Etyka radcowska w praktyce

Komisja Etyki i Wykonywania Zawodu Krajowej Rady Radców Prawnych wyjaśnia, jak interpretować kodeks w konkretnych sytuacjach.

Radca prawny może informować o swojej działalności w ramach narzędzi Profil Firmy w Google i – mimo pozostawania w stosunku pracy – być obrońcą kolegi w postępowaniu dyscyplinarnym. Nie może natomiast opiniować umów zawieranych z białoruską firmą objętą sankcjami. Tak wynika z najnowszych stanowisk i pism Komisji Etyki i Wykonywania Zawodu Krajowej Rady Radców Prawnych. Komisja regularnie odpowiada na wątpliwości zgłaszane przede wszystkim przez samych radców prawnych, którzy w swojej praktyce spotykają się z sytuacjami wzbudzającymi wątpliwości co do zgodności z Kodeksem etyki radcy prawnego (k.e.r.p.). Jej stanowiska i pisma są publikowane w zbiorze umieszczonym na stronie kirp.pl. Niedawno ukazała się najnowsza aktualizacja zbioru pod redakcją radcy prawnego Grzegorza Wyszogrodzkiego, obejmująca sprawy z drugiego półrocza 2023 r. Poniżej prezentujemy omówienie większości z nich. Na końcu opisu każdej sprawy podajemy sygnaturę pozwalającą odnaleźć pełny tekst stanowiska w danej sprawie.

Uwaga na sankcje

Radca prawny nie tylko może, lecz także musi odmówić polskiej spółce zaopiniowaniu umowy z kontrahentem z Białorusi wpisanym na listę sankcyjną. Komisja przypomniała, że w świetle art. 22 ust. 1 ustawy o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1166 ze zm., dalej: u.r.p.) radca prawny może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów. „Nie ulega jednak zdaniem Komisji wątpliwości, że w sytuacji, gdy świadczona przez radcę prawnego pomoc prawna dotyczyłaby działalności sprzecznej z prawem (z jaką mamy do czynienia w niniejszej sprawie), udzielenie takiej pomocy prawnej byłoby niezgodne z podstawowymi zasadami wykonywania zawodu radcy prawnego (art. 6 KERP)” – czytamy w stanowisku.

Radca prawny zastanawiał się też, czy powinien zgłaszać jakimś organom fakt otrzymania takiej propozycji. Komisja uznała, że nie tylko nie musi, lecz wręcz nie może tego robić. Co prawda unijne rozporządzenie 765/2006 nakłada na osoby fizyczne obowiązek przekazywania właściwym organom wszelkich informacji, które ułatwiłyby przestrzeganie tego rozporządzenia, ale jeśli nie jest to niezgodne m.in. z przepisami o poufności i tajemnicy zawodowej (SK-19.12.2023-TK).

Ostrożnie z białym wywiadem

„Co do zasady brak jest przeszkód prawnych, aby osoba posiadająca prawo do wykonywania zawodu radcy prawnego świadczyła usługi białego wywiadu, z zastrzeżeniem przestrzegania przepisów prawa powszechnie obowiązującego” – stwierdziła komisja w stanowisku będącym odpowiedzią na pytania nauczyciela akademickiego. Wątpliwości pytającego wzbudziło, czy praktyka gromadzenia przez kancelarie informacji gospodarczych z jawnych źródeł (biały wywiad) nie jest sprzeczna z wcześniejszym stanowiskiem komisji, zgodnie z którym radca prawny nie może prowadzić postępowania dowodowego rozumianego jako zbieranie (gromadzenie) dowodów – jest to bowiem pomoc w ustaleniu stanu faktycznego, a nie świadczenie pomocy prawnej.

Komisja potwierdziła, że rolą radcy prawnego nie jest gromadzenie dowodów. „Należy jednak wskazać, że wykonywanie czynności przez radcę prawnego, w związku ze świadczeniem pomocy prawnej, polegających na dostępie do ogólnie dostępnych danych (archiwalne zdjęcia, regulaminy, publikacje, odpisy z rejestrów itp.) nie może a priori przesądzać, że te czynności stanowią gromadzenie dowodów” – zwróciła uwagę w najnowszym stanowisku.

Wynika z niego również, że radca prawny podejmujący się świadczenia usług białego wywiadu każdorazowo powinien rozstrzygnąć, jaki jest ich charakter w kontekście postanowień art. 25 k.e.r.p. Przepis ten określa, jakie zajęcia są dla radcy prawnego nie dopuszczalne. Analizy wymaga też ryzyko naruszenia art. 11 k.e.r.p. odnoszącego się do godności zawodu. „Radca prawny, podejmując się świadczenia usług wykraczających poza świadczenie pomocy prawnej, nie powinien pozostawić klienta bez należytej ochrony ubezpieczeniowej” – przypomniała też komisja (SK-06.09.2023-GW).

W spółce tylko usługi prawne

Wyłącznym przedmiotem działalności spółki, w ramach której radca prawny wykonuje zawód, jest świadczenie pomocy prawnej. Wynika tak z art. 8 ust. 2 u.r.p. Komisja w swoim piśmie zwróciła uwagę na kategoryczne brzmienie tego przepisu w odpowiedzi na pytanie radcy prawnego o możliwość współpracy ze spółką komandytową, której przedmiot działalności wykracza poza świadczenie pomocy prawnej. Nie oceniła potencjalnego zatrudnienia w takiej spółce na stanowisku radcy prawnego, zwróciła jednakże uwagę na art. 25a ust. 2 k.e.r.p. zakazujący uczestnictwa w świadczeniu pomocy prawnej przez podmiot nieuprawniony (P-07.08.2023-RW).

Ubezpieczenia nie takie proste

Czy jest dopuszczalne jednoczesne wykonywanie zawodów radcy prawnego oraz agenta ubezpieczeniowego? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Komisja odesłała do swojego wcześniejszego stanowiska, w którym co do zasady dopuściła możliwość wpisu radcy prawnego do rejestru pośredników ubezpieczeniowych jako osoby wykonującej czynności agencyjne w rozumieniu przepisów o dystrybucji ubezpieczeń, z zastrzeżeniem, że taki radca musi przestrzegać przepisów rangi ustawowej, a także k.e.r.p. i regulaminu wykonywania zawodu radcy prawnego. „Przedstawione wyżej stanowisko należy odpowiednio odnieść do sformułowanego we wniosku zagadnienia jednoczesnego wykonywania zawodu radcy prawnego oraz zawodu agenta ubezpieczeniowego z uwzględnieniem właściwych przepisów dot. zawodu agenta ubezpieczeniowego” – stwierdziła (P-21.09.2023-RW).

Albo etat, albo prokura

„Łączenie funkcji prokurenta z obsługą prawną tego samego podmiotu – spółki kapitałowej jest niedopuszczalne” – przypomniała komisja, która już wcześniej zajmowała stanowisko w tej sprawie. Tym razem wątpliwości miał radca prawny obsługujący w ramach stosunku pracy spółkę kapitałową, któremu zarząd spółki zaproponował objęcie funkcji prokurenta. Sam obawiał się, że opiniowanie umów, które będzie podpisywał, rodzi konflikt interesów. Zwrócił też uwagę na trudności w rozgraniczeniu, które okoliczności jego pracy w spółce byłyby objęte tajemnicą radcowską, a które nie (P-19.12.2023-RW).

Google – tak

Jak stwierdziła komisja, „korzystanie przez radców prawnych z Profilu Firmy w ramach narzędzi Moja Firma w Google’u oraz współpraca z firmami marketingowymi w tym zakresie może stanowić dopuszczalną formę informowania o wykonywaniu zawodu radcy prawnego”. W stanowisku zaznaczyła, że radca prawny, informując o wykonywanej profesji, musi przestrzegać dobrych obyczajów oraz norm etycznych i regulaminu. Zwróciła uwagę, że to radca prawny odpowiada za zgodność wszelkich informacji zawartych w Wizytówce Google z generalnymi zasadami i kryteriami wskazanymi w art. 32 k.e.r.p. „Mimo, że przepisy KERP nie wyrażają wprost zakazu reklamy, w przypadku zawodu zaufania publicznego, jakim jest zawód radcy prawnego, istnieje szereg quasi zakazów dotyczących informowania o wykonywaniu zawodu, które winny być przez jego członków respektowane. Każdorazowo należy poddawać wnikliwiej analizie, czy dany zabieg informacyjny nie stoi w opozycji do godności zawodu bądź też czy nie narusza dobrych obyczajów” – czytamy (SK-20.12.2023-RO).

Zniżki wątpliwe etycznie

Radca prawny zapytał o możliwość uczestnictwa w programie zniżek dla posiadaczy karty mieszkańca, który organizuje urząd miasta. Komisja zwróciła uwagę na wiele związanych z tym zagrożeń na gruncie k.e.r.p. i regulaminu. Po pierwsze, wymagałoby to informowania gminy o sposobie udzielania zniżek, rabatów, ulg i preferencji, co może powodować ewentualne naruszenie tajemnicy zawodowej. Po drugie, mogłoby to spowodować ustalenie wynagrodzenia radcy prawnego na poziomie nieadekwatnym, co jest nieetyczne (ponadto wynagrodzenie nie może być niższe niż stawki minimalne określone w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości). Po trzecie, udzielenie obniżek nie jest przesłanką kształtującą wysokość honorarium radcy prawnego wskazaną w art. 36 k.e.r.p. (P-20.09.2023-KP-B-KP-D).

Zarządzenie nie zastąpi umowy

Artykuł 224 u.r.p. określa prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń radcy prawnego wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy. Zdaniem komisji przepis ten nakłada „prawa i obowiązki nie tylko na radcę prawnego, ale także na zatrudniającego go pracodawcę, który obok radcy prawnego zobowiązany jest do jego przestrzegania”. Komisja w odpowiedzi na kilka pytań radcy prawnego stwierdziła m.in., że ma on prawo do dodatkowego wynagrodzenia w przypadku ściągnięcia od strony przeciwnej kosztów zastępstwa sądowego także wtedy, gdy nie podejmował czynności w toku postępowania egzekucyjnego. W państwowych jednostkach sfery budżetowej wysokość i termin wypłaty dodatkowego wynagrodzenia określa umowa cywilnoprawna. Nie można zastąpić jej zarządzeniem kierownika jednostki sektora finansów publicznych (P-02.11.2023-GW).

Dokumenty w depozycie

„Radca prawny powinien mieć możliwość wypełnienia ciążących na nim zobowiązań wobec klienta, (…) nawet jeśli klient lub klienci z nim w tym zakresie nie współpracują” – uznała komisja. Pismo dotyczyło wątpliwości radczyni prawnej co do postępowania z dokumentami związanymi ze świadczeniem pomocy prawnej po jej zakończeniu, których z przyczyn obiektywnych i niezależnych nie można zwrócić klientowi lub klientom. Komisja potwierdziła, że istnieje możliwość złożenia tych dokumentów do depozytu sądowego. „Warunkiem bezwzględnym, który powinien być jednak w takiej sytuacji spełniony, jest podjęcie przez radcę prawnego niezbędnych czynności zapewniających ochronę tajemnicy radcy prawnego i uniemożliwiających dostęp do dokumentacji osobom nieuprawnionym” – zaznaczyła. Warunek ten spełnia wskazanie we wniosku o złożenie do depozytu dozorcy w osobie radcy prawnego oraz miejsca zabezpieczonego przez radcę prawnego (P-20.09.2023-ZJM).

Obrońca w postępowaniu dyscyplinarnym

Radca prawny pozostający w stosunku pracy może się podjąć obrony obwinionego kolegi w postępowaniu dyscyplinarnym. Wątpliwości co do tego miała radczyni prawna, która zwróciła uwagę, że przedstawiciel jej profesji wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy nie może być obrońcą w postępowaniu karnym. Komisja wyjaśniła, że w postępowaniu dyscyplinarnym przepisy procedury karnej stosuje się jedynie w sprawach nieuregulowanych w ustawie. To, kto może być obrońcą obwinionego, określa zaś art. 68 ust. 4 u.r.p. Komisja zaznaczyła, że swoje stanowisko uzgodniła z przewodniczącym Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i głównym rzecznikiem dyscyplinarnym (P-31.10.2023-JG-K). ©℗