła być dodatkowo pomniejszona w miesiącach, w których przedsiębiorca był chory (nie prowadził działalności). Powstaje jednak pytanie, czy będzie to możliwe w przypadku przedsiębiorcy, który mając w poprzednim roku niski przychód i w związku z tym prawo do ogólnego obniżenia składek przez cały rok, z prawa tego nie skorzystał, a więc nie zadeklarował „najniższej podstawy wymiaru” wymaganej literalnym brzmieniem przepisu. Zadaliśmy to pytanie ZUS. Odpowiedź nie rozwiewa wszystkich wątpliwości, ale, jak się wydaje, ZUS podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko – tylko zadeklarowanie najniższej podstawy wymiaru dla danego przedsiębiorcy (także w rozumieniu art. 18c ustawy systemowej) będzie dawało prawo do dodatkowego obniżenia tej podstawy za okres choroby. Sytuacja jest jednak o tyle ciekawa, że przecież ZUS nie będzie wiedział, czy przedsiębiorca miał prawo do obniżenia rocznej podstawy wymiaru składek zgodnie z art. 18c. Zależy to bowiem od jego przychodu, i jeśli nie będzie chciał ujawniać tej informacji i obniżać rocznej podstawy, to nikt tego nie będzie weryfikował, bo też nie taki jest cel ustawy. O prawie do rocznego obniżenia składek, a w konsekwencji – ewentualnym prawie do dodatkowego ich obniżenia za miesiąc choroby, ZUS dowie się jednak, gdy przedsiębiorca zaczął korzystanie z mechanizmu określonego w art. 18c, ale z niego zrezygnował.
Stanowisko ZUS z 20 grudnia 2018 r. w sprawie możliwości obniżenia przez przedsiębiorcę podstawy wymiaru składek za okres choroby
Czy w związku z brzmieniem art. 18 ust. 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który przyznaje prawo do proporcjonalnego obniżenia składek tylko tym prowadzącym działalność, którzy deklarują „najniższą podstawę”, należy uznać, że jeśli po 1 stycznia 2019 r. prowadzący działalność uprawniony do obliczenia podstawy wymiaru zgodnie z art. 18c zrezygnuje z tego uprawnienia i zgłosi wyższą podstawę (np. standardową – 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia), to nie będzie miał prawa do proporcjonalnego obniżenia składek w razie choroby?
Możliwość obniżenia najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za okres, za który przysługuje prawo do zasiłku chorobowego, przysługuje wszystkim osobom prowadzącym pozarolniczą działalność, również tym korzystającym z ulg „preferencyjne składki” (art. 18a ustawy systemowej – red.) czy „mały ZUS” (art. 18c ustawy systemowej – red.).
Tym samym te osoby, które deklarują do podstawy wymiaru składek kwoty wyższe niż najniższe (minimalne), nie mogą obniżyć jej z uwagi na pobierany zasiłek. Chyba że zasiłek obejmuje pełny miesiąc – wtedy mogą wykazać zero w podstawie.
Orzecznictwo nie jest jednolite ©℗
•Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 lutego 2017 r., sygn. akt III AUa 1441/15
Możliwość zmniejszenia proporcjonalnie podstawy wymiaru składek na zasadach art. 18 ust. 10 w zw. z art. 18 ust. 9 ustawy systemowej mają tylko osoby deklarujące najniższą podstawę wymiaru składek. Artykuł ten pozwala osobom prowadzącym pozarolniczą działalność samodzielnie określać i deklarować wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, zakreślając jedynie jej dolną granicę. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i ich wysokość nie są powiązane z osiągniętym faktycznie przychodem, lecz wyłącznie z istnieniem obowiązkowego tytułu podlegania ubezpieczeniom i zadeklarowaną przez ubezpieczonego kwotą, niezależnie od tego, czy ubezpieczony osiąga przychody i w jakiej wysokości. Po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność istnieje zatem uprawnienie do zadeklarowania w granicach zakreślonych ustawą dowolnej kwoty jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jedynie nie niższej niż wskazana w art. 18 ust. 8 lub w art. 18a ust. 1 ustawy systemowej, wobec czego sposób, w jaki ubezpieczony realizuje to uprawnienie, zależy wyłącznie od decyzji tej osoby. Ograniczenie co do maksymalnej miesięcznej wysokości podstawy wymiaru składek obowiązuje jedynie w odniesieniu do podstawy wymiaru składek deklarowanych na ubezpieczenia chorobowe i wypadkowe wskazane w art. 20 ust. 3 ustawy systemowej.
Prawo do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dotyczy tylko podstawy wskazanej w wysokości najniższej wymaganej przepisami prawa. Skoro bowiem osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą posiada swobodę deklarowania kwoty podstawy wymiaru w wysokości wyższej niż najniższa wskazana w art. 18 ust. 8 ustawy systemowej, to posiada ona uprawnienie do samodzielnego określania tej podstawy także w przypadku, gdy podlega ubezpieczeniu tylko przez część miesiąca lub przez część miesiąca jest niezdolna do pracy, spełniając z tego tytułu warunki do przyznania zasiłku.
•Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 14 lutego 2017 r., sygn. akt III AUa 1603/16
Regulacja art. 18 ust. 9 ustawy systemowej nie odbiera ubezpieczonym, którzy zadeklarowali składkę na ubezpieczenia w rozmiarze przekraczającym ustawowe minimum, prawa do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składki w miesiącu, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniem lub w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca. Skoro prawo takie zachowują osoby deklarujące minimalną podstawę wymiaru składek, to tym bardziej winni z niego korzystać także ubezpieczeni wnoszący składki wyższe od minimalnych. Przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do naruszenia zasady równego traktowania wszystkich ubezpieczonych w zakresie obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne. Omawiana regulacja miała na celu uniknięcie wątpliwości co do możliwości pomniejszenia składek zadeklarowanych w kwocie minimalnej ‒ w wypadku zaistnienia określonych w nich przesłanek. W żadnym natomiast wypadku brzmienie art. 18 ust. 9 cyt. ustawy nie daje podstaw do przyjęcia braku możliwości proporcjonalnego pomniejszenia składek na ubezpieczenia społeczne przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą i deklarujące ich podstawę wymiaru w kwocie wyższej od minimalnej.
Podstawa prawna
Art. 18, 18a i 18c ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.).
