Sam obowiązek przekazywania akt na żądanie komisji ds. pedofilii to za mało – uznali posłowie. I wprowadzili poprawkę o obwarowaniu karą tego wymogu. Pytanie, czy widmo grzywny w wysokości 3 tys. zł zadziała na duchownych mobilizująco
Jednym z największych problemów, z jakimi boryka się komisja ds. pedofilii, jest dostęp do kościelnych akt. Przez konsekwentne utrudnianie wglądu do nich przez władze Watykanu oraz nierzadkie odmowy ze strony konkretnych diecezji komisja ma kłopot z wyjaśnianiem tych przypadków przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności osób poniżej 15. roku życia, w których jako sprawcy są wskazywani duchowni.
Dlatego prezydencki projekt nowelizacji ustawy o komisji (którego drugie czytanie zaplanowano na ten tydzień) wprowadza nie tylko wyraźne upoważnienie organu do występowania z żądaniem przekazania dokumentów, ale również – w dodawanym art. 3a – obliguje organy państwa, organizacje i podmioty do niezwłocznego, w terminie nie dłuższym niż 30 dni, udostępnienia posiadanych informacji i dokumentów (chyba że ich przekazanie jest wyłączone lub ograniczone na podstawie przepisów odrębnych).
– W przypadku przestępstw pedofilii jednym z głównych problemów jest krycie tych przestępstw, krycie przez różnego rodzaju instytucje. Znajduje to odzwierciedlenie także w ostatnim raporcie komisji ds. pedofilii. Mówi ona (komisja – red.) bardzo precyzyjnie: naszym problemem było to, że nie dostawaliśmy dokumentów. Jeżeli nie wprowadzimy jakiejkolwiek sankcji, to ten przepis będzie bezzębny, nie gwarantując skutecznej egzekucji dostępu do informacji – mówiła podczas niedawnego posiedzenia komisji ustawodawczej posłanka Kamila Gasiuk-Pihowicz z Koalicji Obywatelskiej.
Na jej wniosek do projektowanego art. 3a dodano także ust. 2, który mówi o obowiązku pouczenia o skutkach nieuzasadnionego nieprzekazania posiadanych informacji lub dokumentów, oraz ust. 3, który stanowi, że karę w takim wypadku nakłada na wniosek komisji sąd rejonowy właściwy według miejsca siedziby organu państwa lub podmiotu.
Ustawa nie określa wysokości sankcji, ale zgodnie z jej art. 40 w sprawach nieuregulowanych stosuje się odpowiednio przepisy wskazanych tam działów kodeksu postępowania cywilnego. W omawianym przypadku będzie miał zatem zastosowanie art. 251 k.p.c., który stanowi, że za nieuzasadnioną odmowę przedstawienia dokumentu przez osobę trzecią sąd skaże ją na grzywnę. Z kolei zgodnie z art. 163 par. 1 k.p.c., jeżeli kodeks przewiduje grzywnę bez określenia jej wysokości, wymierza się ją w kwocie do 3 tys. zł. (do 2016 r. było to 5 tys. zł).
Lepiej 3 tys. zł niż nic
Pytanie tylko, czy sankcja finansowa na tak niskim poziomie będzie w jakikolwiek sposób mobilizowała organy kościelne do zmiany obecnej praktyki.
– Na pewno lepsza jest kara choćby na poziomie tych 3 tys. zł niż żadna. Przecież przedstawicielka Kancelarii Prezydenta w ogóle była przeciwko wprowadzeniu jakichkolwiek sankcji, wychodząc z założenia, że najpierw trzeba zobaczyć, jak w praktyce będą się do tego stosować organy i instytucje, a dopiero później po raz kolejny nowelizować ustawę – przypomina posłanka Gasiuk-Pihowicz.
To samo pytanie zadaliśmy też prof. Błażejowi Kmieciakowi, przewodniczącemu komisji.
– Jaka będzie efektywność zagrożenia tą grzywną, czas pokaże. Jest to poprawka wprowadzona na wniosek pani poseł i jest to ciekawe rozwiązanie, które wzmocni brzmienie tego przepisu – mówi prof. Kmieciak. – Pierwotnie nie zakładaliśmy konieczności obwarowywania tego wymogu grzywną, mając na względzie chęć budowania pewnej kultury prawnej. W przypadku rzecznika praw obywatelskich czy rzecznika praw dziecka, którzy też mają prawo żądania dostępu do dokumentów i informacji w ciągu 30 dni, ustawy ich dotyczące nie przewidują grzywny – dodaje przewodniczący komisji.
Inna sprawa, że instytucje ombudsmańskie po pierwsze mają zakotwiczenie w ustawie zasadniczej, po drugie mają ugruntowany autorytet, podczas gdy komisja nie jest organem rangi konstytucyjnej i autorytet dopiero zdobywa. Czy wobec tego nie lepszym rozwiązaniem niż odesłanie do k.p.c. byłoby ustanowienie odrębnej sankcji w ustawie o komisji?
– Na pewno grzywna w wysokości 3 tys. zł nie będzie wystarczającym motywatorem dla Kościoła katolickiego. Jednak skoro komisja działa w oparciu o k.p.c., to mam poważne wątpliwości, czy ustalanie innych, wyższych grzywien w ustawie szczególnej nie byłoby przejawem dyskryminacji Kościołów i związków wyznaniowych – zauważa dr Magdalena Matusiak-Frącczak, cywilistka z Uniwersytetu Łódzkiego.
Skuteczność projektowanych regulacji w dużej mierze będzie zależała od podejścia strony kościelnej. W piśmie skierowanym do Sejmu Konferencja Episkopatu Polski przypomina o tajemnicy kościelnej, a także o tym, że art. 5 konkordatu sprawia, że Kościół katolicki korzysta z przywileju swobody działania. Sam konkordat, jako umowa międzynarodowa, ma wyższość nad ustawami. – Niezależnie od dobrej woli po stronie Konferencji Episkopatu Polski do jak najbardziej intensywnej i transparentnej współpracy z komisją określone uwarunkowania prawne uniemożliwiły spełnienie oczekiwań komisji – czytamy w opinii Episkopatu.
Przewodniczący jest dobrej myśli
Mimo to prof. Błażej Kmieciak liczy na to, że wprowadzenie nowych przepisów w ustawie o komisji zmieni podejście strony kościelnej. – Mam nadzieję, że będzie to podstawą do rozpoczęcia poważnej dyskusji doktrynalnej i realną szansą, by oczekiwać dokumentów. Jaka będzie reakcja po stronie instytucji Kościoła katolickiego, tego nie wiemy. My podchodzimy ze zrozumieniem do wewnętrznych regulacji Kościoła katolickiego, szanujemy przepisy konkordatu, natomiast mamy prawo przyjmować własną ich interpretację i będziemy ją przedstawiać opierając się, mam nadzieję, na znowelizowanych przepisach – mówi prof. Kmieciak. ©℗
Zabawa w kotka i myszkę
„W 2021 r. Państwowa Komisja prowadziła szeroką korespondencję ze Stolicą Apostolską. 23 czerwca 2021 r. zostało wysłane pismo do watykańskiej Kongregacji Nauki Wiary. Państwowa Komisja zapytała w nim, ile Kongregacja prowadziła w latach 2002–2020 spraw dotyczących polskich duchownych w związku z przestępstwem wykorzystania seksualnego osób, które nie ukończyły 15. roku życia; ile spraw prowadzonych było w tym zakresie w poszczególnych latach; ile ze spraw zakończyło się wyrokiem skazującym wydanym w stosunku do osoby duchownej (jakie wymierzono sankcje/kary); jakich przestępstw dotyczyły ww. sprawy; na podstawie jakich przepisów prawa kanonicznego zostały wymierzone; ile z osób skazanych zostało wydalonych ze stanu duchownego; których polskich diecezji oraz których polskich zgromadzeń zakonnych dotyczyły wskazane sprawy (poproszono o podanie liczby w odniesieniu do poszczególnych diecezji oraz zgromadzeń zakonnych); ile spraw obecnie nadzoruje Kongregacja Nauki Wiary w stosunku do polskich duchownych oraz ile ze wskazanych tutaj spraw dotyczy biskupów lub wyższych przełożonych kościelnych.
20 lipca 2021 r. została nadesłana odpowiedź z Watykanu wskazująca na konieczność skierowania zapytania do innej dykasterii. W wyniku powyższego 30 września 2021 r. Państwowa Komisja skierowała pismo do sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej, w którym powtórnie zadała pytania z pisma wysłanego uprzednio do Kongregacji Nauki Wiary. 25 października 2021 r. do Państwowej Komisji wpłynęło pismo z Ambasady RP przy Stolicy Apostolskiej będące odpowiedzią na pismo skierowane do sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej. Wskazano w nim konieczność kierowania pism drogą dyplomatyczną. 8 grudnia 2021 r. Państwowa Komisja skierowała więc pismo do Ministerstwa Spraw Zagranicznych z prośbą o przekazanie pisma do ambasadora RP przy Stolicy Apostolskiej, aby ten przekazał je do sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej, spełniając tym samym wszystkie wymogi formalne drogi dyplomatycznej. W piśmie tym zostały powtórzone kwestie, o które pytała Państwowa Komisja w pierwotnej korespondencji. W dniu 2 marca 2022 r. Państwowa Komisja otrzymała odpowiedź na wskazane w tym miejscu wystąpienie. Zwrócono w nim uwagę, że wnioskowane informacje przekazane zostały do poszczególnych diecezji lub instytutów religijnych, których dotyczą. Podkreślono, że oczekiwane dane mogą być przekazane przez odpowiednie instytucje kościelne znajdujące się na terenie Polski, gdyż to im Stolica Apostolska przekazuje informacje dotyczące rozstrzygnięcia w danej sprawie”. ©℗
Źródło: Fragment II raportu państwowej komisji ds. pedofilii, 2022 r.
Etap legislacyjny
Projekt przed II czytaniem
