Całkowite pozbawienie cudzoziemców dostępu do ochrony azylowej jest niezgodne z konstytucją, prawem międzynarodowym oraz prawem Unii Europejskiej – zwłaszcza że nie wprowadzono stanu nadzwyczajnego – wskazuje rzecznik praw obywatelskich (RPO) w opinii dla marszałka Sejmu.

Chodzi o procedowany w Sejmie projekt nowelizacji ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1504 ze zm.). To zmiana, dzięki której możliwe będzie czasowe ograniczenie prawa do składania wniosków o azyl. Projekt przewiduje też wprowadzenie dodatkowych przesłanek, które umożliwią pozbawianie danej osoby statusu uchodźcy. Regulacje te mają na celu wzmocnienie ochrony granicy poprzez przeciwdziałanie zjawisku wykorzystywania migracji przez Białoruś, która w kooperacji z Rosją i międzynarodowymi grupami przestępczymi organizuje przerzut imigrantów do UE.

Błędne założenia

Uregulowania te budzą zasadnicze zastrzeżenia RPO. W ocenie rzecznika są one sprzeczne m.in. z Konwencją Genewską o statusie uchodźców, a także Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności czy Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych. RPO wskazuje, że projekt jest kontynuacją działań prawodawczych zapoczątkowanych w 2021 r. Opierają się one na założeniu, że uniemożliwienie cudzoziemcom dostępu do ochrony międzynarodowej przyczyni się do rozwiązania kryzysu na granicy. Jednak w ocenie rzecznika atak na granicę w celu jej nielegalnego przekroczenia z użyciem przemocy nie uzasadnia całkowitego zawieszenia systemu ochrony azylowej. Choć odstąpienie od standardowych procedur azylowych jest wówczas uzasadnione, to jednak nie może prowadzić do całkowitego zanegowania prawa do złożenia wniosku o ochronę międzynarodową. Większe ograniczenia w tym zakresie byłyby dopuszczalne, gdy wprowadzono np. stan nadzwyczajny, o czym nie ma jednak mowy.

Brak kontroli sądowej

RPO wskazuje też na brak kontroli sądowej nad wprowadzeniem tego nowego rozwiązania (brak kontroli Trybunału Konstytucyjnego czy możliwości zaskarżenia do sądu administracyjnego). Wdrożenie ograniczenia będzie całkowicie zależne od uznania Rady Ministrów. ©℗

Podstawa prawna

Etap legislacyjny

Projekt ustawy po I czytaniu i rozpatrzeniu przez komisję sejmową