Potrzebna jest zmiana regulacji, aby sprawy z zakresu zniesienia współwłasności prawa autorskiego mogły być rozpoznawane przez wyspecjalizowane sądy do spraw własności intelektualnej.
Artykuł, który państwo czytają, powstał w oparciu o zaistniały spór sądowy, w którym autorzy występowali jako pełnomocnicy jednej ze stron. Ów spór doprowadził do zainicjowania dwóch całkowicie odmiennych postępowań sądowych. Pierwsze – o roszczenie odszkodowawcze z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych do utworu audiowizualnego, na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 ppkt b. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – zainicjowane zostało jeszcze przed jednym z sądów okręgowych, w wydziale gospodarczym (jeszcze przed utworzeniem wydziałów własności intelektualnej), i dotyczyło sporu przedsiębiorców współuprawnionych (następców prawnych współtwórców). Drugie z postępowań sądowych (o charakterze nieprocesowym) dotyczyło zniesienia wspólności autorskich praw majątkowych, które przysługiwały pozostającym w sporze sądowym o odszkodowanie przedsiębiorcom będącym następcami prawnymi współtwórców dzieła audio wizualnego. Postępowanie o zniesienie wspólności autorskich praw majątkowych zostało zainicjowane przez stronę pozwaną w trwającym już przed sądem okręgowym procesie odszkodowawczym.
Tenże pozwany złożył do sądu rejonowego w trybie art. 618 k.p.c. wniosek o zniesienie wspólności przysługujących stronom autorskich praw majątkowych do spornego utworu audiowizualnego oraz dokonanie rozliczenia wzajemnych roszczeń w procesie działowym. W treści wniosku o zniesienie praw wnioskodawca zaproponował zniesienie praw autorskich przez przyznanie mu ich w pełni, co miałoby być połączone ze stosowną spłatą uczestnika postępowania działowego, czyli strony powodowej z postępowania odszkodowawczego zawisłego przed sądem okręgowym. Wraz z wnioskiem o zniesienie wspólnego prawa autorskiego zostało złożone do sądu okręgowego żądanie o przekazanie toczącej się już przed tym sądem sprawy o naruszenie autorskich praw majątkowych sądowi rejonowemu w trybie z par. 188 regulaminu urzędowania sądów powszechnych w związku z art. 618 par. 1 k.p.c. oraz umorzenie toczącego się przed tymże sądem postępowania o naruszenie majątkowych praw autorskich.
Właściwy sąd
Z art. 9 ust. 5 ustawy o prawie autorskim wynika, że „do autorskich praw majątkowych przysługujących współtwórcom stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych”. Skoro do zniesienia wspólności autorskiego prawa majątkowego stosuje się odpowiednio przepisy k.c., to pojawia się pytanie, w jakim trybie postępowania cywilnego takie zniesienie praw autorskich majątkowych powinno się odbyć i jaki jest sąd rzeczowo właściwy do jego przeprowadzenia.
Na gruncie obecnych przepisów zniesienie autorskich praw majątkowych jest generalnie akceptowane przez większość przedstawicieli doktryny prawa i powinno nastąpić na takich samych zasadach jak zniesienie współwłasności, czyli w trybie nieprocesowym (art. 617–625 k.p.c.). Pytanie dotyczy jednak tego, jaki sąd będzie właściwy do rozpoznania takiego wniosku? Z jednej strony bowiem, zgodnie z art. 507 k.p.c., sprawy należące do postępowania procesowego rozpoznają sądy rejonowe za wyjątkiem spraw, dla których jest zastrzeżona właściwość sądów okręgowych. Wniosek o zniesienie współwłasności prawa autorskiego czy o zniesienie wspólności jakichkolwiek innych praw nie jest sprawą zastrzeżoną dla SO. Z drugiej jednak strony, nie można tracić z pola widzenia faktu, że 1 lipca 2020 r. do kodeksu postępowania cywilnego w Tytule VII – Postępowania odrębne – został wprowadzony nowy Dział IV G – Postępowanie w sprawach własności intelektualnej, którego to przepisy mają zastosowanie do spraw wszczętych po tym dniu.
W myśl art. 47989 par. 1 k.p.c. jako sprawy własności intelektualnej kwalifikuje się sprawy o ochronę praw autorskich i pokrewnych, o ochronę własności przemysłowej oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych; nadto sprawy o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji, o ochronę dóbr w zakresie, w jakim dotyczą wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług oraz sprawy o ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą. Katalog ten należy uznać za zamknięty.
Naszym zdaniem trudno uznać, aby powyżej wskazany przepis był podstawą do stwierdzenia, że sprawy w przedmiocie zniesienia wspólności autorskiego prawa majątkowego leżą we właściwości sądów własności intelektualnej powołanych na szczeblu sądów okręgowych, które stosując przepisy o postępowaniu nieprocesowym, miałyby dokonywać zniesienia wspólności praw autorskich. Wobec dopuszczalności zniesienia wspólności autorskich praw majątkowych, na gruncie obecnych regulacji kodeksu postepowania cywilnego i prawa autorskiego, sądem właściwym rzeczowo do rozpoznania tego rodzaju wniosku wyłącznie właściwy jest sąd rejonowy, który winien go rozpoznać w trybie postępowania nieprocesowego i w ramach tego postępowania rozpoznać inne toczące się pomiędzy tymi samymi uczestnikami spory o roszczenia związane ze wspólnymi prawami autorskimi. Do postępowania działowego przed sądem rejonowym powinny zostać dołączone akta innych postępowań, które dotyczą podlegających zniesieniu praw, w postępowaniu działowym przed sądem rejonowym powinny być rozpoznane także żądania zgłoszone w postępowaniu o naruszenie praw autorskich przekazane przez sąd okręgowy.
Kwestią wartą rozważania jest również to, jakie działania powinien podjąć wydział gospodarczy sądu okręgowego (obecnie – wydział własności intelektualnej), przed którym toczy się postępowanie o zapłatę odszkodowania z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych na podstawie art. 79 ustawy o prawie autorskim, po powzięciu informacji o toczącym się postępowaniu w przedmiocie zniesienia wspólności autorskich praw majątkowych pomiędzy tymi samymi stronami przed sądem rejonowym. Odpowiedź na to pytanie wynika z treści art. 618 par. 2 k.p.c., w świetle którego należy stanąć na stanowisku, że wobec wszczęcia postępowania o zniesienie wspólności majątkowych praw autorskich dalsze prowadzenie postępowania o zapłatę na podstawie art. 79 p.a. jest niedopuszczalne i sprawa ta powinna zostać niezwłocznie przekazana sądowi rejonowemu w celu jej połączenia ze sprawą o zniesienie wspólności praw autorskich.
W naszej opinii znajdzie tu zastosowanie ugruntowane na gruncie prawa rzeczowego stanowisko, zgodnie z którym nieprzekazanie sądowi prowadzącemu sprawę o zniesienie współwłasności sprawy wymienionej w art. 618 par. 2 k.p.c. wszczętej, gdy postępowanie o zniesienie współwłasności było już w toku, powoduje nieważność postępowania. W przypadku, gdyby sąd dalej procedował, wbrew dyspozycji art. 618 par. 2 k.p.c., a tym samym postępowanie wymienione w art. 618 par. 1 k.p.c. zostało wszczęte w toku postępowania o zniesienie współwłasności i toczyło się z obrazą art. 618 par. 2 k.p.c. zdanie pierwsze, takie uchybienie procesowe uzasadnia stwierdzenie nieważności tego postępowania i powinno zostać uwzględnione przez sąd drugiej instancji z urzędu (art. 379 pkt 3 oraz art. 378 par. 1 k.p.c). Ten powinien zatem w swoim rozstrzygnięciu uchylić wadliwe orzeczenie, znieść postępowanie w całości i przekazać sprawę sądowi prowadzącemu sprawę o zniesienie współwłasności.
Na marginesie należy wskazać, że losy sporu sądowego, który stał się pretekstem do powstania niniejszego artykułu, potwierdzają zaprezentowane wyżej rozumowanie, że tylko sąd rejonowy jest właściwy do rozpoznania sprawy o zniesienie wspólnych praw autorskich, a sprawy o naruszenie tych praw toczące się przed sądami okręgowymi zostaną mu przekazane do wspólnego rozpoznania.
W prawie jest luka
Paradoks przedstawionego rozwiązania sprowadza się do tego, że opisana tu sytuacja spowoduje, że sprawy toczące się przed sądami okręgowymi – sądami własności intelektualnej będą musiały zostać przekazane do rozpoznania sądowi rejonowemu. Tego rodzaju sytuacja naszym zdaniem jest dowodem istnienia istotnej luki prawnej w przepisach o postępowaniu w sprawach własności intelektualnej.
Nie ulega chyba wątpliwości, że ze wszech miar wskazane jest, aby tego rodzaju sprawy były łączone do jednego postępowania, ale toczącego się przed wyspecjalizowanym sądem, jakim jest sąd własności intelektualnej, oraz przy zastosowaniu przepisów art. 47989–479129 k.p.c. oraz jedynie odpowiednim zastosowaniu przepisów k.p.c. o zniesieniu współwłasności.
Autorzy tekstu stoją więc na stanowisku, że w powyżej opisanym zakresie jest potrzebna zmiana regulacji prawnych, aby sprawy z zakresu zniesienia współwłasności prawa autorskiego mogły być rozpoznawane przez wyspecjalizowane sądy, którymi są sądy własności intelektualnej. Zatem do katalogu spraw wymienionych w art. 47989 par.1 k.p.c., określającego sprawy rozpoznawane w tego rodzaju postępowaniu, powinny zostać dodane sprawy z zakresu zniesienia wspólności praw własności intelektualnej. Rozwiązanie takie, wobec treści art. 47991 k.p.c., zgodnie z którym w sprawach rozpoznawanych według przepisów niniejszego działu przepisy o innych postępowaniach odrębnych stosuje się w zakresie, w którym nie są one sprzeczne z przepisami niniejszego działu, pozwoliłoby, jak się wydaje, osiągnąć wskazany wyżej cel. Regulacja ta powinna zostać powiązana także ze zamianą par. 188 regulaminu urzędowania sądów powszechnych, który winien zawierać nakaz przekazania do sądu, do którego wpłynął wniosek o zniesienie praw własności intelektualnej, przekazanie wszelkich toczących się przed innymi sądami, a między tymi samymi uczestnikami spraw o to samo prawo własności intelektualnej lub o roszczenia z nim związane. Warto zauważyć także, że niniejszy postulat nie narusza postanowień art. 507 k.p.c. dopuszczających sądy okręgowe jako właściwe do rozpoznania spraw w postępowaniu nieprocesowym. ©℗