Sąd Najwyższy ma rozstrzygnąć, czy po przejściu w stan spoczynku sędzia jest zobowiązany do napisania uzasadnienia wyroku, który wydał.
W lipcu 2022 r. w Sądzie Okręgowym w Katowicach zapadł wyrok w sprawie, w której na ławie oskarżonych zasiadało 40 osób. Dzień później rozpoznająca sprawę sędzia Krystyna Gaczek na mocy decyzji Ministra Sprawiedliwości przeszła w stan spoczynku w związku z ukończeniem 70 lat. Kłopot w tym, że sprawa była rozpoznawana w składzie jednoosobowym. Dlatego przewodniczący wydziału poczynił w aktach sprawy wzmiankę, z której wynikało, że z powodu przejścia sędziego na emeryturę, pisemne uzasadnienie nie może zostać sporządzone.
Zawiadomienie o tej treści zostało przesłane stronom wraz z informacją, że mogą wnieść apelację od wyroku w terminie 14 dni od otrzymania tego pisma. Apelację wniósł prokurator oraz 16 obrońców, a wszyscy podnosili zarzut naruszenia art. 423 par. 1 i art. 424 par. 1 i 2 kodeksu postępowania karnego. Przepisy te wymagają sporządzenia uzasadnienia w ciągu 14 dni od wpłynięcia wniosku (lub od daty ogłoszenia wyroku, jeśli się je sporządza z urzędu), które musi zawierać m.in. wskazanie faktów wraz z wyjaśnieniem powodów, dlaczego jedne zostały uznane za udowodnione, a inne nie.
Sąd Apelacyjny w Katowicach w pierwszej kolejności zwrócił się do sędzi w stanie spoczynku o wyjaśnienia. Ta wskazała, że wnioski o sporządzenie uzasadnienia wpłynęły już po jej przejściu w stan spoczynku i nie posiada już ważnych badań potwierdzających zdolność do wykonywania pracy sędziego, a ponadto po ogłoszeniu wyroku zostały podane ustne motywy rozstrzygnięcia i zarówno strony, jak i pełnomocnicy mogli ich wysłuchać. SA uznał, że w związku z rozbieżnościami w orzecznictwie problem musi rozstrzygnąć Sąd Najwyższy (sygn. akt I KZP 2/23).
Z wyroku SA w Krakowie z 2011 r. (sygn. akt. II AK 165/11) wynika, że po przejściu w stan spoczynku sędzia nie może dokonywać jakichkolwiek czynności związanych z orzekaniem, ponieważ nie może sprawować wymiaru sprawiedliwości. Sytuacja przejścia w stan spoczynku jest tożsama ze śmiercią sędziego albo złożeniem go z urzędu na skutek wyroku sądu dyscyplinarnego.
Są jednak również orzeczenia przeciwne. SA w Warszawie (sygn. akt. II Aka251/12) w 2012 r. stwierdził, że stan spoczynku nie zwalnia sędziego z obowiązku napisania uzasadnienia. Choć trzeba zaznaczyć, że w tej sprawie sędzia powinien był to zrobić, zanim zawiesił togę na kołku. Sąd uznał zatem brak sporządzenia uzasadnienia jako rażące naruszenie prawa procesowego. Takie stanowisko zaaprobował SN w wyroku z 2022 r. (sygn. akt I KK 129/21), stwierdzając, że sporządzenie uzasadnienia nie jest sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości.
Katowicki SA zwrócił się do SN z pytaniem, czy sędzia jest zobowiązany po przejściu w stan spoczynku do sporządzenia uzasadnienia, a jeżeli tak, to czy na gruncie art. 449a par. 1 k.p.k. dopuszczalne jest przekazanie sprawy sądowi I instancji w celu sporządzenia uzasadnienia.
Bo z treści tego przepisu wynika, że sąd odwoławczy może zwrócić akta sprawy sądowi I instancji wyłącznie w celu uzupełnienia sporządzonego już wcześniej uzasadnienia.
– Co więcej – jak zauważa sąd pytający – swoiste „poprawienie” pisemnych motywów wydanego wyroku może dotyczyć jedynie braków w uzasadnieniu.
