Z raportu UOKiK za 2021 rok wynika, że w zeszłym roku urząd wydał 988 decyzji, w tym 343 w sprawach z zakresu ochrony konkurencji (przeważająca cześć w postępowaniach z zakresu kontroli koncentracji) oraz 645 z obszaru ochrony konsumentów. Mimo że wciąż czekamy na kompleksowe sprawozdanie już teraz warto zwrócić uwagę na kilka charakterystycznych dla minionego roku aspektów.

Zatory płatnicze, kary dla menedżerów

Bez wątpienia na uwagę zasługują pierwsze decyzje wydane w związku z dopuszczaniem się przez przedsiębiorców opóźnień w płatnościach. Od 2020 r. Prezes Urzędu posiada nowe kompetencje umożliwiające weryfikowanie terminowości realizacji zobowiązań pieniężnych przez największe przedsiębiorstwa względem słabszych uczestników rynku – podmiotów z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. W efekcie Organ w 2021 r. wydał 21decyzji w sprawie zatorów płatniczych, nakładając łącznie kary w wysokości ponad 1,4 mln zł. Przy czym już na początku 2022 r. wydana została kolejna decyzja zatorowa, a przewidziana w niej kara – nałożona na przedsiębiorcę z branży farmaceutycznej – wyniosła aż 3 mln zł.

Istotnym novum są także kary dla menedżerów za naruszanie zbiorowych interesów konsumentów. Dotychczas organ stosował tę dodatkową sankcję wobec osób zarządzających w przypadku łamania zasad konkurencji. W 2021 r. po raz pierwszy wydał decyzje (łącznie 3 orzeczenia) nakładające kary właśnie na menadżerów za wprowadzanie w błąd konsumentów.

Ponadto nowością, która przykuła uwagę mediów są z pewnością działania wobec influenserów – osób trudniących się w sieci promowaniem różnego rodzaju produktów lub usług.

Prawie pół miliarda nałożonych kar

Prezes UOKiK poinformował, że w 2021 r. nałożył kary pieniężne w rekordowej ilości, tj. łącznie w wysokości 486,1 mln zł. Podobny wynik w swojej historii Urząd odnotował dwukrotnie: w 2009 r. przede wszystkim w wyniku nałożenia wysokich kar na członków kartelu cementowego (łączna wysokość kar nałożonych na przedsiębiorców tylko w tej sprawie przekroczyła 411 mln zł) oraz w 2019 r. kiedy to wysokość nałożonych kar (łącznie aż 425 mln zł) wygenerowały przede wszystkim postępowania dotyczące nieuczciwie prowadzonej sprzedaży podczas tzw. pokazów handlowych.

Ochrona konkurencji

W obszarze ochrony konkurencji w 2012 r. Organ wydał 343 decyzje, przy czym aż 300 decyzji dotyczyło kontroli koncentracji (295 zgód, 4 zgody warunkowe i jeden zakaz). W pozostałych sprawach Prezes UOKiK swoje działania skupił na walce z porozumieniami ograniczającymi konkurencję. Organ wydał 12 decyzji dotyczących niedozwolonych porozumień i 1 decyzję w sprawie nadużywania pozycji dominującej. Dwie najistotniejsze sprawy dotyczyły zmów cenowych i podziału rynku sprzedaży samochodów ciężarowych marki DAF. Na skutek tych postępowań pojawiły się także sankcje finansowe wobec 8 menadżerów za naruszanie standardów prawa konkurencji (łącza wysokość kar wyniosła 1,7 mln zł).

W obszarze prawa konkurencji w 2021 r. warto zwrócić też uwagę na uwzględnione przez Prezesa UOKiK 4 wnioski leniency, które ze względu na współpracę z Urzędem doprowadziły do złagodzenia wymierzonych kar.

Ochrona konsumentów

Prezes UOKiK przygląda się też wprowadzającym konsumentów w błąd działaniom instytucji finansowych, dotyczących choćby udzielania kredytów konsumenckich czy oferowania produktów ubezpieczeniowych. Jednakże w zeszłym roku najbardziej spektakularna kara (ponad 60 mln zł) wymierzona została spółce Jeronimo Martins Polska – właścicielowi sieci sklepów Biedronka – za wprowadzanie w błąd klientów co do kraju pochodzenia sprzedawanych warzyw i owoców. Ponadto Organ wciąż przygląda się działalności paramedycznych podmiotów, prowadzących sprzedaż na tzw. pokazach, czyli poza lokalem przedsiębiorstwa oraz firmom telekomunikacyjnym. Łącznie Prezes Urzędu w obszarze ochrony konsumentów wydał w 2021 r. 645 decyzji, przy czym 59 decyzji w sprawie naruszania zbiorowych interesów konsumentów oraz uznania postanowień wzorca w relacjach B2C za niedozwolone. Pokłosie decyzji w sprawach przeciwko Fundico, MAGFORTE oraz NITM stanowiły przytoczone na wstępie kary pieniężne wobec menadżerów podmiotów naruszających prawa konsumentów. Sankcję w wysokości 250.000 zł otrzymał m.in. członek jednoosobowego zarządu MAGFORTE – spółki, która wprowadzała osoby zapraszane na pokazy handlowe w błąd co do celu spotkania i stanu zdrowia konsumentów. Warto przypomnieć, że kara dla osoby zarządzającej za naruszenia wobec konsumentów może wynieść maksymalnie 2 mln zł, a w przypadku menedżera spółki z sektora finansowego – aż 5 mln zł.

Wezwania miękkie

Urząd od lat chętnie stosuje narzędzia mające na celu przekonywanie przedsiębiorców do dostosowania się do przepisów prawa. Choć pierwotnie wezwania do dobrowolnego zaniechania niedozwolonych praktyk stosowano w sprawach konsumenckich, mechanizm ten na dobre wpisał się w działalność urzędu w sferze ochrony konkurencji. W efekcie w 2021 r. w sprawach nadużywania pozycji dominującej lub porozumień ograniczających konkurencję wystosowano 93 wezwania, zaś w przypadkach związanych z naruszaniem zbiorowych interesów konsumentów lub stosowaniem niedozwolonych klauzul umownych Organ skierował aż 408 wezwań.

Warto zauważyć, że w przyszłości mechanizm wzywania przedsiębiorców do złożenia wyjaśnień lub zaniechania niezgodnych z prawem praktyk poza formalnie wszczętym postępowaniem najpewniej będzie również wykorzystywany w postępowaniach zatorowych. Obecnie trwają prace nad nowelizacją Ustawy o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniem w transakcjach handlowych oraz ustawy o finansach publicznych, która przewiduje przyznanie Prezesowi UOKiK uprawnienia do przekonywania firm popadających w znaczne opóźnienia w płatnościach do terminowego regulowania należności.

Pozostałe postępowania

Z podsumowania opublikowanego przez UOKiK wynika także, że w minionym roku Organ wydał 3 decyzje dotyczące wykorzystywania przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolno-spożywczymi, przy czym jedną z tych decyzji przedsiębiorca przyjął zobowiązanie do zmiany praktyk. Prezes UOKiK był także aktywny w sprawach z zakresy pomocy publicznej – zaopiniował 42 projekty programów pomocowych, zweryfikował 684 wnioski o dokonanie interpretacji i 561 projektów dokumentów rządowych pod kątem możliwości wystąpienia pomocy publicznej oraz 1584 projekty programów de minimis.

Iwona Kacprzak, radca prawny w BWHS Wojciechowski Springer i Wspólnicy sp. k.