Dlaczego warto korzystać z mediacji w sprawach rodzinnych?

Mediacja wskazywana jest jako polubowny sposób rozwiązywania sporów i jest przeprowadzana m.in. w sprawach pracowniczych, gospodarczych czy rodzinnych. Stanowi alternatywę w stosunku do postępowania cywilnego, a jej celem w sprawach rodzinnych jest wypracowanie konkretnych rozwiązań w zakresie spornych spraw, u podstawy których leżą relacje rodzinne.

Ogólna charakterystyka

Mediacja w sprawach rodzinnych może być prowadzona na podstawie: zawartej między stronami umowy o mediację, wniosku stron czy postanowienia sądu. Może toczyć się zarówno przed wystąpieniem do sądu, jak i w trakcie postępowania sądowego. Przed wszczęciem postępowania sądowego mediacja może być prowadzona jedynie na podstawie umowy stron określającej jej przedmiot oraz osobę mediatora lub sposób jego wyboru. Mediacja jest dobrowolna i strony nie mają obowiązku uczestniczenia w niej. W ostatnich latach odnotowuje się znaczny wzrost zainteresowania mediacją rodzinną w Polsce i na świecie.

Kiedy w sprawie rodzinnej sąd kieruje ją do mediacji?

Zgodnie z art. 445² KPC w każdym stanie sprawy o rozwód lub separację sąd może skierować strony do mediacji w celu ugodowego załatwienia spornych kwestii dotyczących zaspokajania potrzeb rodziny, alimentów, sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi oraz spraw majątkowych, do których należą sposób korzystania ze wspólnego mieszkania, jego podział albo przyznanie go jednemu z małżonków (również sprawy o podział majątku wspólnego, jeżeli jedna ze stron złoży do sądu w tym zakresie odpowiedni wniosek) i podlegają rozstrzygnięciu w wyroku orzekającym rozwód lub separację. Treść takiego porozumienia zawartego między stronami podczas mediacji zostaje umieszczona przez sąd w wyroku.

Kim jest mediator?

W przypadku braku uzgodnienia przez strony osoby mediatora zgodnie z art. 436 §4 KPC, to sąd, kierując sprawę do mediacji wskazuje go z listy stałych mediatorów przy danym sądzie okręgowym. Ww. przepis podkreśla szczególny charakter spraw o mediację, zgodnie z którym stały mediator musi mieć wykształcenie teoretyczne np. z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych. Mediator ma za zadanie pomóc stronom wyartykułować wzajemne potrzeby i doprowadzić do zawarcia ugody. Z uwagi na to, że mediacja jest poufna, mediator ma obowiązek zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się podczas mediacji. Dotyczy to również stron i innych uczestników.

Przebieg postępowania

Mediator kontaktuje się ze stronami w celu ustalenia terminu i miejsca posiedzenia. Następnie prosi strony o zajęcie stanowiska w sprawie. Z posiedzenia sporządza protokół i ew. ugodę, jeżeli doszło do jej zawarcia, po czym przekazuje ją do zatwierdzenia do sądu i doręcza odpisy stronom. Sąd weryfikuje, czy ugoda nie jest sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego, nie zmierza do obejścia prawa, jest zrozumiała i czy nie zawiera sprzeczności. W niektórych sprawach takich jak np. alimenty możliwe jest na wniosek wierzyciela nadanie Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego, który umożliwia prowadzenie egzekucji w innym kraju członkowskim UE.

Zalety

Wśród zalet mediacji wymienia się: niższe koszty, oszczędność czasu, uregulowanie problematycznych kwestii zgodnie z wolą stron w drodze ustępstw, brak angażowania rodziny i przyjaciół, którzy w postępowaniu sądowym obligatoryjnie wzywani będą jako świadkowie. Mediacja w przeciwieństwie do postępowania sądowego neutralizuje konflikt i pozwala zaoszczędzić wiele nerwów i stresu.

Wady

Mediacja nie zawsze jest jednak adekwatnym sposobem na rozwiązanie sporu. Nie jest ona dopuszczalna w np. w sytuacji o ustalenie ojcostwa oraz sytuacji, gdy w rodzinie występuje przemoc czy problem uzależnień. W przypadku, gdy strony samodzielnie decydują się na mediację, dyskryminujący dla jednej ze stron może być wybór mediatora, np. gdy jedna z nich ma słabsze wykształcenie. Mankamentem jest również niska świadomość stron na temat mediacji i często panujące błędne przekonanie, że mediacja to strata czasu a zawarte porozumienie nie będzie obowiązywać.

Projekt wprowadzenia rodzinnego postępowania informacyjnego

Rozważane jest wprowadzenie art. 436¹ KPC, zgodnie z którym przed wniesieniem powództwa obligatoryjnie miałoby odbywać się rodzinne postępowanie informacyjne mające na celu pojednanie małżonków, a w przypadku braku takiej możliwości wypracowanie ugody. Zgodnie z założeniami projektu rodzinne postępowanie informacyjne wykluczone byłoby w sytuacji, gdy małżonkowie nie mają wspólnych dzieci lub gdy jeden z nich został prawomocnie skazany za przestępstwo przeciwko rodzinie. W literaturze, z uwagi na szereg korzyści, jakie niesie ze sobą mediacja, wskazuje się na konieczność ustanowienia mediacji w sprawach rodzinnych jako obligatoryjnego etapu postępowań sądowych.

Koszty mediacji

Zasadniczo to strony ponoszą koszty mediacji po połowie, chyba że ustalą odmienny sposób rozliczeń. Jeżeli do mediacji doszło na podstawie postanowienia sądu to wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego w przypadku spraw o prawa niemajątkowe oraz prawa majątkowe, w których nie da się obliczyć wartości przedmiotu sporu, wynosi 150 zł za pierwsze posiedzenie, a za każde kolejne 100 zł, łącznie nie więcej niż 450 zł. W przypadku spraw o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1 % wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 zł i nie więcej niż 2000 zł za całość postępowania mediacyjnego. Dodatkowo zwrotowi podlegają udokumentowane i niezbędne wydatki powstałe w związku z przeprowadzeniem mediacji takie jak: koszty przejazdu, wynajmu pomieszczenia przeznaczonego na posiedzenie (nie więcej niż 70 zł za jedno posiedzenie) czy korespondencji (nie więcej niż 30 zł za jedno posiedzenie). Wynagrodzenie mediatora i wydatki powiększone są o obowiązującą stawkę podatku VAT. Zwolnienie strony od kosztów sądowych rozciąga się również na postępowanie mediacyjne. W przypadku mediacji odbywających się na podstawie umowy stron kwestia kosztów i wynagrodzenia ustalana jest bezpośrednio z mediatorem lub określona jest w cenniku ośrodka mediacyjnego.

Podsumowanie

Mediacja w sprawach rodzinnych jest alternatywną i coraz bardziej popularną metodą rozwiązywania sporów. Może być prowadzona na podstawie: zawartej między stronami umowy o mediację, wniosku stron czy postanowienia sądu. W drodze mediacji uregulowane mogą zostać takie kwestie jak: sposób korzystania ze wspólnego mieszkania, jego podział albo przyznanie go jednemu z małżonków (ew. podział majątku wspólnego) oraz zaspokajanie potrzeb rodziny, alimenty, władza rodzicielska czy kontakty z dzieckiem. Do zalet mediacji zalicza się m.in. niższe koszty, oszczędność czasu i stresu, możliwość uregulowania spornych kwestii zgodnie z wolą stron, brak angażowania rodziny i przyjaciół, którzy w postępowaniu sądowym byliby obligatoryjnie wzywani jako świadkowie.

Źródła:

• Liliana Indan – Pykno, dr Maciej Indan, Mediacja w prawie rodzinnym. Komentarz i praktyczne uwagi, Legalis;
• Dr hab. Piotr Rylski, red. Cz. III dr hab. Andrzej Olaś, A. Orzeł-Jakubowska, Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz 2023, Legalis;
• Dr hab. Tomasz Szanciło/Jastrzemska, Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz Art. 1-458¹⁶, Legalis, Tom I 2023, wyd. 2.