Ulga dla samotnych rodziców przy opiece naprzemiennej? Fiskus twardo odmawia

Organy skarbowe, konsekwentnie odmawiające prawa do preferencji w PIT rodzicom naprzemiennie opiekujący się dziećmi, mają teraz nowy, poważny argument: Polski Ład 2.0.

Czy rodzice po rozstaniu, którzy sprawują naprzemienną opiekę nad dziećmi, mają prawo rozliczyć PIT jako osoby samotne wychowujący dzieci? Skarbówka od lat twierdzi, że nie, ale jej stanowisko podważały sądy administracyjne. Teraz jednak fiskus zyskał nowy argument: niejasne przepisy zostały zmienione przez Polski Ład 2.0. Ministerstwa Finansów uważa, że sprawa nie powinna budzić już wątpliwości – przy opiece naprzemiennej preferencja nie obowiązuje. Podobnie uznał w niedawno wydanej interpretacji indywidualnej dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej (KIS).

Opieka naprzemienna i preferencja w PIT – jak było?

Organy skarbowe zwykle odmawiały prawa do preferencji rodzicom, którzy po rozstaniu sprawują opiekę nad dziećmi naprzemiennie. Niektórym podatnikom, którzy nie zgadzali się z taką interpretacją, udawało się wygrać w sądzie. Korzystna dla nich linia orzecznicza ukształtowała się za sprawą wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2017 r. (sygn. akt II FSK 573/15). NSA zauważył, że podczas zmian legislacyjnych w 2010 r. ustawodawca wykreślił z art. 6 ust. 4 ustawy o PIT sformułowanie, zgodnie z którym za osobę samotnie wychowującą dzieci uważa się „jednego z rodziców”. Co za tym idzie, nie ma przeszkód, by każdego z rodziców uznać za samotnie wychowującego dzieci.

Podobnych orzeczeń było więcej, co DGP opisał w artykule „Oboje rodzice mogą być samotni i skorzystać z preferencji w PIT”.

Mimo tych wyroków, dyrektor KIS nadal prezentował stanowisko niekorzystne dla podatników. W kolejnych interpretacjach indywidualnych przywoływał m.in. następujące argumenty:

- okoliczność, że dwie osoby wychowują te same dzieci wyklucza możliwość uznania, że którakolwiek z tych osób wychowuje dzieci samotnie;

- wszelkie ulgi i zwolnienia podatkowe są odstępstwem od zasady powszechności opodatkowania, nie można więc interpretować ich rozszerzająco;

- orzeczenia prezentujące przeciwny pogląd zapadły w konkretnych sprawach indywidualnych i nie są wiążące dla organu wydającego interpretację w sprawie innego podatnika.

Niezadowolonym z takich interpretacji pozostawało złożenie skargi do sądu. Teraz ich sytuacja się komplikuje za sprawą zmiany przepisów.

Polski Ład 1.0. Przepis wyjaśnił sprawę opieki naprzemiennej, ale już nie obowiązuje

Ministerstwo Finansów postanowiło uregulować sprawę już przy okazji prac nad Polski Ładem 1.0. Przypomnijmy, zniósł on preferencję dla samotnych rodziców i w zamian wprowadził możliwość odliczenia od podatku kwoty 1500 zł. Wprowadzone w związku z tym zapisy nie pozostawały wątpliwości, że „odliczenie przysługuje jednemu z rodziców albo opiekunów prawnych. W przypadku braku porozumienia między podatnikami odliczenie stosuje podatnik, u którego dziecko ma miejsce zamieszkania (…)”.

Odliczenie 1500 zł, nim znalazło praktyczne zastosowanie, przestało jednak obowiązywać, a wraz z nim rzecz jasna przepis stanowiący, kto nie może z niego skorzystać. Polski Ład 2.0, który wszedł w życie 1 lipca 2022 r., zlikwidował ulgę 1500 zł i przywrócił możliwość rozliczenia PIT wraz z dzieckiem przez samotnych rodziców. Na nowo uregulowano także kwestię prawa do tej preferencji.

Polski Ład 2.0. Kiedy preferencja dla samotnych nie ma zastosowania

Polski Ład 2.0 wprowadził do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) art. 6 ust. 4f, który stanowi, kto nie może korzystać z preferencji dla samotnych rodziców.

Zgodnie z tym artykułem, ten sposób opodatkowania „nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (chodzi o podzielone po połowie świadczenie 500 plus – dop. aut.)”.

Przestawiając nowe regulacje w odpowiedzi na interpelację poselską nr 34667, wiceminister finansów Artur Soboń 4 sierpnia br. stwierdził jednoznacznie:

Dyrektor KIS: „Samodzielnie” nie znaczy „samotnie”

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 7 września br. (Sygnatura: 0114-KDIP3-2.4011.670.2022.2.AC) zajął stanowisko zgodnie z aktualnym stanem prawnym, uwzględniając Polski Ład 2.0.

O interpretację wystąpiła rozwódka z trojgiem dzieci. Ma zasądzoną opiekę naprzemienną realizowaną w systemie tygodniowym. Dziećmi opiekuje się przez 200 dni w roku, bo na podstawie porozumienia z byłym mężem przebywają one u niej także podczas jego podróży służbowych. Kobieta twierdzi, że to ona całkowicie pokrywa koszty życia dzieci, co więcej, wobec jej byłego męża trwa procedura niebieskiej karty w związku z podejrzeniem stosowania przez niego przemocy w rodzinie.

Podatniczka chciała upewnić się, czy będzie miała prawo rozliczyć PIT za 2022 r. jako samotna matka. Dyrektor KIS stwierdził, że nie.

„Samotne wychowywanie oznacza wychowywanie dziecka (dzieci) bez faktycznego udziału drugiego rodzica” – czytamy w interpretacji. „Natomiast, zaangażowanie w proces wychowawczy dziecka każdego z rodziców oznacza, że w roku podatkowym dziecko wychowywane jest wspólnie przez oboje rodziców, a nie samotnie przez któregokolwiek z nich”.

Odnosząc się do większych nakładów czasowych i pieniężnych ponoszonych przez kobietę w związku z wychowaniem dzieci, dyrektor KIS stwierdził: „Przy wychowywaniu dziecka należy wziąć pod uwagę całokształt działań i czynności wykonywanych przez każdego z rodziców, w tym także tych o charakterze niewymiernym jak kształtowanie osobowości, światopoglądu, systemu wartości, postaw emocjonalnych”.

I dalej, odpowiadając na argument, że gdy dzieci są z matką, nie zajmuje się nimi ojciec: „Należy podkreślić, że samodzielna opieka nad dziećmi nie jest równoznaczna z samotną opieką. Fakt, że każdy z rodziców zajmuje się dziećmi w ustalonym czasie, czyli samodzielne i w tym czasie drugi rodzic nie uczestniczy w ich wychowaniu, nie oznacza że mamy do czynienia z samotnym wychowaniem dziecka”.

Czy opieka jest naprzemienna? Decyduje 500 plus

Na marginesie warto odnotować, że samo pojęcie opieki naprzemiennej budzi niekiedy wątpliwości. W ustawie o PIT ustawodawca nie zdecydował się go zdefiniować, a zamiast tego odesłał do ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (czyli o świadczeniu 500 plus). Konkretnie do art. 5 ust. 2a, który stanowi:

„W przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego”.

Czy zatem w świetle ustawy o PIT opieka jest naprzemienna? Aby to ustalić, należy odpowiedzieć na pytanie, jak ustalono prawo do 500 plus. Jeśli świadczenie jest ustalone po połowie dla obojga rodziców, wówczas mamy do czynienia z opieką naprzemienną w rozumieniu przepisów podatkowych. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie opisanej powyżej – prawo do świadczenia miała i podatniczka, i jej były mąż.

Pamiętajmy jednak, że nie tylko sprawowanie opieki formalnie uznanej za naprzemienną wyklucza prawo do preferencji. Nie mogą z niej korzystać rodzice, którzy wychowują co najmniej jedno dziecko „wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym”.

Co z wyrokami NSA?

Podsumowując, w sporze o to, czy rodzicie sprawujący opiekę naprzemienną mają prawo do preferencyjnego rozliczenia PIT, Polski Ład 2.0 dał nowy argument fiskusowi, a pozbawił go podatników.

Wcześniejsze wyroki NSA korzystne dla rodziców przywoływały art. 6 ust. 4 ustawy o PIT. Przepis ten już nie obowiązuje. Obecnie kwestię tego, kto nie może korzystać z preferencji, reguluje art. 6 ust. 4f.

Orzeczenia dotyczące art. 6 ust. 4 nadal mogą natomiast mieć wpływ na sprawy dotyczące stanu prawnego sprzed 2022 r. – np. korekty PIT za ubiegłe lata.