Reforma postępowania cywilnego, która jako zasadę wprowadziła poziome rozpoznawanie zażaleń (przez inny skład tego samego sądu) zamiast pionowego (przez sąd wyższej instancji) wciąż rodzi liczne wątpliwości. Także konstytucyjne. Przykładem jest choćby możliwość wniesienia zażalenia na postanowienie sądu II instancji o odmowie sporządzenia uzasadnienia.
O ile w przypadku postanowień kończących postępowanie w sprawie wydanych przez sąd I instancji ustawodawca przewidział możliwość ich zaskarżenia do sądu II instancji, to w przypadku postanowień wydawanych w II instancji możliwość wniesienia zażalenia do innego składu tego samego sądu jest ograniczona.
Zgodnie z art. 3942 par. 1 kodeksu postępowania cywilnego ten środek odwoławczy przysługuje na postanowienie tego sądu o odrzuceniu apelacji, a zgodnie z par. 11 także na postanowienie w przedmiocie odmowy ustanowienia pełnomocnika, oddalenia wniosku o wyłączenie sędziego, zwrotu kosztów, skazania świadka itp.
W efekcie w jednej ze spraw, w której pełnomocnik złożył wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o doręczenie wyroku sądu okręgowego wraz z uzasadnieniem (w celu wniesienia skargi kasacyjnej), sąd oddalił wniosek o przywrócenie terminu, a wniosek o doręczenie uzasadnienia odrzucił jako spóźniony. Kiedy pełnomocnik złożył zażalenie na to postanowienie, sąd odrzucił je, uznając za niedopuszczalne.
W tej sytuacji strona złożyła skargę do Trybunału Konstytucyjnego, w której wskazała, że doszło do pominięcia prawodawczego, ponieważ w żadnym z istniejących przepisów (art. 394 k.p.c. i nast.) nie przewidziano zaskarżenia postanowienia odrzucającego wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku sądu II instancji wydawanego przez ten sąd, jako postanowienia kończącego postępowanie w sprawie. A to zdaniem skarżącego narusza art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej (prawo do sądu), a także art. 176 ust. 1 (zasada dwuinstancyjności). Do sprawy przystąpił właśnie rzecznik praw obywatelskich, który również stoi na stanowisku, że art. 3942 par. 11 k.p.c. w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie kończącego postępowanie w sprawie postanowienia o odrzuceniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia, wydanego po raz pierwszy przez sąd II instancji, jest niezgodny z art. 45 ust. 1.
Co ciekawe, kończą się prace nad nowelizacją k.p.c. (na rozpatrzenie czekają poprawki Senatu), która zmienia wiele przepisów dotyczących zażaleń, ale nie w tym zakresie. Autorzy nowelizacji uznali, że choć przepisy nie przewidują możliwości zaskarżenia postanowienia o odrzuceniu wniosku o sporządzenie uzasadnienia, to można powoływać te okoliczności, skarżąc postanowienie o odrzuceniu apelacji. ©℗