O ile w przypadku postanowień kończących postępowanie w sprawie wydanych przez sąd I instancji ustawodawca przewidział możliwość ich zaskarżenia do sądu II instancji, to w przypadku postanowień wydawanych w II instancji możliwość wniesienia zażalenia do innego składu tego samego sądu jest ograniczona.
Zgodnie z art. 3942 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego ten środek odwoławczy przysługuje na postanowienie tego sądu o odrzuceniu apelacji, a zgodnie z par. 11 także na postanowienie w przedmiocie odmowy ustanowienia pełnomocnika, oddalenia wniosku o wyłączenie sędziego, zwrotu kosztów, skazania świadka itp.
W efekcie w jednej ze spraw, w której pełnomocnik złożył wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o doręczenie wyroku sądu okręgowego wraz z uzasadnieniem (w celu wniesienia skargi kasacyjnej), sąd oddalił wniosek o przywrócenie terminu, a wniosek o doręczenie uzasadnienia odrzucił jako spóźniony. Kiedy pełnomocnik złożył zażalenie na to postanowienie, sąd odrzucił je, uznając za niedopuszczalne.
W tej sytuacji strona złożyła skargę do Trybunału Konstytucyjnego, w której wskazała, że doszło do pominięcia prawodawczego, ponieważ w żadnym z istniejących przepisów (art. 394 k.p.c. i nast.) nie przewidziano zaskarżenia postanowienia odrzucającego wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu II instancji wydawanego przez ten sąd, jako postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. A to zdaniem skarżącego narusza art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej (prawo do sądu), a także art. 176 ust. 1 (zasada dwuinstancyjności). Do sprawy przystąpił właśnie rzecznik praw obywatelskich, który również stoi na stanowisku, że art. 3942 par. 11 k.p.c. w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie kończącego postępowanie w sprawie postanowienia o odrzuceniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, wydanego po raz pierwszy przez sąd II instancji, jest niezgodny z art. 45 ust. 1.
Co ciekawe, kończą się prace nad nowelizacją k.p.c. (na rozpatrzenie czekają poprawki Senatu), która zmienia wiele przepisów dotyczących zażaleń, ale nie w tym zakresie. Autorzy nowelizacji uznali, że choć przepisy nie przewidują możliwości zaskarżenia postanowienia o odrzuceniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia, to można powoływać te okoliczności, skarżąc postanowienie o odrzuceniu apelacji. ©℗