Niedawny wyrok Trybunału Konstytucyjnego otwiera adwokatom furtkę do uzyskania wyższych opłat za już zakończone postępowania. W sprawach cywilnych mają na to jednak tylko trzy miesiące.
W Dzienniku Ustaw został opublikowany wyrok TK z 27 lutego 2024 r. (sygn. akt SK 90/22), stwierdzający niekonstytucyjność przepisów rozporządzenia ministra sprawiedliwości o urzędówkach adwokackich (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2631 ze zm.). Trybunał wcześniej już kilkakrotnie kwestionował stosowanie niższych stawek dla adwokatów z urzędu niż dla adwokatów z wyboru, ale wcześniejsze wyroki dotyczyły albo starego rozporządzenia (sygn. akt SK 66/19), albo stawek za pojedyncze czynności (sygn. akt SK 78/21, SK 83/19). Tym razem TK uznał za niekonstytucyjny cały mechanizm wyliczania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez adwokata z urzędu przewidziany w par. 2 pkt 1 aktualnie obowiązującego rozporządzenia.
– Wyrok TK o sygn. SK 90/22 zapadł w składzie, w którym nie było tzw. dublerów – zwraca uwagę adwokat Filip Tohl, wiceprezes Stowarzyszenia Adwokackiego „Defensor Iuris”. Ma to znaczenie w kontekście poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w postanowieniu z 13 grudnia 2023 r. (sygn. akt I KZP 5/23), zgodnie z którym jeden z wcześniejszych wyroków TK dotyczących urzędówek został wydany przez nieprawidłowy skład orzekający i nie wywołuje skutków prawnych.
Defensor Iuris liczy, że niedawne orzeczenie TK stanie się dla adwokatów z urzędu nowym argumentem, by uzyskać podwyższone wynagrodzenie w już zakończonych postępowaniach. Na swojej stronie internetowej stowarzyszenie opublikowało aktualne wzory wniosków o zmianę rozstrzygnięcia o kosztach w sprawie cywilnej oraz o uzupełnienie wyroku w postępowaniu karnym, a także wzory zażaleń na brak doliczenia VAT.
K.p.c. – tylko do 4 czerwca
Podstawą wnioskowania w sprawie cywilnej może być – według Defensor Iuris – art. 4011 w zw. z 4161 kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy te umożliwiają uchylenie (a według orzecznictwa – także zmianę) rozstrzygnięcia wydanego na podstawie aktu normatywnego uznanego przez TK za niezgodny z konstytucją. Wniosek trzeba złożyć w terminie trzech miesięcy od publikacji orzeczenia TK, adwokaci mają zatem czas do 4 czerwca 2024 r.
– Warto pamiętać, że ustawa mówi o możliwości składania takich wniosków za 10 lat wstecz – dodaje adwokat Tohl, powołując się na art. 408 k.p.c.
Podobną możliwość mieli w zeszłym roku radcowie prawni. W ich przypadku TK orzekł o niekonstytucyjności mechanizmu urzędówek w wyroku z 20 kwietnia 2024 r. (sygn. akt SK 53/22). Następnie radcowie prawni Marta Tadrowska-Brzoszczyk i Adam Brzoszczyk, autorzy skargi konstytucyjnej inicjujący tamto postępowanie, na stronie swojej kancelarii opublikowali poradnik dotyczący możliwości wznowienia postępowania cywilnego w zakresie rozstrzygnięć o kosztach z urzędu. Teraz może on posłużyć także adwokatom.
– Adwokaci mogą korzystać z trybu dotyczącego wznowienia postępowania cywilnego opisanego na stronie kancelarii – potwierdza Marta Tadrowska-Brzoszczyk. – Według mojej wiedzy w przypadku radców prawnych z reguły w następstwie wznowienia postępowania sądy przyznawały koszty według stawki jak po orzeczeniu TK, jednak dokładna statystyka nie jest mi znana – dodaje.
Radczyni prawna zwraca też uwagę, że skutkiem niedawnego wyroku dotyczącego adwokatów nie jest automatyczne zastąpienie w całości rozporządzenia o urzędówkach rozporządzeniem w sprawie opłat za czynności adwokackie. W jej ocenie nadal zastosowanie ma większość przepisów ogólnych, które nie zostały objęte wyrokiem.
Lepiej się pospieszyć
W sprawach karnych możliwe jest zastosowanie procedury uzupełnienia wyroku, opisanej w art. 626 par. 2 kodeksu postępowania karnego. We wspomnianym już postanowieniu z 13 grudnia ub.r. SN opowiedział się za możliwością dochodzenia w ten sposób wyrównania urzędówek. Zaznaczył jednak, że nie może to działać na niekorzyść oskarżonego.
– Uzupełnienie nie przysługuje więc adwokatowi, jeżeli oskarżony został obciążony kosztami postępowania, bo wówczas zwiększenie kosztów adwokata obciążałoby tego oskarżonego – przypomina mec. Tohl.
SN zasygnalizował ponadto, że możliwość zasądzenia na tej podstawie uzupełnionych kosztów limitują też „przewidziane przepisami okresy przedawnienia”. Zdaniem wiceprezesa Defensor Iuris nie jest jednak jasne, od jakiego zdarzenia należy liczyć początek biegu tego terminu. W jego opinii pierwsze możliwe zdarzenie to publikacja orzeczenia TK z 2020 r. dotyczącego poprzedniego rozporządzenia. To oznaczałoby, że część spraw może być już przedawniona z uwagi na upływ trzyletniego okresu. Druga możliwość to liczenie początku terminu od 27 grudnia 2023 r., kiedy to został opublikowany pierwszy wyrok TK kwestionujący aktualne rozporządzenie o urzędówkach. Właśnie on został jednak zakwestionowany przez SN z uwagi na obecność tzw. dublera w składzie orzekającym. – Zaryzykowałbym więc stwierdzenie, że przedawnienie biegnie dopiero od ostatniego orzeczenia TK, wydanego już w 2024 r. Zalecałbym jednak ostrożność – lepiej złożyć wniosek wcześniej niż później – mówi mec. Tohl.
Wezwanie do ugody
Wiceprezes Defensor Iuris zastrzega, że niektórzy adwokaci mogą napotkać problemy w stosowaniu tych rozwiązań. Przykładowo jeśli złożyli wnioski przed ostatnim orzeczeniem TK i zostały one już negatywnie rozpoznane przez sądy. Proponuje więc alternatywne rozwiązanie: dochodzenie roszczeń od Skarbu Państwa na drodze cywilnej.
W datowanym na 5 marca br. piśmie wezwał Skarb Państwa – ministra sprawiedliwości – do ugody w sprawie zapłaty 7,8 tys. zł (w tym VAT) „tytułem szkody powstałej na skutek uszczuplenia wynagrodzenia obrońcy lub pełnomocnika z urzędu”. Jak uzasadnia, o tyle zostały pomniejszone jego koszty za czynności z urzędu w sprawach karnych prowadzone przed Sądem Rejonowym w Gorlicach i Prokuraturą Rejonową w Gorlicach. W piśmie powołuje się na ostatni wyrok TK i argumentuje, że uszczuplenie wynagrodzenia wynikało z niekonstytucyjności przepisów w zakresie wysokości stawek adwokackich. ©℗
/>