Ustalenia z procesu karnego wiążą sąd administracyjny

Przepis, który wiąże sądy administracyjne wyrokiem sądu karnego także w sprawach innych osób niż ta, przeciwko której wydano prawomocny skazujący wyrok, jest zgodny z ustawą zasadniczą – uznał Trybunał Konstytucyjny.

Sprawa, która stała się przyczynkiem do skierowania skargi do TK, dotyczyła mężczyzny, który na skutek decyzji dyrektora urzędu kontroli skarbowej nie mógł odliczyć od podatku kwoty wynikającej z części wystawionych przez siebie faktur. Fiskus uzasadniał to ustaleniami dokonanymi przez sąd w postępowaniu karnym przeciwko osobie, której zainteresowany wystawiał tzw. puste faktury. Organ uznał, że zebrana przez sąd dokumentacja jasno wskazuje na to, że nie doszło do rzeczywistych transakcji handlowych, dlatego mężczyzna nie może uzyskać obniżenia podatku z tytułu wydatków czynionych na prowadzenie działalności gospodarczej.

Zarówno wojewódzki sąd administracyjny, jak i Naczelny Sąd Administracyjny przychyliły się do stanowiska kontrolera skarbowego. Ten drugi argumentował, że zgodnie z art. 11 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2023 r. poz. 259 ze zm.) sądy administracyjne są związane ustaleniami sądów karnych, nawet jeśli dotyczą one innej osoby. Mężczyzna nie zgodził się z taką interpretacją i złożył skargę do TK, domagając się uznania tego przepisu za niekonstytucyjny i wskazując, że na skutek jego zastosowania został de facto pozbawiony prawa do obrony i przedstawienia swojej wersji zdarzeń. W piśmie złożonym do trybunału zaznaczono, że rozciąganie bezwzględnego związania sądu administracyjnego wyrokiem zapadłym w postępowaniu karnym na osobę, która nie brała w nim udziału jako oskarżona, skutkuje odebraniem jej prawa do sprawiedliwego procesu. Zaznaczono także, że w przypadku spraw cywilnych ten, kto nie był oskarżony w postępowaniu karnym, może się domagać wyłączenia odpowiedzialności cywilnej. Zdaniem pełnomocnika skarżącego również w procedurze administracyjnej powinno być dopuszczalne podobne zróżnicowanie skazanych przez sąd karny i tych, których wyrok dotyczył jedynie pośrednio.

TK nie zgodził się z argumentacją skarżącego. Zdaniem sądu konstytucyjnego związanie prawomocnym wyrokiem karnym innych organów, czyli tzw. rozszerzona prejudycjalność, to jedna z podstawowych zasad pewności prawa. Nie oznacza to jednak, że sąd administracyjny jest zwolniony z obowiązku poczynienia własnych ustaleń, nawet jeżeli dysponuje tymi przesłanymi przez sąd karny. Nie jest więc prawdą, że skarżący nie mógł w ramach procedury administracyjnej przedstawiać okoliczności przemawiających na jego korzyść. Podkreślono także, że związanie sądów innymi wyrokami ma zapobiegać rozbieżności orzecznictwa.

Do wyroku zgłoszono dwa zdania odrębne. Michał Warciński przekonywał, że TK powinien skargę oddalić jako bezzasadną, z uwagi na to, że sądy administracyjne w ogóle nie zajmują się rozstrzyganiem co do meritum decyzji wydanej np. przez organy skarbowe, a jedynie oceniają zgodność trybu jej wydania z procedurami. Inaczej uważał Andrzej Zielonacki, według którego podtrzymanie art. 11 p.p.s.a. w tego rodzaju sprawach powoduje, że prawo do sądu staje się jedynie iluzoryczne.©℗

orzecznictwo