Następujące po sobie dynamiczne zmiany kodeksu postępowania cywilnego oraz planowane zmiany regulacji w zakresie doręczeń pism sądowych zmuszają podmioty prowadzące działalność gospodarczą w różnych formach do bardzo wnikliwego i bieżącego zapoznawania się z aktualnym stanem prawnym w tym zakresie. Z pewnością nie jest to zwyczajowo przyjęta w działalności gospodarczej czynność, a, jak się okazuje, może mieć dla niej kluczowe znaczenie.

mec. Marta Olczak-Klimek, kancelaria radców prawnych „Olczak- Klimek, van der Kroft, Węgiełek (OKW)”.

W swej praktyce często spotykam się z przedsiębiorcami, którzy o pozwie przeciwko nim, a ściślej mówiąc nawet o prawomocnym wyroku w sprawie, dowiadują się dopiero na skutek czynności egzekucyjnych podjętych przez komornika. Oczywiście wtedy pozostają im liczne kroki prawne, mające na celu zapobiegnięcie egzekucji i przywrócenie terminu np. do wniesienia sprzeciwu lub odpowiedzi na pozew, jednak tylko w części przypadków czynności te przynoszą efekty. Nieskuteczność doręczenia pism bowiem najczęściej wynika z pozostawienia w rejestrze (KRS) nieaktualnego już adresu przedsiębiorcy. Warto więc przyjrzeć się przepisom, które obecnie regulują doręczenia sądowe dla przedsiębiorców, w tym dla osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą.

Adres wykreślony, nadal uznawany za ważny

Zgodnie z art. 131 Kodeksu Postępowania Cywilnego (dalej zwany kpc), co do zasady, sąd dokonuje doręczeń przez operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23.11.2012 – Prawo Pocztowe.

Pisma procesowe lub orzeczenia dla osoby prawnej doręcza się organowi uprawnionemu do jej reprezentowania, lub do rąk pracownika upoważnionego do odbioru korespondencji (art. 133 par.1 kpc). Zgodnie z art. 133 § 2¹, § 2² kpc, pisma procesowe lub orzeczenia (np. nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym – przyp. autorki) do przedsiębiorcy wpisanego do GEIDG doręcza się na adres do doręczeń udostępniony w tej ewidencji, chyba że przedsiębiorca wskazał inny adres (nie będzie to miało miejsca gdy sąd wysyła rzeczony nakaz zapłaty – przyp. autorki). W przypadku przedsiębiorcy wpisanego do rejestru sądowego, doręcza się je na adres udostępniony w tym rejestrze, chyba że przedsiębiorca wskazał inny adres do doręczeń. Jeżeli ostatni udostępniony adres został wykreślony, jako niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy i nie zgłoszono wniosku o wpisanie nowego, ten poprzedni, nawet wykreślony, adres uważany jest za udostępniony w rejestrze.

Czym jest fikcja doręczeń

Co jednak dzieje się, gdy sąd nie może doręczyć korespondencji, np. pisma inicjującego postępowanie wobec pozwanego przedsiębiorcy, a przesyłany nakaz zapłaty wraca do sądu z adnotacją „nie podjęto w terminie” albo „adresat nieznany” (lub podobne, wskazujące na brak podmiotu pod adresem ujawnionym w rejestrze, czy to w CEiDG czy też w KRS)? W tej materii stosuje się art. 139 kpc, zgodnie z którym, w razie niemożności doręczenia przesyłki sądowej, w przewidziany w poprzedzających artykułach sposób, pismo przesłane przez operatora pocztowego, składa się w placówce pocztowej tego operatora, umieszczając zawiadomienie o tym pod adresem adresata ze wskazaniem gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz z pouczeniem, ze należy je odebrać w terminie 7 dni. W przypadku niepodjęcia tak pozostawionej przesyłki czynności należy powtórzyć.

I w tym miejscu dochodzimy do ustanowienia w przepisie tzw. fikcji do doręczeń dla przedsiębiorców podlegających wpisowi do rejestru sądowego (KRS). Obecnie obowiązujący art. 139 § 3 kpc wskazuje, że jeżeli stronie podlegającej wpisowi do rejestru sądowego nie można doręczyć pisma w sposób opisany powyżej, ze względu na nieujawnienia w tym rejestrze zmiany adresu, pismo pozostawia się w aktach ze skutkiem doręczenia.

Fikcja dotyczy jednak wyłącznie przedsiębiorców podlegających wpisowi do rejestru sadowego, nie zaś tych, którzy prowadzą działalność rejestrowaną w CEiDG. Jednoosobowi przedsiębiorcy obecnie nie zostali więc dotknięci fikcją doręczenia pierwszego pisma w sprawie, pomimo że często nie aktualizują swych adresów w ewidencji działalności gospodarczej, co rodzi znaczne utrudnienia w prowadzeniu przeciwko nim sporów.

Jeśli pomimo dwukrotnego awizowania przedsiębiorca wpisany w CEIDG nie odebrał pisma, a ponadto wcześniej w sprawie nie dokonano mu skutecznego doręczenia, przewodniczący zawiadamia o tym powoda, zobowiązując go do doręczenia pisma za pośrednictwem komornika.

Powód, aby uniknąć doręczenia przez komornika, może wskazać aktualny adres pozwanego lub udownodnić, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie.

Jeśli doręczenia ma dokonać komornik, wówczas to właśnie on osobiście doręcza bezpośrednio adresatowi pismo (w terminie 14 dni od otrzymania zlecenia), a jeśli adresata nie zastano przy próbie doręczenia, komornik ustala, czy adresat zamieszkuje pod wskazanym adresem.

Jeżeli próba doręczenia okaże się bezskuteczna, a zgodnie z ustaleniami komornika adresat zamieszkuje pod podanym adresem, w oddawczej skrzynce pocztowej adresata umieszcza się zawiadomienie o podjętej próbie doręczenia, wraz z informacją o możliwości odbioru pisma w kancelarii komornika oraz pouczeniem, że należy je odebrać w terminie 14 dni od dnia pozostawienia zawiadomienia. Jeżeli pod wskazanym adresem zastano dorosłego domownika adresata, o możliwości odbioru pisma poucza się dodatkowo tego domownika. W przypadku bezskutecznego upływu terminu do odbioru pisma, pismo uważa się za doręczone w ostatnim dniu tego terminu, a komornik zwraca pismo podmiotowi zlecającemu doręczenie informując go o dokonanych ustaleniach oraz o dacie doręczenia.

Na horyzoncie zmiany

Od 2020 roku prowadzone są jednakże prace nad rozszerzeniem opisanej powyżej fikcji doręczeń o przedsiębiorców jednoosobowych, spisanych do CEIDG. Najnowszy projekt tychże zmian, który właśnie wrócił z komisji prawniczej, ma zmieniać szereg przepisów w zakresie doręczeń sądowych. Strona będąca przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej będzie miała po zmianach obowiązek zawiadamiać sąd o każdej zmianie adresu do doręczeń, czyli właśnie adresu ujawnionego w CEIDG. Projektodawcy zmian wskazują, że obecnie w postępowaniach będących w toku, strony i ich przedstawiciele mają obowiązek zawiadomić sąd o każdej zmianie swego zamieszkania, a w przypadku zaniedbania takiego obowiązku, pismo sądowe pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia, zaś o skutku niedopełnienia powyższego obowiązku sąd powinien pouczyć stronę przy pierwszym doręczeniu. Obecnie brak jest jednak regulacji, która nakładałby analogiczny obowiązek na stronę będącą przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG i statuowała obowiązek sądu co do pouczenia takiej strony o skutkach niepoinformowania sądu o zmianie adresu do doręczeń, ujawnionego w CEIDG. W konsekwencji, w stosunku do takiej osoby nie jest możliwe zastosowanie obecnie tzw. fikcji doręczeń, co ma znaczący wpływ na sprawność prowadzenia procesu. Jeżeli projektowane przepisy zostaną uchwalone i wejdą w życie, fikcja doręczeń pojawi się w przypadku spraw w toku wobec przedsiębiorców wpisanych do CEIDG.

Fikcja fikcji doręczeń

Nadal jednak ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie zmian, które ustanowiłyby przedmiotową fikcję doręczeń w przypadku doręczenia wyroku lub pierwszego pisma w sprawie, które wymaga podjęcia przez jednoosobowego przedsiębiorcę obrony. Jeżeli zajdzie sytuacja niemożności doręczenia przedsiębiorcy wpisanemu do CEIDG pierwszego pisma w sprawie w sposób przewidziany kodeksowo na skutek nieujawnienia zmian adresu w tym rejestrze, pismo to doręcza się na adres zamieszkania strony. W przypadku dalszego fiaska doręczeń, sąd zawiadamia o tym fakcie powoda, przesyłając mu odpis pisma sądowego dla pozwanego i zobowiązując go do doręczenia tegoż odpisu pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika, na co powód będzie miał dwa miesiące. Niemniej jednak tego rozwiązania nie można zastosować, gdy mimo nieodebrania przez adresata korespondencji aktualność wskazanego w pozwie adresu zamieszkania pozwanego nie budzi wątpliwości.

Natomiast, w przypadku wykazania przez powoda dowodem na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie, korespondencję przesłaną w sposób przewidziany w art. 139 § 1 uważa się za skutecznie doręczoną, a późniejsze doręczenie pisma przez komornika pod tym samym adresem nie powoduje ponownego rozpoczęcia biegu terminów, które ustawa wiąże z doręczeniem, o czym należy pozwanego przy tej czynności pouczyć.

Tym samym ustawodawca nie zdecydował się na bezwarunkowe wprowadzenie fikcji doręczeń dla przedsiębiorców wpisanych do CEIDG, tak, jak jest to obecnie w przypadku podmiotów wpisanych do KRS, lecz niejako stopniował moment wystąpienia tej fikcji, uzależniając ją od wykazania przez powoda na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie. Powód więc będzie mógł udowodnić, że pozwany mieszka pod ujawnionym adresem i dopiero ten dowód przesądzi o zaistnieniu fikcji doręczenia.

Podsumowując, obecnie w przepisach nadal brak jest możliwości zastosowania tzw. fikcji doręczeń wobec przedsiębiorców wpisanych do CEIDG, w przypadku doręczania pierwszego pisma w sprawie. Jeżeli planowane zmiany wejdą do porządku prawnego, jednoosobowi przedsiębiorcy wpisani do CEIDG będą zobligowani do dokonywania aktualizacji adresu w tym rejestrze, a brak wypełnienia takiej powinności będzie mogło uruchomić tę fikcję w przypadku pism inicjujących postępowania sądowe, jednak pod pewnymi warunkami. Natomiast co do spraw będących w toku, taka fikcja doręczeń zaistnieje bezwarunkowo i z pełnymi jej konsekwencjami.